«Ձմերուկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Ձմերուկ}}
[[Պատկեր:Watermelon-garden.jpg|մինի|աջից|240px|Ձմերուկ]]
'''Ձմերուկ''' (<small>[[Լատիներէն]]՝</small> Citrúllus lanátus)` դդմազգիներուն (Cucurbitaceae) ընտանիքին միամեայ բոյս մըն է:<br />
== Պատմութիւն ==
Ցողունը մագլցող է, երկարութիւնը 3-4,5մ (եւ աւելի)։ Տերեւները հերթադիր են, բլթակաւոր, խորը կտրտուած։ Ծաղիկները մԷկական հատ են, քիչ փնջերով, բաժանասեռ, [[Դեղին (գոյն, արեւմտահայերէն)|դեղնաւուն]]։ Պտուղը բազմասերմ, հիւթալի կեղծ հատապտուղ է՝ հարթ երեսով՝ կլոր, ձվաձեւ, տանձաձեւ, գլանաձեւ եւ այլն, զանգուածը՝ 0,6-1,6 քկ (կը հասնէ մինչեւ՝ 30)։ Կեղեւը սպիտակէն մինչեւ մուգ [[Կանաչ (գոյն, արեւմտահայերէն)|կանանչ]] է՝ խայտաբղետ պատկերներով, տարբեր լայնութեան զոլերով։ Պտղամիսը կարմիր է, վարդագոյն, նաեւ՝ [[Դեղին (գոյն, արեւմտահայերէն)|դեղին]]։ Սերմերը տարբեր մեծութեան են, սպիտակ, [[Կարմիր (գոյն, արեւմտահայերէն)|կարմիր]], սեւ, մոխրագոյն եւ այլն։
Կը համարուի, որ ձմերուկը Ափրիկէին հարաւը ծագած է, ուր ան կ'աճէր վայրի վիճակին: [[:en:Colocynth|Citrullus colocynthis]]-ը յաճախ կը համարուի ձմերուկին նախնի եւ ներկայիս կ'աճէ Ափրիկէին հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն, քլօրոփլասթին ԴՆԹ-ին հետազօտութիւններէ կը պարզուէ, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիներ բաժանուած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ [[:en:Citrullus ecirrhosus|C. ecirrhosus]], որ կ'աճէր Նամիպիա:<ref>{{cite journal|title=Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (''Citrullus lanatus'')|doi=10.1007/s10722-006-9107-3|author=Dane, Fenny; Liu, Jiarong|year=2006|journal=Genetic Resources and Crop Evolution|volume=54|issue=6|page=1255}}</ref><br />
Ք.ա. երկրորդ հազարարամեակը անոր մշակութեան հետքեր գտնուած են Նեղոսին հովիտը : Ձմերուկին սերմեր գտնուած են Թութանխամոնին դամբարանին մէջ:<ref>Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) ''Domestication of Plants in the Old World'', third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.</ref><br />
7<sup>-րդ</sup> դարուն մաշակած են [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստանին]] մէջ եւ 10<sup>-րդ</sup> դարուն [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]] հասած է, որը նեկայիս աշխարհի ամենէ մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ներբերեցան ձմերուկը Եւրոպա եւ ան 961-ը կը մշակուէր Քորդոբա եւ Սեւիլիա 1158-ը: Եւրոպացի բուսաբաններ ան հայտնաբերեցին 1600-ին մօտ եւ յետագային լայնորեն կ'աճեցնեին:<ref name=Maynard>{{cite book |last1= Maynard |first1=David |last2=Maynard |first2=Donald N. |editor-last=Kiple |editor-first= Kenneth F. |editor2-last= Ornelas |editor2-first=Kriemhild Coneè |title=The Cambridge World History of Food, Part 2 |publisher=Cambridge University Press |year=2012 |pages= |chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons |chapterurl=http://www.cambridge.org/us/books/kiple/cucumbers.htm |isbn=978-0-521-40215-6 |doi=10.1017/CHOL9780521402156 }}</ref>
== Անունը ==
Ձմերուկին անունը անհասկանալի պատճառներով կը ծագե «ձմեռէն»<ref><small>Հայերէնին արմատական բառարան (1926)</small> http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1550</ref>: Ապացոյցներէն մին անիկա է, որ նոյն ձեւով '''ზამთარი''' <small>[զամթարի]</small> (ձմեռ) բառեն ծագած է ձմերուկին վրացերէն '''საზამთრო''' <small>[սազամթրօ]</small> անունը, որ կը նշնակէ՝ «ձմեռային»: <br />
Ռուսիո մէջ եւ յարակից երկիրները տարածուած մոնղոլ-թաթարներուն արշաւանքներէն նեմուծուած թիւրքական (<small>[[թուրքերէն]]՝ karpuz</small>, <small>[[ղազախերէն]]՝ </small>) անունը՝ арбуз <code><small>[արպուզ]</small></code>, <small>[[էստոներէն]]՝</small> arbuus, <small>[[լիթուաներէն]]՝</small>, <small>[[լեհերէն]]՝</small> arbuz
== Բուսաբանական Նկարագիր ==
Ցողունը մագլցող է, երկարութիւնը 3-4,5մ (եւ աւելի)։ Տերեւները հերթադիր են, բլթակաւոր, խորը կտրտուած։ Ծաղիկները մԷկական հատ են, քիչ փնջերով, բաժանասեռ, [[Դեղին (գոյն, արեւմտահայերէն)|դեղնաւուն]]։ Պտուղը բազմասերմ, հիւթալի կեղծ հատապտուղ է՝ հարթ երեսով՝ կլոր, ձվաձեւ, տանձաձեւ, գլանաձեւ եւ այլն, զանգուածը՝ 0,6-1,6 քկ (կը հասնէ մինչեւ՝ 30)։ Կեղեւը սպիտակէն մինչեւ մուգ [[Կանաչ (գոյն, արեւմտահայերէն)|կանանչ]] է՝ խայտաբղետ պատկերներով, տարբեր լայնութեան զոլերով։ Պտղամիսը կարմիր է, վարդագոյն, նաեւ՝ [[Դեղին (գոյն, արեւմտահայերէն)|դեղին]]։ Սերմերը տարբեր մեծութեան են, սպիտակ, [[Կարմիր (գոյն, արեւմտահայերէն)|կարմիր]], սեւ, մոխրագոյն եւ այլն։
<gallery mode="packed" height="160px">
Single Watermelon Leaf 2000px.jpg|Տերեւը
Hanblommavattenmelon.JPG|Ծաղիկը
Watermelon-2.JPG|Պտուղը
</gallery>
== Պատկերասրահ ==
[[Պատկեր:Kustodiev Merchants Wife.jpg|մինի|աջից|200px|<small>Քուսդոտեեւ «Վաճառականին կինը» 1923</small>]]
<gallery mode="packed" height="160px">
[[Պատկեր:1900sc Postcard-Watermelon 04.jpg|մինի|աջից|200px|<small>1900-ականներու սկիզբին փոստային բացիկ մը</small>]]
Kustodiev Merchants Wife.jpg|<small>1800-ականները Ռուսիո մէջ ձմերուկը կը համարուեր շատ ցանկալի ուտելիք մը</small>
 
1900sc Postcard-Watermelon 04.jpg|<small>1900-ականներու սկիզբին փոստային բացիկ մը</small>
</gallery>
{{ՎՊԵ|Citrullus lanatus}}
[[Կատեգորի:Բոյսեր]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ձմերուկ» էջէն