|
|դրօշի_պատկեր = [[Պատկեր:Flag of Japan.svg|110px]]
|դրօշի_նկարագրութիւն = ՃաբոնիՃափոնի դրoշ
|զինանշանի_պատկեր = [[Պատկեր:Imperial Seal of Japan.svg|100px]]
|զինանշանի_նկարագրութիւն = ՃաբոնիՃափոնի զինանշան
|քարտէզի_պատկեր = Japan_(orthographic_projection).svg
|քարտէզի_նկարագրութիւն = ՃաբոնիՃափոնի տեղագրական քարտէզ
|քարտէզի_պատկեր_2 =
|քարտէզ_2-ի_նկարագրութիւն =
|թագաւորական_քայլերգ =
|քայլերգ =
|պաշտօնական_լեզուներ =ՃաբոներէնՃափոներէն
|շրջանային_լեզուներ =
|էթնիք_խումբեր =
}}
{{նիհոնգո|'''ՃաբոնՃափոն'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref> |日本| Նիհոն}}, պաշտօական անունը {{audio|help=no|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|«Նիպպոն, Նիհոնկոքու»}} պետութիւն է [[Ասիա]]յի խաղաղօվկիանոսեան ափերէն դէպի [[արեւելք]] գտնուող [[կղզի]]ներու վրայ։ Հինէն ի վեր [[ճաբոնցիներՃափոնցիներ]]ը իրենց [[երկիր|երկրին]] կ'ըսեն Նիպպոն կամ Նիհոն, որ կազմուած է 2 [[հիերոգլիֆային նշաններ]]էն՝ «արեւ» եւ «հիմք»։ ՃաբոնականՃափոնական դրօշի վրայի կարմիր արեւային [[սկավառակ]]ը եւ պետական [[զինանշան]]ի կլոր ոսկեծաղիկը՝ քրիզանթեմը, նոյնպէս կը խորհրդանշեն ծագող արեւը։
ՃաբոնըՃափոնը ժամանակակէն աշխարհի հզորագոյն երկրներէն է։ Միւսներէն զգալիօրէն կը տարբերի իր [[աշխարհագրական դիրք]]ով, պատմական անցեալով, [[ճաբոներենՃափոներեն|լեզուով]], տնտեսական զարգացմամբ եւ բնութագրական այլ գիծերով։<br />Իր տարածքով ՃաբոնըՃափոնը կը գերազանցէ [[եւրոպա]]կան [[տերութիւն]]ներէն շատերուն։
[[1970]] թուականէն սկսած ՃաբոնիՃափոնի տնտեսութիւնը զբաղեցուցած է աշխարհին 2-րդ տեղը, զիջելով [[ԱՄՆ|Միացեալ Նահանգներուն]]։ Այդ դիրքը յետագային, ան զիջեց Չինաստանին։ Արտահանման ծաւալով չորրորդն է, ներմուծման ծաւալով՝ վեցերորդը։ ՃաբոնըՃափոնը կը համարուի աշխարհի մեծագոյն տնտեսական կեդրոններէն մէկը։
[[2005]] - [[2007]] թուականներուն, ՃաբոնըՃափոնը [[ՄԱԿ]] անվտանգութեան խորհուրդի ոչ մշտական անդամ է։
ՃաբոնըՃափոնը կը մտնէ [[Մեծ ութնեակ]]ի եւ [[ԱԽՏՀ]] անդամ երկրներու մէջ, պարբերաբար կ'ընտրուի [[ՄԱԿ]]-ի [[ՄԱԿ-ի անվտանգութեան խորհուրդ|անվտանգութեան Խորհուրդի]] ոչ մշտական [[ՄԱԿ-ի անվտանգութեան խորհուրդ|անդամ]]։
ՃաբոնըՃափոնը [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]էն ետք պաշտօնապէս հրաժարիցաւ պատերազմ յայտարարելու իր իրաւունքէն։ ՃաբոնըՃափոնը աշխարհի միակ երկիրն է, որուն նկատմամբ [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնը|կիրառուած է]] [[միջուկային զէնք]]։<ref name=":0">[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5331 www.dasaran.am] ՃաբոնՃափոն Ընդհանուր տեղեկութիւններ Մայրաքաղաք Պատմութիւն</ref>
== Անուանում ==
Երկրի «ՃաբոնՃափոն» անուանումը եւրոպական բոլոր լեզուներով, առաջացած է այդ երկրի Նիհոն կամ, առաւել հանդիսաւոր եւ պաշտօնական ոճով՝ Նիպպոն յատուկ անունը կազմող երկու [[հիերոգլիֆներ]]ի աղաւաղուած ընթերցումէն։ Այդ նշաններէն առաջինը՝ կը նշանակէ «արեւ», իսկ երկրորդը՝ «արմատ» կամ «հիմք»։ Այստեղէն ալ ՃաբոնիՃափոնի այլաբանական նշումը որպէս «Ծագող արեւի երկիր»<ref>{{cite book|author=Հ. Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Յարութիւնեան |title=Աշխարհագրական անուններու բառարան |publisher=«Լույս» |location=Երեւան |year=1987 |page=}}</ref>։
== Պատմութիւն ==
ՃաբոնըՃափոնը ունի շատ իւրօրինակ պատմութիւն, որ կը սկսի հնագոյն ժամանակներէն։ ՃաբոնիՃափոնի պատմութեան վրայ մեծապէս ազդած է անոր աշխարհագրական մեկուսացուածութիւնը։ Միեւնոյն ժամանակ ճաբոնականՃափոնական մշակոյթի եւ գիրերու վրայ մեծ ազդեցութիւն ունեցած է գորէական եւ չինական մշակոյթը։
=== Ժամանակագրութիւն<ref>Marc Ferro. Comment on raconte l'histoire aux enfants. Payot, Paris. 106, Boulevard Saint-Germain, 1986</ref> ===
*VI դարու կէսեր – [[Պուտտիզմ]]ի ներթափանցումը։
*604 թ. – [[Շյոտոկու – Թայշի]]ի [[«17 հոդուածներու օրէնքը»]] կը դնէ բիւրոկրատական պետութեան հիմքը։
*607 թ. – Չինաստանի մէջ, առաջին ճաբոնականՃափոնական դեսպանութիւնը
*VII – VIII դարեր – [[Վարչարարութիւն|Վարչարարական]] [[Միապետութիւն|միապետութեան]] հաստատումը
*712 – 720 թթ. – ՃաբոնիՃափոնի լեգենդար անցեալի «Կոջիկի» եւ «Նիհոն Շյոկի» տարեգրութեան կազմումը։
*752 թ. – [[Թոդայջի տաճար]]ին մէջ, կ'իրականացուի [[սինտոիզմ]]ն ու պուտտիզմը միաւորող ծիսակատարութիւն։
*VIII դար – Տարբեր [[դաս]]երու ձեւաւորումը՝ արքունական ազնուականութեան, վանական հոգեւորականութեան, գիւղացիութեան։ Այդ նոյն ժամանակ կը ձեւաւորուի նաեւ ռազմիկներու միջին՝ [[սամուրայ]]ներու (բուշի) [[դաս]]ը։
*1467 – 1477 թթ. – Երկրի կեդրոնական մասին մէջ, ֆեոդալական խումբերու միջեւ պատերազմները։
*XV դարու վերջ – XVI դարու սկիզբ – Գիւղացիական ապստամբութիւններ; ծովային ասպատակութիւններ եւ ծավահենութիւն [[Խաղաղ ովկիանոս|ովկիանոսի]] ընդարձակ տարածքներուն մէջ։
*1543 թ. – [[Փորթուկալացիներ]]ու յայտնուիլը ՃաբոնիՃափոնի ափերու մօտ; հրազէնի տարածման սկիզբը։
*1549 թ. – [[Միսիոներ]] [[Ֆրանսիս Քսավյե]]յի ժամանումը ՃաբոնՃափոն; երեսուն տարի անց ՃաբոնիՃափոնի մէջ կը յաշուըուէր 150 000 [[Քրիստոնեաները ՃաբոնիՃափոնի մէջ|քրիստոնեայ]]։
*XVI դարու 2 – րդ կէս – [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ը նորէն ոյժով կը միաւորէ երկիրը, միջոցներ կը ձեռնարկէ գիւղացիներէն զէնքը առգրաւելու համար («թրերու որսի» հրամանագիրը)։
*1603 թ. – Երկարատեւ պատերազմներէն ետք, իշխանութեան կու գայ [[Տոկուգաւա Իեյասու]]ն; ան կը հիմնադրէ [[Էդո]] (Տոկիո) մայրաքաղաքով շյոգունավարութիւնը։
*1877 թ. – [[Շիմազու կլան]]ի [[Սաիգյո Տակամորի]]ի խռովութիւնը։
*1889 թ. – Մեյջիի սահմանադրութեան հրապարակումը; կայսերական իշխանութիւնը կը սկսի արդիականացման եւ արեեմտյան ուղղուածութեան քաղաքականութիւնը։
*1894 – 1895 թթ. – [[ՃաբոնՃափոն – չինական պատերազմը]]։ ՃաբոնիՃափոնի հաղթանակը։ [[Շիմոնոսեկի]]ի պայմանագիրը։
*1902 թ. – Անգլեա – ճաբոնականՃափոնական միութեան կնքումը։
*1904 – 1905 թթ. – [[Ռուս – ՃաբոնականՃափոնական պատերազմը]]։ ՃաբոնիՃափոնի յաղթանակը։
*1914 թ. – ՃաբոնիՃափոնի մուտքը [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]։
*1923 թ. – [[Վաշինգտոնի կոնֆերանսը]]։ ՃաբոնականՃափոնական ռազմական նաւատորմի սահմանափակումը։
*XX դ. 30 – ականներ – ՃաբոնիՃափոնի ռազմականացումը։
*1931 թ. – Մանջուրիայի գրաումը ՃաբոնիՃափոնի կողմէն եւ անոնցմէ անկախ [[Մանչժոու–գո]] պետութեան ստեղծումը։
*1937 թ. – Չինաստան ներխուժումը։
*1941 թ. – Յարձակումը ամերիկեան [[Փիրլ – Հարբոր հենակայան]]ի վրայ։ ՃաբոնիՃափոնի մտնելը պատերազմի մէջ։
*1945 թ. – [[Կամիկաձե]]ներու՝ մահապարտ օդաչուներով ինքնաթիռներու օգտագործումը, որոնք կը վերադարձնէին ինքնազոհողութեան բարոյախօսութիւնը։
*1945 թ. – ՃաբոնիՃափոնի [[ատոմային ռմբակոծութիւն]]ները։ ՃաբոնիՃափոնի կապիտուլյացիան։
*1946 թ. – [[Հիրոհիտո]] կայսրը կը մերժէ իր աստուածային ծագման գաղափարը։
*1952 թ. – Սան – Ֆրանցիսկոյի մէջ, ՃաբոնընՃափոնըն կը կնքէ խաղաղութեան պայմանագիր երկրորդ համաշխարհային պատերազմի իր հակառակորդներու հետ, բացառութեամբ Խորհրդային Միութեան։
*1960 թ. եւ ետք – [[Գոշիզմ|Գոշիստական]] եւ հակաամերիկեան ցոյցեր։
*1970 թ – [[Յուկիո Միշիմա]]յի [[հարակիրի]]ն՝ անոր չէր յաջողած վերականգնել կայսերական իշխանութիւնը։
*1970 թ․ – ականներ – ՃաբոնականՃափոնական արտահանութեան սրընթաց աճը։
ՃաբոնցիներուՃափոնցիներու մասին առաջին գրաւոր յիշատակումը եղած է մ.թ.Ք․Ե․ I1-ին դարու չինական ժամանակագրութեան մէջ։ Երկար ժամանակ այլ ազգերէն մեկուսացուածութիւնը իր ազդեցութիւնը ձգած է ՃաբոնիՃափոնի պատմութեան եւ մշակոյթի վրայ։ <br />Մ.թ.ա. 500 թիւէն ներկայիս ՃաբոնիՃափոնի տարածքին մէջ, կը սկսի [[յայոյ]] ժամանակաշրջանը, որ կը համապատասխանէ [[Եւրոպա]]յի [[Պրոնզէ դար|պրոնզէ]] եւ [[Երկաթէ դար|երկաթէ]] դարերուն եւ որ տեւեց մինչեւ մ.թՔ․Ե. 250 թ.։ Յայոյ ժամանակաշրջանին մէջ, կը սկսի [[Ոռոգում|ոռոգման եղանակով]] բրնձի մշակումը, [[բրուտագործութիւն]]ը, [[մանածագործութիւն]]ը, [[մետաղ]]ներու ([[Պղինձ|պղնձի]], [[երկաթ]]ի եւ [[պրոնզ]]ի) մշակումը եւ պաշտպանուած [[քաղաք]]ային բնակավայրերու կառուցումը։ Այդ նորոյթները իրենց հետ կը բերէին [[Չինաստան]]էն եւ [[Գորէա]]յէն վերաբնակվածները։
[[250]] թ. յայոյին կը փոխարինէ [[Կոֆուն]] ժամանակաշրջանը, որուն ժամանակ [[Յամատո]] տարածքին մէջ, առաջացաւ ճաբոնականՃափոնական պետութիւն։<br />
Յաջորդը [[Ասուկա]] ժամանակաշրջան էր, որ սկսաւ [[538]] թ.՝ տարածուեցաւ գորէական [[Փեկչե]] պետութենէն եկած պուտտիզմը, զարգացաւ չինական տեսակի կեդրոնացուած պետութիւնը, ստեղծուեցաւ առաջին [[Տասնյոթ յոդուածներու սահմանադրութիւնը|օրենսգիրք]]ը եւ [[Արեւելեան Ասիա|մայրցամաքի]] իմաստասիրական եւ մշակութային գաղափարներու ազդեցութեան տակ ծաղկում ապրեցաւ [[ճաբոնականՃափոնական մշակոյթ]]ը։<br />
Ութերորդ դարուն սկսած [[Նարա]] ժամանակաշրջանին ստեղծուեցաւ խիստ կեդրոնացած ճաբոնականՃափոնական պետութիւնը՝ ժամանակակէն Նարա քաղաքի մօտ գտնուող [[Հեյջյո-քյո]] կայսերական մայրաքաղաքով։ ՃաբոնականՃափոնական հանրութեան արագացուած չինականացման հետ միասին այդ ժամանակաշրջանին կը բնորոշեն նաեւ առաջին պատմագրութիւններու ստեղծումն ու մշակոյթի ծաղկումը։ 712 թ. կ'աւարտէ [[Կոջիկի]], իսկ 720 թ.՝ [[Նիհոն Շյոկի]] սուրբ գիրքերը։<br />[[784]] թ. [[Կամու կայսր]]ը մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Նագաոկա-քյո]], սակայն տասը տարի անց այն տեղափոխուեցաւ [[Հեյան-քյո]] (այսօրվա [[Կիոտո]]ն)։ Այդպէս սկսաւ Հեյան ժամանակաշրջանը, որուն ժամանակ ծաղկում ապրեցաւ ճաբոնականՃափոնական ազգային մշակոյթը։ [[Կանա]] [[ՃաբոնականՃափոնական վանկային այբուբէն|վանկային այբուբէնի]] ստեղծումը թոյլ տուաւ [[չինարէն]]ի փոխարէն գրել [[ճաբոներէնՃափոներէն]]։<br />[[XII դար]]ից ՃաբոնիՃափոնի մէջ, սկսաւ կառավարել ֆեոդալական ռազմականացուած իշխող դասը՝ սամուրայներու գերատեսչութիւնը։ [[1192]] թ. [[Մինամոթօ-նո Յորիթոմօ]]ն յաղթելով իր հետ մրցակցող [[Տայրա]] գերդաստանին, նշանակուեցաւ [[շյոգուն]], որով սկիզբ դրուեցաւ [[Կամակուրա]] ժամանակաշրջանին։ Անոր մահէն ետք՝ [[1199]] թ. իրական իշխանութիւնը անցաւ իր թողած [[Հոջյո]] գերդաստանին։ Կամակուրա շյոգունաւարութիւնը [[1274]] եւ [[1281]] թթ. յաջողութեամբ ետ կը մղէ [[մոնկոլներ]]ու ներխուժումը։ Այդ ժամանակուան պաշտօնական կրօն կը դառնայ զէնը։ Մոնկոլներուն յաղթելէն ետք, ճաբոնցիՃափոնցի ռազմիկներու միջեւ կը սկսին պառակտիչ պատերազմներ, որու արդիւնքին մէջ [[Կամակուրա]]յի ռեժիմն արագ անկում կ'ապրի։ [[1318]] թ. գահակալեց Գո Դայգո կայսրը եւ գլխաւոր հրամանատար Աշիկագա Տակաուջիի աջակցութեամբ ետ վերադարձուց իշխանութիւնը, սակայն [[1336]] թ. կայսեր որդիին հետ իշխանութիւնը չկիսած [[Աշիկագա Տակաուջի]]ն [[Կիոտո]]յի մէջ, գահին նստեցրեց կայսր Կյոմիյոյին և 1338 թ. անոնցմէ ստացաւ շյոգունի տիտղոս։ Արդիւնքին մէջ, ՃաբոնիՃափոնի մէջ ստացաւ երկու կայսր եւ երկու շյոգուն, որոնք կատաղի հակամարտութեան մէջ կ'ընհուպէին մինչեւ 1392 թ.։ Աշիկագա շյոգունապետութիւնը չկրցաւ վերհսկել մեծ դայմյո ֆեոդալներուն, այդիսկ պատճառով 1467 թ. բռնկեցաւ քաղաքացիական պատերազմ, որով սկիզբ դրուեցաւ խռովութիւններով հարուստ [[Սենգոկու]] ժամանակաշրջանին։<br />1543 թ. ՃաբոնիՃափոնի ափերուն հասան [[Փորթուկալացիներ|փորթուկալացի]] ծովագնացները, իսկ աւելի ուշ՝ [[Ջիզվիտներ|ջիզվիտ]] [[միսիոներ]]ներն ու [[հոլանդացի վաճառականներ]]ը։ Դրուեցաւ ՃաբոնիՃափոնի եւ [[Արեւմտեան աշխարհ|Արեւմուտքի]] միջեւ առեւտրական եւ մշակութային փոխազդեցութեան սկիզբը։ [[Եւրոպա]]կան տեխնալոգիաներու եւ [[հրազէն]]ի օգնութեամբ [[Օդա Նոբունագա]]ն յաղթեց միւս [[դայմյո]]ներուն եւ համարեայ կրցաւ միաւորել երկիրը, սակայն սպանվեց 1582 թ.։ Նրա ժառանգորդը դարձավ [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ն, ով 1590 թ. ավարտին հասցրեց երկրի միավորման գործը։ Հիդեյոշին երկու անգամ գրավեց [[Կորեա]]ն, սակայն գորէական եւ չինական զորքերու հասցրած քանի մը պարտութիւններէն ետք ճաբոնցիներըՃափոնցիները 1598 թ. նահանջեցին Գորէայէն։ Հիդեյոշիի մահէն ետք [[Տոկուգավա Իեյաշու]]ն ստացաւ քաղաքական ազդեցութիւն եւ ռազմական աջակցութիւն՝ օգտագործելով [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ի վրայ ունեցած [[Խնամակալութիւն|խնամակալութեան]] իրաւունքը եւ 1603 թ. նշանակուելով [[շյոգուն]]։ Ան հիմնադրեց Տոկուգավայի [[շյոգունավարութիւն]]ը եւ մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Էդո]] (այսօրվա [[Տոկիո]])։ 1639 թ. շյոգունապետութիւնը սկսաւ [[Ö³åáÝdzÛÇ ÇÝùݳٻÏáõë³óáõÙÁ|ՃաբոնիՃափոնի ինքնամեկուսացման արտաքին քաղաքականութիւնը]], որ տեւեց երկուսուկէս [[հարիւրամեակ]]։ Առաջացաւ ազգային մշակութային [[կոկուգակու]] շարժումը։
[[ԱՄՆ]] հետ [[Մեթյու Ք. Փերի|պայմանագրի]] ստորագրումին հետ, [[1854]] թուականին բացելով իր ծովային սահմանները, ՃաբոնիՃափոնի մէջ կը կարգաւորուին ընկերա-տնտեսական զարգացումները։ 1869 թ. քաղաքացիական պատերազմի արդիւնքին մէջ, վերացաւ շյոգունավարութիւնը եւ ստեղծուեցաւ կեդրոնացած պետութիւն՝ կայսեր ղեկավարութեամբ։ Որպէս հիմք, վերցնելով արեւմտեան քաղաքական, դատաիրավական եւ ռազմական համակարգերը, ՃաբոնիՃափոնի նախարարներու աշխատակազմը ստեղծեց Գաղտնի խորհուրդ, նախապատրաստեց [[Մեյջի]]ի սահմանադութիւնը եւ գումարեց [[ՃաբոնիՃափոնի խորհրդարանը|խորհրդարան]]։ Վերափոխուած ՃաբոնականՃափոնական կայսրուիւնը դարձաւ արդիւնաբերացուած համաշխարհային տերութիւն։ Յաղթանակներ տանելով [[ՃաբոնաՃափոնա-չինական պատերազմ (1894-1985)|չին-ճաբոնականՃափոնական]] (1894-1895 թթ.) եւ [[Ռուս-ճապոնական պատերազմ (1904-1905)|ռուս-ճապոնական պատերազմները]] (1904-1905 թթ.) ՃաբոնըՃափոնը ապահովեց իր գերիշխանութիւնը [[ՃաբոնականՃափոնական ծով|ՃաբոնականՃափոնական]] եւ [[Դեղին ծով]]երուն մէջ եւ իրեն միացուց [[Գորէա]]ն, [[Թայուան]]ը եւ [[Սախալին]]ի հարաւը։<br />XX դարու սկզբին [[Տաշյո]]յի կարճ ժողովրդավարական ժամանակաշրջանին փոխարինեց ռազմականացման եւ էքսպանսիոնիզմի աճը։ [[Անտանտ]]ի կողմէն մասնակցելով [[Առաջին աշխարհամարտ]]ին, ՃաբոնըՃափոնը ընդլայնեց իր քաղաքական ազդեցութիւնը ու տարածքը։
[[Պատկեր:Nagasakibomb.jpg|մինի|253x253px|[[Նագասակի]]ի ատոմային ռմբակոծութիւնը։]]
[[1930]]-ական թուականներուն ՃաբոնըՃափոնը Չինաստանի հիւսիս-արեւելեան օկուպացուած մասին մէջ կը կառուցէ [[Ման-Չժոու-գո]] ծովային պետութիւնը։ 1936 թ. ՃաբոնըՃափոնը համաձայնագիր կը ստորագրէ [[Երրորդ Րայխ|նացիստական Գերմանիոյ]] հետ, իսկ 1941 թ. կը միանայ [[Առանցքի երկրներ]]ուն։ 1937 թ. ՃաբոնըՃափոնը կը ներխուժէ Չինաստանի միւս տարածքներ եւս, սկսելով երկրորդ [[ՃաբոնաՃափոնա-չինական պատերազմները|չին-ճաբոնականՃափոնական պատերազմը]] (1937-1945 թթ.), ինչէն ետք ԱՄՆ-ը անոր կ'ենթարկէ նաֆթային էմբարգոյի։ 1947 թ. Դեկտեմբեր 7-ին ՃաբոնըՃափոնը կը յարձակի խաղաղօվկիանոսեան [[Փերլ Հարբոր]] ռազմակայանի վրայ եւ պատերազմ կը յայտարարէ ԱՄՆ-ին եւ [[Մեծ Բրիտանիա]]յին, որուն հետեւանքով ԱՄՆ-ը նոյնպէս կը մտնէ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի մէջ։ ՃաբոնականՃափոնական կայսրութիւնը կը գրաւէ [[Հոնկոնգ]]ը, [[Ֆիլիպիններ]]ն ու [[Մալաեան թերակղզի]]ն, սակայն, 1942 թ. [[Կորալեան ծով]]ուն մէջ կրած պարտութիւնը զրկեց անոր ծովուն մէջ ունեցած առաւելութենէն։ 1945 թ. Օգոստոս 6-ին եւ 9-ին ԱՄՆ աւիացիոյ իրականացած Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնները|ռմբակոծութիւններէն]] ետք, ՃաբոնըՃափոնը 1945 թ. Սեպտեմբեր 2-ին ստորագրուեցաւ [[ՃաբոնիՃափոնի կապիտուլյացիան|կապիտուլյացիայի ակտը]], որով աւարտեցաւ Երկրորդ աշխարհամարտը։
1947 թ. Ճապբոնը կ'ընդունի նոր խաղաղասիրական [[ՃաբոնիՃափոնի սահմանադրութիւնը|սահմանադրութիւն]], որուն մէջ, շեշտը կը դրուի [[ՃաբոնիՃափոնի լիպերալ-դեմոկրատական կուսակցութիւն|լիպերալ դեմոկրատիայի]] վրայ։ Դաշնակից երկրներու կողմէն ՃաբոնիՃափոնի օկուպացումն կ'աւարտէ [[Սան-Սթեֆանոյի խաղաղութեան պայմանագիր|Սան-Ստեֆանոյի խաղաղութեան պայմանագրով]], որ ոյժի մէջ կը մտնէ 1952 թ., իսկ 1956 թ. Ճաբոնը՝Ճափոնը՝ [[ՄԱԿ]]։ Աւելի ուշ ՃաբոնըՃափոնը կը հասնի աննախադէպ տնտեսական աճի՝ տարեկան միջինը 10%, որ տեւեց չորս տասնամակ։ Կը կատարուի ճաբոնականՃափոնական տնտեսական հրաշքը։ 1991 թ. տնտեսական աճին կը փոխարինէ ճգնաժամը, որմէ երկիրը կրնայ դուրս գալ միայն 2000 թ.<ref name=":0" />
== Աշխարագրութիւն ==
====== Բնակլիմայական Պայմաններ=====
[[Պատկեր:Japanese Macaque Fuscata Image 367.jpg|մինի|240px| [[ՃաբոնականՃափոնական մակակ]]ները Ջիգոկուդանի ջերմ աղբիւրներուն մէջ։]]
[[Պատկեր:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|մինի|206x206px|ՃաբոնիՃափոնի տեսքը [[արբանյակ]]էն։|left]]
ՃաբոնՃափոն ծովային երկիր է, երկրի տարածքի 97%-ը կը գտնուի [[Հոնսյու]], [[Հոկայդո]], [[Կյուսյու]] ու [[Սիկոկու]] կղզիներու, իսկ փոքր մասն ալ՝ Րյուկյու, [[Օվկիանիա]] եւ այլ կղզեխումբերու վրայ։ Ընդհանուր առմամբ, ՃաբոնըՃափոնը կը գտնուի 6852 կղզիներէն բաղկացած ՃաբոնականՃափոնական կղզաշարի վրա։ Ճապոնիան դեռևս տարածքային չլուծված խնդիրներ ունի հարևան պետութիւններու հետ եւ, մասնաւորապէս՝ [[Ռուսիա]]յէն կը պահանջէ [[1945]] թուականին [[ԽՍՀՄ]] գրաուած չորս՝ [[Իտուրուպ]], [[Կունաշիր]], [[Շիկոտան]] եւ [[Հաբոմաի]] կղզիները։ ՃաբոնըՃափոնը կը գտնուի [[Խաղաղ Ովկիանոս|խաղաղովկիանոսեան]] գեոսինկլինային գոտիին մէջ, այսպէս կոչուած հրէ օղակին մէջ, ատորմով ալ պայմանաւորուած է [[երկրաշարժ]]երու յաճախականութիւնը։ Առանձնապէս մեծ աւերածութիւններ եւ մարդկային զոհեր պատճառած են 1903, 1923, 1994-թթ-ի երկրաշարժերը։
ՃաբոնականՃափոնական կղզիներու [[հիւսիս]]էն [[հարաւ]] գրեթէ 3500 քմ ձգուածութունը կ'անդրադառնայ երկրի կլիմայական պայմաններու վրայ։ Այն գերազանցապէս [[մուսոն]]ային է, յաճախակի են արեւադարձային [[փոթորիկ]]ները՝ [[թայֆուններ]]ն ու [[ցունամի]]ները, որոնք զգալի վնաս կը պատճառեն տնտեսութեան։ ՃաբոնականՃափոնական կղզիներու ամբողջ տարածքի գրեթէ 3/4-ը կը զբաղեցնեն խիտ [[անտառ]]ներով ծածկուած բարձրաբերձ երիտասարդ լեռները, ուր դեռ շարունակուած է [[լեռնակազմութիւն]]ը։ Ամենաբարձր [[Ֆուջիյամա]] գործող հրաբուխն է, որ ճաբոնցիներուՃափոնցիներու սրբազան լեռն է եւ անոր բարձրութիւնը կը կազմէ 3776 մ։ <br />Ոչ մեծ դաշտավայրերը կը գտնուին ափամերձ շրջաններուն մէջ։ Ամենաընդարձակը Կոնտոյի դաշտավայրն է, ուր կը գտնուի երկրի մայրաքաղաք Տոկիոն։ Ընդերքում կան օգտակար հանածոներ, սակայն ատոնց պաշարները մեծ չեն։ Երկիրը համեմատաբար հարուստ է քարածուխով, պղինձով, կան տիտանի, մանգանի, երկաթի, ուրանի, ծծմբի պաշարներ։
[[Գետ]]երը հորդառատ են՝ [[սահանք]]ներով ու [[ջրվեժ]]ներով հարուստ։ Մեծ գետերն են՝ Սինանոն, Տոնեն, Քիսոն, Իսիկարին, լճերից՝ Բիուան։
Երկրի տարածքի 2/3-ը կը զբաղեցնեն անտառները։ Կ'ճին [[եղեւնի]], [[սոճի]], [[նուենի]], [[դափնի]], ճաբոնականՃափոնական [[նոճի]]։ Անտառներու պահպանումը, բնական եւ արհեստական զբոսայգիներու ստեղծումը, լանդշաֆտներու բարելաւումը ճաբոնցիներուՃափոնցիներու կենցաղի անբաժանելի մասն են։ Երկրի տարածքի 13 տոկոսը յայտարարուած է արգելոցային տարածք՝ Բանդայ, Ասահի, Նիկո, Տիբու, Սանգակու, Կրիսմա։ Մեծ ժողովրդականութիւն կը վայելէ Հոնսյու կղզու Նիկո [[ազգային զբոսայգի]]ն, ուր կը գտնուի սրբազան Ֆուջիյաման։ Կայ նոյնիսկ այսպիսի ասացվուածք մը. «Ով չէ եղած Նիկոյի մէջ, ան չի կրնար խօսիլ գեղեցիկի մասին»։
====== Բնակչութիւնը ======
ՃաբոնըՃափոնը զարգացած երկիր է, եւ այնտեղ շատ բարձր է [[բնակչութեան կենսամակարդակ]]ը։ [[Կյանքի տեւողութիւն]]ը ՃաբոնիՃափոնի աշխարհի մէջ ամենաերկարներից է՝ 2009 թ. [[կեանքի սպասուող տեւողութիւն]]ը կազմած է 82.12 տարի։ [[Նորածին]]ներու մահացութեան մակարդակն աշխարհին մէջ ամենացածրերէն մէկն է։ Բնակչութեան քանակով աշխարհին մէջ, տասներորդն է՝ 127 միլիոն մարդ։ Մայրաքաղաք Տոկիոն իր մերձակայ [[պրեֆեկտուրա]]ներով հանդերձ ունի 30 միլիոնէն աւելի բնակչութիւն եւ կը համարուի աշխարհի մեծագոյն [[քաղաքային ագլոմերացիա]]ն։ Երկրի բնակչութեան 99 տոկոսը [[ճաբոնցիներՃափոնցիներ]] են. անոնք հազւադէպ կը հեռանան իրենց հայրենիքէն, այդ պատճառով ալ արտասահման կ'ապրի ճաբոնցիներուՃափոնցիներու ընդամէնը 1 տոկոսը։ ՃաբոնցիներըՃափոնցիները կը դավաւեն միաժամանակ երկու [[կրօն]]՝ [[սինթոիզմ]] եւ [[պուտտայականութիւն]]։ Սինթոիզմին կը հետեւին հիմնական կրօնակենցաղային ծեսերու, պուտտայականութեանը՝ հոգեհանգստի, թաղման ծիսակատարութիւններու ժամանակ։
== Ժողովրդավարութիւն ==
[[Տոկիո]]յի երկնաքերները]]
Տոկիոն ՃաբոնիՃափոնի ու համանուն պրեֆեկտուրայի մայրաքաղաքն է, աշխարհի առաւել մեծ եւ արագ աճող քաղաքներէն։ Հիմնադրուած է 12-րդ դարու կիսուն։
Տոկիոն կը գտնուի Հոնսյու կղզիի հարավւարևելքի մէջ Էդոգաւա, Արագաւա, Սումիդա, Տամա գետերու գետաբերանին մէջ՝ Խաղաղ ովկիանոսի Տոկիոյի ծոցի ափին, Կանտո հարթավայրին մէջ։ Կլիման մերձարևադարձային, մուսոնային է։
Յունուարի միջին ջերմաստիճանը 3,1°C է, Օգոստոսինը՝ 25,6°C, տարեկան տեղումներու միջին քանակը՝ 1343 մմ։ Յաճախակի են թայֆուններն ու երկրաշարժերը. վերջինը (1923 թ.)՝ 8,3 բալլ ուժգնութեամբ, խլած է 142 հզ մարդու կեանք։
Մեծ Տոկիոն (Տոկիո-տո) ՃաբոնիՃափոնի վարչական պրեֆեկտուրաներէն է՝ Տոկիոյի մայրաքաղաքային պրեֆեկտուրան, եւ բացի Հոնսյու կղզիի հարաւարեւելեան մասէն՝ կազմուած է 23 վարչական շրջաններէն, 26 առանձին քաղաքներէն, 7 աւանային համայնքներէն, 8 գիւղէն, Իձու եւ Օգասաւարա կղզիներէն։
Մայրաքաղաքը կը ղեկավարուի համաժողովրդական քվեարկութեամբ ընտրուած պրեֆեկտային խորհուրդը՝ նահանգապետի գլխաւորութեամբ։ Տոկիոյի մէջ են երկրի կառավարութիւնը եւ կայսրի պալատական համալիրը՝ ճաբոնականՃափոնական կայսրերու գլխաւոր նստավայրը։
Տոկիոն հիմնադրուած է 12-րդ դարուն, երբ զինուոր Էդո Տարո Սիգեդան այնտեղ կառուցած է ամրոց (էդո՝ բառացի նշանակում է ծովափ)։ 1457 թ-ին այդ վայրի մէջ կառուցուած է Էդո սամուրայական դղեակը, որուն շուրջ տարածուած են արհեստաւորներու եւ առևտրականներու բնակավայրեր։ 1590 թ-ին ամրոցին տիրած է աւատ պետական գործիչ Հեյասու Տոկուգաւան, իսկ 1603–1867 թթ-ին Էդոն եղած է Տոկուգաւա տան սյոգուններու (զինուորական առաջնորդներ, աւատատիրական մեծ տուներու ներկայացուցիչներ) նստավայրը (մինչեւ 1868 թ. ՃաբոնիՃափոնի պաշտօնական մայրաքաղաքը Կիոտոն էր՝ կայսրերու նստավայրը)։ 1720 թ-ին Էդոյի բնակչութիւնը 1 միլիոն էր (աշխարհի ամենամեծ քաղաքն էր)։ 1869 թ-ին՝ սյոգունութեան վերացումէն ետք, կայսրի նստավայրը տեղափոխուած է Էդո, որ 1896 թ-ին վերանուանուած է Տոկիո (Արեւելեան մայրաքաղաք) եւ դարձած մայրաքաղաք։
Տոկիոն ՃաբոնիՃափոնի գլխաւոր տնտեսական եւ արդիւնաբերական կեդրոնն է, աշխարհի 3 տնտեսական կեդրոններէն (Նիւ Յորքի ու Լոնտոնի հետ)։ Տոկիոյի մէջ են կեդրոնացած ապրանքային եւ տնտեսական սակարանները, մեծագոյն տնտեսաարդիւնաբերական խումբերը (Միցուբիշի, Սումիտոմո, Միցուի եւ այլն), բանկերը (ՃաբոնականՃափոնական, Զարգացման, Արտահանման-ներմուծման եւ այլն)։
Զարգացած են առաւելապէս գիտատար եւ բարձր տեխնոլոգիական, էլեկտրատեխնիկական, էլեկտրոնային եւ օպտիկամեխանիկական արտադրութիւնները, մեքենաշինութիւնը, սարքաշինութիւնը, ավտոմեքենաշինութիւնը, նաւաշինութիւնը, նաֆթամշակման, նաֆթաքիմիական, քիմիական, տպագրական, թեթեւ, տեքստիլ, սնունդի ևժեւ այլ արդիւնաբերութիւններ։
Տոկիոն ՃաբոնիՃափոնի հիմնական տրանսպորտային հանգոյցն է. քաղաքին մէջ կը գործեն Հանեդա եւ Նարետա միջազգային օդակայանները, մետրոպոլիտենը։ Տոկիոն բազմաթիւ ճեպընթաց ավտոմայրուղիներով ու երկաթուղիներով կապուած է երկրի այլ քաղաքներուն։ Երկրու արտաքին առեւտուրի շրջանառութեան կէսէն աւելին կը կատարուի քաղաքամերձ Յոկոհամա, Կավասակի, Յոկոսովա, Տիբա նավահանգիստներով։
ՃաբոնիՃափոնի մշակութային կարեւորագոյն կենտրոններէն մայրաքաղաքին մէջ են գիտութիւններու եւ արուեստներու ակադեմիաները, Տոկիոյի համալսարանը (հիմնադրուած է 1887 թ-ին), բազմաթիւ բուհեր, գիտահետազոտական հիմնարկները, լաբորատորիաներ եւ կեդրոններ, գրադարաններ, թատրոններ, աւելի քան 30 թանգարան (Տեներու պատկերասրահը, Բրիջսթոն գեղարուեստի, Ժամանակակէն արուեստի ազգային, Տոկիոյի ազգային, արուեստներու, գեղագրութեան թանգարանները, «Մետրոպոլիտեն ֆեստիվալ հոլը» եւ այլն), համերգասրահներ եւ թատրոններ։
Տոկիոյի մէջ սակաւ կանաչապատ տարածքները, իսկ կեդրոնը կառուցապատուած է քարէ, աղիւսէ շէնքերով ու երկաթբետոնէ երկնաքերներով։ Քաղաքը բաղկացած է 2 մեծ մասերէ՝ Յամանոտի (բլրային) եւ Սուտամատի (ցածրադիր)։
Բնակելի թաղամասերը կառուցուած են 2 անգամ. 1923 թ-ի Սեպտեմբեր 1-ին քաղաքի գրեթէ կէսը աւերուած է երկրաշարժէն, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939–45 թթ) ժամանակ բազմիցս ենթարկուած է (1944–45 թթ) ամերիկեան աւիացիոյ ռմբակոծութիւններուն։
XX դարու լաւագոյն կառոյցներէն են՝ Խորհրդարանի շէնքը (1915–36 թթ), «Մետրոպոլիտեն ֆեստիվալ հոլլը» (1960– 1961 թթ), Օլիմբիական մարզահամալիրը (1963–64 թթ), Սուրբ Մարիամի տաճարը (1964 թ) եւ այլն։
Տոկիոյի մէջ են անցկացուած 18-րդ օլիմբիական խաղերը (1964 թ)։ Տոկիոյի մէջ կ'ապրի 50–60 հայ, կը գործէ հայագիտական կեդրոն, տարեկան 7–8 անգամ լոյս կը տեսնէ «Արարատ» թերթիկը՝ հայերու եւ Հայաստանով հետաքրքրուող ճաբոնցիներուՃափոնցիներու համար։
====== Կրօն ======
ՃաբոնըՃափոնը այն բացառիկ երկրներէն է, ուր միաժամանակ կը գործեն տարբեր կրօններ։ ՃաբոնցիներուՃափոնցիներու 83.9%-ը կը դաւանէ շինտո, իսկ 71.4%-ը՝ պուտտիզմ <ref>{{cite web| accessdate=2013-06-09|url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html#people|title = World Factbook: Japan-People|publisher = [[ԿՀՎ]]|lang = en}}</ref>(գումարայինի 100%-ը գերազանցելը պայմանաւորուած է բնակչութեան որոշ մասի կողմէն միաժամանակ այդ երկու կրօնները դաւանելով)։ Բացի աւանդական պուտտիզմի եւ սինթոիզմի արարողակարգերէն, կը կատարուին նաեւ քրիստոնէական ծիսակատարութիւններ։ Քրիստոնէութիւնը ՃաբոնՃափոն ներթափանցած է XVI դարուն։
====== Պրեֆեկտուրաները ======
ՃաբոնըՃափոնը պաշտօնապէս բաժանուած է 47 բարձր աստիճանի վարչական միաւորներու։ Ատոնք միաորուած են ''տոդոֆուկեն'' ([[ճաբոներէնՃափոներէն]]՝ 都道府県) համակարգի մէջ։ Այդ կարգով պետութիւնը կազմուած է մէկ մայրաքաղաքէն ''տո'' ([[ճաբոներէնՃափոներէն]]՝ 都) - [[Տոկիո]], մէկ շրջանէն ''դո'' ([[ճաբոներէնՃափոներէն]]՝ 道) - [[Հոքքայդո]], երկու քաղաքէն ''ֆու'' ([[ճաբոնեէենՃափոնեէեն]]՝ 府), որոնք պրեֆեկտուրային կարգավիճակ ունին, - [[Կիոտո]] եւ [[Օսակա]] - եւ 43 պրեֆեկտուրաներէն ''կէն'' ([[ճաբոներէնՃափոներէն]]՝ 県)։ Հարմարութեան համար արեւմտեան ճաբոնագետներըՃափոնագետները թուարկած միաւոները կ'անուանեն պրեֆեկտուրա, կամ ոստիկանապետութիւն։
Պրեֆեկտուրաները կը բաժնուին աւելի փոքր միաւորներու։ Ատոնք [[Հոքքայդո]]յի օկրուգներն են, յատուկ քաղաքներ եւ գաւառներ։ Օկրուգները կան միայն [[Հոկայդո]]յի մէջ - 14 հատ։ Մնացած պրեֆեկտուրաները կը բաժնուին ոչ թե օկրուգներու, այլ գաւառներու։ Յատուկ քաղաքներուն կը վերաբերուին անոնք, որոնց բնակչութիւնը աւելի 500 հազարէն։ Այդ քաղաքները՝ [[Կոբե]] ([[1956]]), [[Կիոտո]] ([[1956]]), [[Նագոյա]] ([[1956]]), [[Օսակա]] ([[1956]]), [[Յոկոհամա]] ([[1956]]), [[Քիտակյուսյու]] ([[1963]]), [[Ֆուկուոկա]] ([[1972]]), [[Կավասակի]] ([[1972]]), [[Սապպորո]] ([[1972]]), [[Հիրոսիմա]] ([[1980]]), [[Սենդայ]] ([[1989]]), [[Տիբա]] ([[1992]]), [[Սայթամա]] ([[2003]]), [[Սիձուոկա]] ([[2005]]) եւ [[Սակաի]] ([[2006]]). [[Նիիգաթա]] եւ [[Համամացու]] քաղաքները մտցրած եղած են ցանկի մէջ [[2007]] թուականին։ Իսկ մայրաքաղաք [[Տոկիո]]ն այդ քաղաքներու ցանկ չի մտներ, որովհետեւ այդ քաղաքային կոնգլոմերատ է, ոչ թէ քաղաք։
ՃաբոնիՃափոնի ժամանակակէն վարչական բաժանման համակարգ արմատաւորուած եղած է 1871 թուականին [[Մեյձի ժամանակաշրջան]]ին մէջ, որուն արդիւնքով վերացման ենթարկուած են [[հան]] աւատները եւ ստեղծուած են պրեֆեկտուրաներ։ Այդ դէպքը կը կրէ ''հայհան տիկեն'' ([[ճաբոներէնՃափոներէն]]՝ 廃藩置県) անուանումը։ Սկզբը՝ պրեֆեկտորաներու եւ հաներու թիւը կը համապատասխանէր մէկը մէկուն - աւելի քան 300 հատ։ Ժամանակի հետ անոնց թիւը կրճատած էին մինչեւ 72, իսկ [[1888]] թ - մինչեւ 47։ Տեղի ինքնավարութեան օրէնքը տուած էր պրեֆեկտորաներուն աւելի շատ տիրական լիազորութիւններ։ Ի վերջոյ, հաշուի առնելով ՃաբոնիՃափոնի բուռն ուրբանիզացոմը, կառավարութիւնը կը քննարկէ պրեֆեկտուրաներու ռեֆորմի նախագիծը 10 մեծ վարչական միաւորներու։
Բացի պրեֆեկտուրաներու եւ գաւառներու ՃաբոնիՃափոնի մէջ գոյութիւն ունին մունիցիպալ աստիճանի վարչական միաւորներ, որոնք ունին լայն ինքնավարութիւն։ Ատոնք պրեֆեկտուրաներու կեդրոնային քաղաքներն են- յատուկ քաղաքները, սովորական քաղաքները, Տոկիոյի 23 յատուկ շրջանները եւ գիւղեր։
'''Պրեֆեկտուրաներու ցանկ'''
[[Պատկեր:Japan prefectures.png|link=http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Japan_prefectures.png|right|
ՃաբոնիՃափոնի պրեֆեկտուրաներու քարտես
]]
{|
|}
====== Հայերը ՃաբոնիՃափոնի Մէջ ======
Հայերը ՃաբոնՃափոն եկած են 19-րդ դարու 2-րդ կէսէն։ Այստեղ գործած են «Աղաբեկ եւ ընկերութիւն» առեւտրական հաստատութիւնները։ Վերջինս գործած է Անահիտ Աբգարեանի եւ անոր որդիի ղեկավարութեամբ։ Անահիտ Աղաբեկեան-Աբգարեանը 1920 թ-ին նշանակուած է Հայաստանի հիւպատոս ՃաբոնիՃափոնի մէջ։ Ան Հայ դատի մասին յոդուածներով պարբերաբար հանդէս եկած է ՃաբոնիՃափոնի անգլալեզու մամուլում, օգնած՝ հայ գաղթականներուն։ Ներկայիս ՃաբոնիՃափոնի մէջ կը բնակի 100 հայ, հիմնականին մէջ՝ Տոկիոյի մէջ։ Կը գործէ հայագիտական կեդրոն, տարեկան 7-8 անգամ լոյս կը տեսնէ «Արարատ» թերթիկը՝ հայերու եւ Հայաստանով հետաքրքրուող ճաբոնցիներուՃափոնցիներու համար։ Տոկիոյի մէջ կը գործէ նաեւ ՀՀ դեսպանատունը։<ref>http://www.encyclopedia.am Հայերը ՃաբոնիՃափոնի մէջ</ref>
== Մշակոյթը ==
ՃաբոնիՃափոնի հին ու զարգացած [[ՃաբոնիՃափոնի մշակոյթը|մշակոյթի]] երկիր է. ուշագրաւ են հին եւ ժամանակակէն վարպետներու արուեստը, [[ՃաբոնականՃափոնական բնապատկերային գեղանկարչութիւնը|բնապատկերային գեղանկարչութիւնը]], [[ՃաբոնականՃափոնական ճենապակու արուեստը|ճենապակու արուեստը]], [[ՃաբոնականՃափոնական ճարտարապետութիւնը|ճարտարապետութիւնը]], [[ՃաբոնականՃափոնական թատրոն|թատրոնը]], [[ՃաբոնականՃափոնական թատրոն|տիկնիկային թատրոնը]]։ Յայտնի է յատկապէս [[Կաբուկի]] թատրոնը, որ սկիզբ առած է թափառաշրջիկ երգիչներու ու պարողներու կատարումներէն եւ մինչեւ օրս ալ տարածուած է ժողովուրդի մէջ։ ՃաբոնցիներըՃափոնցիները յայտնի են [[Իկեբանա|ծաղկեփնջեր կազմելու]] եւ [[Բանսաի|գաճաճ ծառեր մշակելու]] իւրայատուկ արուեստով։ Համաշխարհային կը ճանաչնան գտած ճաբոնականՃափոնական [[ձուդո]], [[կարատէ]], [[սումօ]] մարզաձեւերը<ref>{{cite web|url=http://www.pbs.org/independentlens/sumoeastandwest/sumo.html|title=Սումո: East and West|publisher=[[Public Broadcasting Service|PBS]]|accessdate=2007-03-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/616r7fC4X|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
Ճապբոն յայտնի է իր հրաշալիճարտարապետական ու պատմական յուշարձաններով՝ [[Պուտա]]յի հսկայական [[արձան]]ներով ու [[տաճար]]ներով, մեհեաններով, [[Ճապոնական այգեստեղծում|գեղատեսիլ լանդշաֆտային զբոսայգիներով]] եւ թագաւորական [[դղեակ]]ներով։ ՃաբոնականՃափոնական [[յուշարձան]]ներու մէջ առանձնայատուկ տեղ ունի [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնը|Հիրոշիմայի՝ ատոմային ռմբակոծութեան զոհերու յուշահամալիրը]], որ ամէն տարի Օգոստոս 6-ին իր զանգերու տխուր ղողանջով ամբողջ աշխարհին կը յիշեցնէ 1945 թ-ի այդ մեծ [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնը|ողբերգութեան]] մասին<ref>{{cite web|date=|url=http://www.oecd.org/dataoecd/0/17/2110905.pdf|title=OECD Environmental Performance Review of Japan|lang=en|publisher=[[Организация экономического сотрудничества и развития]]|accessdate=2010-01-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/616onDzTO|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
Ժամանակակէն ճարտարապետութիւնը աչքի կ'իյնայ տնտեսական նպատակահարմարարութիւններով պայմանաւորուած ֆուկցիոնալութեամբ եւ [[Մինիմալիզմ|մինիմալիստական լուծումներով]]։ Ամէն ինչ շատ պրակտիկ է, հարմար՝ ապրելու, ստեղծագործելու, աշխատելու եւ կրթուելու համար։ Ժամանակակէն տեխնալոգիաները թոյլ կու տան կառուցելու [[երկնաքեր]]ներ, [[կամուրջ]]ներ, [[թունել]]ներ եւ այլ ինժեներական կառոյցներ, ինչպէս երկրին ներսը, այնպէս ալ անոր սահմաններէն դուրս՝ ամբողջ աշխարհին մէջ<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|title=Japanese Golf Gets Friendly|publisher=[[Metropolis (English magazine in Japan)|Metropolis]]|author=Fred Varcoe|accessdate=2007-04-01|dead-url=404|archiveurl=http://web.archive.org/20070926215517/metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|archivedate=2007-09-26}}</ref>, [[бокс]], [[моторные виды спорта]]<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|title=Japanese Omnibus: Sports|publisher=[[Metropolis (English magazine in Japan)|Metropolis]]|author=Len Clarke|accessdate=2007-04-01|dead-url=404|archiveurl=http://web.archive.org/20070926215524/metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|archivedate=2007-09-26}}</ref>։
Չափազանց բարդ ու հետաքրքրական են [[ճաբոնականՃափոնական գիրեր]]ը։ Անոնց հիմքին մէջ, իյնկած է 6-ից 8-րդ դարերուն չինացիները փոխառնուած եւ [[ճաբոներէնՃափոներէն]]ի առանձնայատկութիւններուն հարմարեցուած [[հիերոգլիֆներ]]ը։ Թերթ կարդալու համար, օրինակ, անհրաժեշտ է իմանալ մօտ երկու հազար նշան, իսկ ատոնց ընդհանուր թիւը տասը հազարէն աւելի է։ Իհարկէ, դժուար է ատոնք բոլորը յիշելը, եւ ճաբոնցիներըՃափոնցիները գիրքերուն մէջ այս կամ այն նշանին հանդիպելով յաճախ կը դիմեն [[բառարան]]ի օգնութեան։
Միաժամանակ ՃաբոնիՃափոնի մէջ գոյութիւն ունի [[Կանա|վանկային այբուբէն]]։ Տեքստերու բառերու մեծ մասի արմատները, կը գրուին հիերոգլիֆներով, իսկ քերականական վերջավորութիւնները՝ վանկակազմիչ այբուբէնով։ [[Տեքստ]]երը կը կարդացուին վերէն ներքեւ եւ աջէն ձախ։ Եւ չնայած նշուած բարդութիւններուն՝ ՃաբոնըՃափոնը համատարած գրագիտութեան երկիր է։ Վեց տարեկանէն երեխաները կը յաճախեն [[դպրոց]], իսկ տասնամեայ կրթութիւնը պարտադիր է։ Բարձագոյն ուսումնական հաստատութիւններուն մէջ ուսումը վճարովի է, բայց կան նաեւ անվճար պետական [[համալսարան]]ներ, ուր ընդունուելու համար պետք է յաղթահարել մրցակցային մեծ դժուարութիւններ։
Բաւականին հարուստ եւ բազմազան է նաեւ ՃաբոնիՃափոնի մէջ ստեղծուած [[ՃաբոնականՃափոնական գլուխկոտրուկներ|գլուխկոտրուկներ]]ու տեսականին։ Աշխարհին մէջ, շատ տարածուած են [[ճաբոնականՃափոնական խաչերիզ]]ները, թիւային դաշտերով [[Սուդոկու|գլուխկոտրուկ]]ները։ Յայտնի է [[Օրիգամի|թղթի կտորէն ստեղծուող ֆիգուրներ պատրաստելու արուեստը]]։
ՃաբոնականՃափոնական երգարուեստի վրայ իր խորն ազդեցութիւնը կը ձգեն ժամանակակէն արեւմտեան եւ նամանաւանդ ամերիկեան երաժշտական ուղղութիւններն ու ոճերը։ ՃաբոնացիներըՃափոնացիները ամէն կերպ կը ձգտին երգարուեստի հարցում ըլլալ ժամանակակէն։ Միեւնոյն ժամանակ՝ ՃաբոնիՃափոնի մէջ, յարգի են աւանդական ճաբոնականՃափոնական երգ-երաժշտութիւնն ու անոնց հիման վրայ մշակուած ուղղութիւնները։ Ամբողջ աշխարհին յայտնի է եւ տարածուած XX դարու 70-ականներուն ստեղծուած՝ երգի երաժշտութեան ձայնակցութեամբ [[Կարաոկէ|երգելու ձեւը]]։
Հարիւրամեակներ առաջ ստեղծուած մշակութային արժէքներէն շատերը այսօր նոյնպէս ունին լայն տարածում եւ կը կազմեն ժամանակակէն ՃաբոնիՃափոնի մշակոյթի անբաժան մասը։ Ատոնցմէէ նաեւ յատուկ ձեւով կրթուած եւ դաստիարակուած [[Գեյշա|կանանց]] կողմէն մատուցուող ծառայութիւնները։
====== Կենցաղը ======
ՃաբոնացիներուՃափոնացիներու տնային կենցաղը շատ բանով կը տարբերի եւրոպականէմ։ Օրինակ՝ ճաբոնականՃափոնական տուներուն մէջ կահոյք գրեթէ չկայ, հատակին փռուած են բրնձի ծղոտէն գործուած [[խսիր]]ներ, տուն մտնելէն կոշիկները կը հանեն ու կը դնեն դրան շեմին, իսկ ներսը՝ խսիրներու վրայ կը քայլեն գուլպաներով։ Ի տարբերութիւն եւրոպացիներու՝ ճաբոնցիներըՃափոնցիները կը ճաշեն հատակին նստած, հատակին ալ անկողին կը պահեն։
Թեպետ ճաբոնականՃափոնական քաղաքներուն մէջ շատ են [[եւրոպական խոհանոց]] ունեցող [[ճաշարան]]ները, ճաբոնցիներուՃափոնցիներու համար հիմնական սնունդ կը հանդիսանայ իրենց [[ՃաբոնականՃափոնական խոհանոց|աւանդական կերակուրը]]՝ անալի եփած բրինձը, որ կ'ուտեն թասիկներէն՝ ձողիկներով։ Հիմնական ուտելիքներէն են նաեւ աղ դրած [[բանջարեղէն]]ը ու [[ձուկ|ձկնեղէնը]], [[ծովամթերք]]էն պատրաստած տարբեր ուտեստները։ [[ՃաբոնականՃափոնական խոհանոց]]էն համաշխարհային ճանաչում ստցած է [[սուշի]]ն։ Ի դէպ՝ ձկան որսով ՃաբոնըՃափոնը աշխարհին մէջ, կը զբաղեցնէ առաջին տեղերէն մէկը։ ՃաբոնականՃափոնական խոհանոցի յայտնի աւանդոյթներէն բ [[Ճապոնական թէյի արարողութիւնը|թէյ խմելու արարողութիւնը]]։ ՃաբոնականՃափոնական [[ոգելէն խմիչքներ]]էն յայտնի է [[բրինձ|բրնձէն]] [[թորում|թորած]] [[օղի]]ն՝ [[սակէ]]ն։
====== Արուեստը ======
Համաշխարհային անուն հանած ռեժիսոր է [[Ակիրա Կուրոսավա]]ն։ ՃաբոնականՃափոնական կինոյի մէջ, կ'առանձնանան մեծ քանակով նկարահանուած [[Անիմէ|անիմացիոն ֆիլմերը]]։
====== Ճանաչցուած Մարդիկ ======
====== Տօներ ======
[[Պատկեր:Abe Shinzo 2012 02.jpg|մինի|300px|Ճապոնիայի [[վարչապետ]] [[Շինզո Աբե]]ն]]
ՃաբոնիՃափոնի մէջ կը նշուի 15 [[պետական տօն]]։ Ատոնք նշելու օրերը [[Հանգստեան օր|ոչ աշխատանքային]] են եւ անոնց ցանկը կը սահմանուի պետական տօներու օրէնքով։ Իրար յաջորդող չորս տօներուն ([[Շյովա]]յի օր, [[Ճապոնիայի սահմանադրութիւնը|Սահմանադրութեան օր]], Կանաչ միջավայրի օր եւ Երեխաներու օր) կ'ըսեն [[ոսկի շաբաթ]]։ ՃաբոնիՃափոնի կառավարութիւնը մտցրածէ նաեւ [[երջանիկ երկուշաբթիներ]]ի համակարգը, որուն համապատասխան տօներէն չորսը՝ [[Չափահասութեան օր]]ը, [[Ծովու օր]]ը, [[Աւագներուն մեծարելու օր]]ը եւ [[Ֆիզմշակոյթի օր]]ը ամրագրուած [[Ամսաթիւ|ամսաթիւերէն]] տեղափոխուած են [[Շաբաթուան օրերը|երկուշաբթի]], ստեղծելով երեք անընդմէջ [[հանգստեան օր]]։ ՃաբոնիՃափոնի մէջ տօնական իրադարձութիւն կը համարուի նաեւ [[սակուրայի ծաղկելու օրը]]։ Կը նշուին նաեւ փոխառնուած տօներ, որոնք ՃաբոնիՃափոնի մէջ [[աւանդոյթ]] դարձած են համեմատաբար վերջերս, օրինակ՝ [[Սուրբ Վալենդինի օրը]]։
'''ՃաբոնիՃափոնի պետական տօները'''<br />
{| class="wikitable"
|-
| [[Փետրուար 11]] || Պետութիւնը իւրացնելու օրը
|-
| [[Մարտի 21]]-ին մօտ <ref group=«ծանոթագր.» name=«equinox»>Ճշգրիտ օրը կը յայտարարէ [[ՃաբոնիՃափոնի նախարարներու աշխատակազմ|նախարարներու աշխատակազմ]]ը նախորդ տարուան Փետրուարի սկզբին</ref> || Գարնանային [[գիշերահաւասար]]ի օրը
|-
| [[Ապրիլ 29]] <ref name="Ոսկի շաբաթի օրերէն մէկն է">[[Ոսկի շաբաթ]]ի օրերէն մէկն է</ref> || [[Շյովա]]յի օրը
|-
| [[Մայիս 3]] <ref name="Ոսկի շաբաթի օրերէն մէկն է"/> || [[ՃաբոնիՃափոնի սահմանադրութիւնը|Սահմանադրութեան]] օրը
|-
| [[Մայիս 4]] <ref name="ReferenceA">Ոսկի [[շաբաթ]]ի օրերէն մէկն է</ref> || Կանաչ միջավայրի օրը
| [[Նոյեմբեր 23]] || Աշխատանքը գովաբանելու օրը
|-
| [[Դեկտեմբեր 23]] || [[ՃաբոնիՃափոնի կայսրը|Կայսեր]] ծննդեան օրը
|}
| 