Ուիքիփետիա

«Ճափոն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Արևելահայերեն|Ճապոնիա}}
{{ԱՀ}}
{{Տեղեկաքարտ Երկիր արւմտ.
|բնագիր_անուանում = <big>{{nobold|日本}}</big>
|հայերէն_անուանում = <big>Ճափոն</big>
|common_name =
|դրօշի_պատկեր = Flag of Japan.svg
|դրօշի_նկարագրութիւնդրօշի_նկարագրում = Ճափոնի դրoշդրօշ
|զինանշանի_պատկեր = Imperial Seal of Japan.svg
|զինանշանի_նկարագրութիւնզինանշանի_նկարագրում = Ճափոնի զինանշան
|քարտէզի_պատկեր = Japan_(orthographic_projection).svg
|քարտէզի_նկարագրութիւնքարտէզի_նկարագիրը = <small>Ճափոնի տեղագրական քարտէզ</small>
|քարտէզի_պատկեր_2 =
|քարտէզ_2-ի_նկարագրութիւնի_նկարագիրը =
|ազգային_նշանաբան =
|ազգային_օրհներգ =
|ազգային_քայլերգ =
|թագավորական_օրհներգ =
|թագաւորական_քայլերգ =
|օրհներգ =
|քայլերգ =
|պաշտօնական_լեզուներ =Ճափոներէն
|շրջանային_լեզուներ =
|էթնիկ_խումբեր = <br /><small>
|էթնիք_խումբեր =
* 98.5% [[ճափոնցիներ]]
|մայրաքաղաք = [[Տոկիո]]
* 0.5% [[քորէացիներ]]
* 0.4% [[չինացիներ]]
* 0.2% փիլիփինցիներ
* 0.2% պրազիլացիներ
* 0.1% վիեթնամցիներ</small>
|մայրաքաղաք = [[Թոքիօ]] {{Ref label|մայրաքաղաքfactbox|ա|}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|ամենամեծ_քաղաք = Մայրաքաղաք
|կառավարութեան_տեսակկառավարության_տեսակը = <small>Սահմանադրական Միապետութիւն <br />[[Միապետութիւն]]
|ղեկավար_կոչում_1 = Կայսր
|ղեկավար_տիտղոս_1 =
|ղեկավարի_անուն_1 = Աքիհիթօ
|ղեկավար_կոչում_2 = Վարչապետ
|ղեկավար_տիտղոս_2 =
|ղեկավարի_անուն_2 = Շինզօ Ապէ
|ղեկավար_կոչում_3 =
|ղեկավար_տիտղոս_3 =
|ղեկավարի_անուն_3 =
|ղեկավար_կոչում_4 =
|ղեկավար_տիտղոս_4 =
|ղեկավարի_անուն_4 =
|ղեկավար_կոչում_5 =
|ղեկավար_տիտղոս_5 =
|ղեկավարի_անուն_5 =
|ինքնիշխանութեան_տեսակը =
|ինքնիշխանութեան_տեսակ =
|ինքնիշխանութեան_նշում =
|established_event1 =
|established_date1 = <small></small>
|established_event2 =
|established_date2 = <small></small>
|established_event3 =
|established_date3 = <small> </small>
|established_event4 =
|established_date4 = <small> </small>
|established_event5 =
|established_date5 = <small></small>
|established_event6 =
|established_date6 = <small></small>
|established_event7 =
|established_date7 = <small> </small>
|established_event8 =
|established_date8 = <small> </small>
|established_event9 =
|established_date9 = <small></small>
|area_rank =
|area = 69 700
|areami² =
|percent_water =
|population_estimate =
|population_estimate_rank =
|population_estimate_year = 2015
|population_census = 127 110 047
|population_census_year = 2015
|population_density =
|population_densitymi² =
|population_density_rank =
|GDP_PPP_year =
|GDP_PPP =
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita =
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal =
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year =
|GDP_nominal_per_capita =
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini = <!-- number only -->
|Gini =
|Gini_year =
|Gini_category =
|HDI_year =
|HDI =
|HDI_rank =
|HDI_category =
|currency = [[Իեն]] [[Պատկեր:16px]]
|currency =
|currency_code =
|country_code =
|time_zone =
|utc_offset =
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST =
|cctld = .
|calling_code =81
}}
{{նիհոնգո|'''Ճափոն'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref> |日本| Նիհոն}}, պաշտօական անունը {{audio|help=no|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|«Նիպպոն, Նիհոնկոքու»}} պետութիւն է [[Ասիա]]յի խաղաղօվկիանոսեան ափերէն դէպի [[արեւելք]] գտնուող [[կղզի]]ներու վրայ։ Հինէն ի վեր [[Ճափոնցիներ]]ը իրենց [[երկիր|երկրին]] կ'ըսեն Նիպպոն կամ Նիհոն, որ կազմուած է 2 [[հիերոգլիֆային նշաններ]]էն՝ «արեւ» եւ «հիմք»։ Ճափոնական դրօշի վրայի կարմիր արեւային [[սկավառակ]]ը եւ պետական [[զինանշան]]ի կլոր ոսկեծաղիկը՝ քրիզանթեմը, նոյնպէս կը խորհրդանշեն ծագող արեւը։▼
 
▲{{նիհոնգո|'''Ճափոն'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref> |日本| Նիհոն}}, պաշտօականպաշտօնական անունը {{audio|help=no|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|«ՆիպպոնՆիփփոն, Նիհոնկոքու»}} պետութիւն է [[Ասիա|Ասիոյ]]յի խաղաղօվկիանոսեան ափերէն դէպի [[արեւելք]] գտնուող [[կղզի]]ներուներուն վրայ։ Հինէն ի վեր [[Ճափոնցիներ]]ը իրենց [[երկիր|երկրին]] կ'ըսեն ՆիպպոնՆիփփոն կամ Նիհոն, որ կազմուած է 2 [[հիերոգլիֆայինհիերոկլիֆային նշաններ]]էն՝նշաններէ՝ «արեւ» եւ «հիմք»։ Ճափոնական դրօշի վրայի կարմիր արեւային [[սկավառակ]]ըսկաւառակը եւ պետական [[զինանշան]]ի կլոր ոսկեծաղիկը՝ քրիզանթեմը, նոյնպէս կը խորհրդանշեն ծագող արեւը։
Ճափոնը ժամանակակէն աշխարհի հզորագոյն երկրներէն է։ Միւսներէն զգալիօրէն կը տարբերի իր [[աշխարհագրական դիրք]]ով, պատմական անցեալով, [[Ճափոներեն|լեզուով]], տնտեսական զարգացմամբ եւ բնութագրական այլ գիծերով։<br />Իր տարածքով Ճափոնը կը գերազանցէ [[եւրոպա]]կան [[տերութիւն]]ներէն շատերուն։ ▼
 
▲Ճափոնը ժամանակակէն աշխարհի հզորագոյն երկրներէն է։ Միւսներէն զգալիօրէն կը տարբերի իր [[աշխարհագրական դիրք]]ովդիրքով, պատմական անցեալով, [[ՃափոներենՃափոներէն|լեզուով]], տնտեսական զարգացմամբ եւ բնութագրական այլ գիծերով։<br />Իր տարածքով Ճափոնը կը գերազանցէ [[եւրոպա]]կան [[տերութիւն]]ներէն շատերուն։
[[1970]] թուականէն սկսած Ճափոնի տնտեսութիւնը զբաղեցուցած է աշխարհին 2-րդ տեղը, զիջելով [[ԱՄՆ|Միացեալ Նահանգներուն]]։ Այդ դիրքը յետագային, ան զիջեց Չինաստանին։ Արտահանման ծաւալով չորրորդն է, ներմուծման ծաւալով՝ վեցերորդը։ Ճափոնը կը համարուի աշխարհի մեծագոյն տնտեսական կեդրոններէն մէկը։
 
[[2005]] - [[2007]] թուականներուն, Ճափոնը [[ՄԱԿՄիաւորուած Ազգերու կազմակերպութիւն|Միաւորուած Ազգերու]] անվտանգութեան խորհուրդի ոչ մշտական անդամ է։
 
Ճափոնը կը մտնէ [[Մեծ ութնեակ]]ի եւ [[ԱԽՏՀ]] անդամ երկրներու մէջ, պարբերաբար կ'ընտրուի [[ՄԱԿ]]-ի [[ՄԱԿ-ի անվտանգութեան խորհուրդ|անվտանգութեան Խորհուրդի]] ոչ մշտական [[ՄԱԿ-ի անվտանգութեան խորհուրդ|անդամ]]։
 
Ճափոնը [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]էն ետք պաշտօնապէս հրաժարիցաւ պատերազմ յայտարարելու իր իրաւունքէն։ Ճափոնը աշխարհի միակ երկիրն է, որուն նկատմամբ [[Հիրոշիմա եւ ՆագասակիՆակասաքի քաղաքներու ատոմայինաթոմային ռմբակոծութիւնը|կիրառուած է]] [[միջուկային զէնք]]։<ref name=":0">[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5331 www.dasaran.am] Ճափոն Ընդհանուր տեղեկութիւններ Մայրաքաղաք Պատմութիւն</ref>
 
== Անուանում ==
Երկրի «Ճափոն» անուանումը եւրոպական բոլոր լեզուներով, առաջացած է այդ երկրի Նիհոն կամ, առաւել հանդիսաւոր եւ պաշտօնական ոճով՝ ՆիպպոնՆիփփոն յատուկ անունը կազմող երկու [[հիերոգլիֆներհիերոկլիֆներ]]ի աղաւաղուած ընթերցումէն։ Այդ նշաններէն առաջինը՝ կը նշանակէ «արեւ», իսկ երկրորդը՝ «արմատ» կամ «հիմք»։ Այստեղէն ալ Ճափոնի այլաբանական նշումը որպէս «Ծագող արեւի երկիր»<ref>{{cite book|author=Հ. Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Յարութիւնեան |title=Աշխարհագրական անուններու բառարան |publisher=«Լույս» |location=Երեւան |year=1987 |page=}}</ref>։
 
== Պատմութիւն ==
Ճափոնը ունի շատ իւրօրինակ պատմութիւն, որ կը սկսի հնագոյն ժամանակներէն։ Ճափոնի պատմութեան վրայ մեծապէս ազդած է անոր աշխարհագրական մեկուսացուածութիւնը։ Միեւնոյն ժամանակ Ճափոնականճափոնական մշակոյթի եւ գիրերու վրայ մեծ ազդեցութիւն ունեցած է գորէականքորէական եւ չինական մշակոյթը։
 
=== Ժամանակագրութիւն<ref>Marc Ferro. Comment on raconte l'histoire aux enfants. Payot, Paris. 106, Boulevard Saint-Germain, 1986</ref> ===
[[Պատկեր:Meiji tenno1.jpg|մինի|upright|240px|[[ՄեյձիՄէյճի]] կայսրը (1868–1912)]]
*մ.թ.ա.660 թ. –660՝ Ըստ [[առասպել]]ի [[ՋիմուՃիմմու կայսր|ՋիմուիՃիմմուի կայսրութեան]] հիմնումը։հիմնումը
*մ.թ. IV դարդար՝ –Եամաթօ Յամատո ՏակերուիԹաքերուի լեգենդար արկածները
*V – VI դարերդարեր՝ – ՅամատոԵամաթօ ցեղերու պետութեան հիմնադրումն ու [[ճգնաժամ]]ը։ճգնաժամը
*VI դարու կէսեր –կէսեր՝ [[Պուտտիզմ]]ի ներթափանցումը։ներթափանցումը
*604 թ. –604՝ [[ՇյոտոկուՇեոթոքու – Թայշի]]ի [[«17 հոդուածներույօդուածներու օրէնքը»]] կը դնէ բիւրոկրատականպիւրոքրաթական պետութեան հիմքը։հիմքը
*607 թ. –607՝ Չինաստանի մէջ, առաջին Ճափոնական դեսպանութիւնը
*VII – VIII դարեր –դարեր՝ [[Վարչարարութիւն|Վարչարարական]] [[Միապետութիւն|միապետութեան]] հաստատումը
*712 – 720 թթ. –720՝ Ճափոնի լեգենդար անցեալի «ԿոջիկիՔոճիքի» եւ «Նիհոն ՇյոկիՇեոքի» տարեգրութեան կազմումը։կազմումը
*752752՝ թ.Թոտայճի – [[Թոդայջի տաճար]]ինտաճարին մէջ, կ'իրականացուի [[սինտոիզմ]]նսինտոիզմն ու պուտտիզմը միաւորող ծիսակատարութիւն։ծիսակատարութիւն
*VIII դար –դար՝ Տարբեր [[դաս]]երուդասերու ձեւաւորումը՝ արքունական ազնուականութեան, վանական հոգեւորականութեան, գիւղացիութեան։ Այդ նոյն ժամանակ կը ձեւաւորուի նաեւ ռազմիկներու միջին՝ [[սամուրայ]]ներուսամուրայներու (բուշի)պուշի [[դաս]]ը։դասը
*784 թ. –784՝ Կը հիմնադրուի [[Հեյան–քյոՀեյեան–քեոյ|ՀեյանՀեյեան]] մայրաքաղաքը (յետագային՝ [[ԿիոտոՔեոթօ]])։
*IX դ. –՝ Հիւսիսի ժողովուրդներու» ենթարկումը։ենթարկումը
*IX – X դարերդարեր՝ –Ֆուճիվարայի [[Ֆուջիվարա (գերդաստան)|Ֆուջիվարա]]յի կլանըքլանը կը տիրանայ կայսերական արքունիքի գլխավւրգլխավուր պաշտօններուն։պաշտօններուն
*901 թ. –901՝ Անոնց դիմակայող [[ՍուգաւարաՍուկաւարա – նոնօ Միչիզանե]]իՄիչիզանեի վռնդումը։արտաքսումը
*XI դարու վերջ –վերջ՝ Նախկին կայսերուկայսրերու պայքարը ՖուջիվարայիՖուճիվարայի խնամակալութեան դէմ։դէմ
*XII դ. –XII՝ Իշխանութեան պայքար [[ՄինամոթոՄինամոթօ]]յի, [[Թայրա (գերդաստան)|ԹայրաԹայրայի]]յի եւ այլ ռազմական խումբերու միջեւ։միջեւ
*1189 թ. –1189՝ Թայրային յաղթած [[ՄինամոտոՄինամոթօ – նոնօ ՅոշիցունեԵոշիցունէ|ՅոշիցունեիՅոշիցունէի]] ինքնասպանութիւնը։ինքնասպանութիւնը
*1192 թ. –1192՝ [[Մինամոթօ – նո Յորիթոմօ]]ն կը հիմնադրէ բակուֆուպաքուֆու ռազմական ռեժիմը եւ կը դառնայ [[շյոգունշեոկուն]]։
*1221 թ. –1221՝ Իրենց իշխանութիւնը վերադարձնելու նախկին կայսրերու անյաջող փորձը։փորձը
*1274 – 1281 թթ. –1281՝ Պայքար [[մոնկոլներու արշաւանքներ]]ուարշաւանքներու դէմ։դէմ
*XIII դ. –՝ [[Զեն]] [[պուտտիզմ]]ի տարածումը հիմնականին մէջ, զինուորականութեան միջավայրին մէջ։մէջ
*1333 – 13361336՝ թթ.Քեմու – [[Կեմու]] [[դարաշրջան]]իդարաշրջանի կառավարութիւնը; կայսերական իշխանութեան վերականգնումը։վերականգնումը
*XIV դ. երկրորդ կէս –կէս՝ Պատերազմներ կայսերական տան հիւսիսային եւ հարաւային թեւերու միջեւ։միջեւ
*XV դ. –՝ Տնտեսական վերելք։ Բարերար [[ԱշիկագաԱշիքակա ՅոշիմասաԵոշիմասա|Յոշիմասա]]ն կը կառուցէ «[[ԱրծաթէԱրծաթեայ տաղավարտաղաւար]]ը»։
*1467 – 1477 թթ. –1477՝ Երկրի կեդրոնական մասին մէջ, ֆեոդալականֆեոտալական խումբերու միջեւ պատերազմները։պատերազմները
*XV դարու վերջ – XVI դարու սկիզբ –սկիզբ՝ Գիւղացիական ապստամբութիւններ; ծովային ասպատակութիւններ եւ ծավահենութիւն [[Խաղաղ ովկիանոս|ովկիանոսի]] ընդարձակ տարածքներուն մէջ։մէջ
*1543 թ. –1543՝ [[Փորթուկալացիներ]]ու յայտնուիլը Ճափոնի ափերու մօտ; հրազէնի տարածման սկիզբը։
*1549 թ. –1549՝ [[Միսիոներ]] [[Ֆրանսիս ՔսավյեՔսավիե]]յի ժամանումը Ճափոն; երեսուն տարի անց Ճափոնի մէջ կը յաշուըուէրյաշոււէր 150 000 [[ՔրիստոնեաներըՔրիստոնէաները Ճափոնի մէջ|քրիստոնեայքրիստոնէայ]]։
*XVI դարու 2 – րդ կէս –կէս՝ [[ԹոյոտոմիԹոյոթոմի ՀիդեյոշիՀիտէյեոշի]]ըն նորէն ոյժով կը միաւորէ երկիրը, միջոցներ կը ձեռնարկէ գիւղացիներէն զէնքը առգրաւելու համար («թրերութուրերու որսի» հրամանագիրը)։
*1603 թ. –1603՝ Երկարատեւ պատերազմներէն ետք, իշխանութեան կու գայ [[ՏոկուգաւաԹոքուկաւա ԻեյասուԻեյեասու]]ն; ան կը հիմնադրէ [[ԷդոԷտօ]] (ՏոկիոԹոքիո) մայրաքաղաքով շյոգունավարութիւնը։շեոկունավարութիւնը։
*XVII դ.1 – ին կէս –կէս՝ Երկիրը մեկուսացնելու քաղաքականութիւնը; մուտքի եւ ելքի արգելքներ; քրիստոնէութեան արգելքը։ Հիմնական [[դոկտրին]]հայեցակարգ կը դառնայ [[նեոկոնֆուցիոնիզմ]]ը։նեոքոնֆուցիոնիզմը
*XVII դ.2 – րդ կէս –կէս՝ Պատմական միտքը կը խօսի կայսերական իշխանութիւնը վերականգնելու մասին։մասին
*1701 թ. –1701՝ 47 [[րյոնինրեոնին]]ներու ինքնասպանութիւնը։ինքնասպանութիւնը
*XVIII դ. կէսերկէսեր՝ –Բրինձի Բրնձի գնիգինի բարձրացումը; գիւղացիական ապստամբութիւններ։ապստամբութիւններ
*XIX դ. 1 – ին կէս –կէս՝ Գիւղացիական ելոյթներիու թիւի աճ։աճ՝
*1853 թ. –1853՝ [[ՄեթյուՄեթիւ Ք. Փերի|Ծովակալ ՓերիՓերիի]]ի (ԱՄՆ) ժամանումը։ժամանումը
*1858 թ. –1858՝ Անիրաւահաւասար պայմանագրերուպայմանագիրերու կնքումը։կնքումը
*1868 թ. –1868՝ [[ՄեյջիՄեյճի ժամանակաշրջան]]ի յեղափոխութիւնը; շյոգուններուշեոկուններու իշխանութեանտիրապետութեան վերացումը։վերացումը
*1877 թ. –1877՝ [[Շիմազու կլանքլան]]ի [[ՍաիգյոՍայկեոյ ՏակամորիԹաքամորի]]ի խռովութիւնը։խռովութիւնը
*18891889՝ թ. – ՄեյջիիՄէյճիի սահմանադրութեան հրապարակումը; կայսերական իշխանութիւնը կը սկսի արդիականացման եւ արեեմտյանարեւմտեան ուղղուածութեան քաղաքականութիւնը։քաղաքականութիւնը
*1894 – 1895 թթ. –1895՝ [[Ճափոն – չինական պատերազմը]]։ Ճափոնի հաղթանակը։յաղթանակը։ [[ՇիմոնոսեկիՇիմոնոսեքի]]ի պայմանագիրը։պայմանագիրը
*1902 թ. –1902՝ Անգլեա – Ճափոնական միութեան կնքումը։կնքումը
*1904 – 1905 թթ. –1905՝ [[Ռուս – Ճափոնական պատերազմը]]։ Ճափոնի յաղթանակը։յաղթանակը
*1914՝ Ճափոնի մուտքը [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]
*1914 թ. – Ճափոնի մուտքը [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]։
*1923 թ. –1923՝ [[ՎաշինգտոնիՈւաշինկթընի կոնֆերանսըՀամաժողով]]։ը։ Ճափոնական ռազմական նաւատորմի սահմանափակումը։սահմանափակումը
*XX դ. 30 – ականներ –ականներ՝ Ճափոնի ռազմականացումը։ռազմականացումը
*1931 թ. –1931՝ Մանջուրիայի գրաումըգրաւումը Ճափոնի կողմէն եւ անոնցմէ անկախ [[Մանչժոու–գոՄանչժոու–կօ]] պետութեան ստեղծումը։ստեղծումը
*1937 թ. –1937՝ Չինաստան ներխուժումը։ներխուժումը
*1941 թ. –1941՝ Յարձակումը ամերիկեան [[Փիրլ – ՀարբորՀէրպըր հենակայան]]ի վրայ։ Ճափոնի մտնելը պատերազմիպատերազմին մէջ։մէջ
*1945 թ. –1945՝ [[ԿամիկաձեՔամիքազէ]]ներու՝ մահապարտ օդաչուներով ինքնաթիռներու օգտագործումը, որոնք կը վերադարձնէին ինքնազոհողութեան բարոյախօսութիւնը։բարոյախօսութիւնը
*1945 թ. –1945՝ Ճափոնի [[ատոմայինՀիրոշիմայի եւ Նայասաքիի աթոմային ռմբակոծութիւն|աթոմային ռմբակոծութիւնները]]ները։։ Ճափոնի կապիտուլյացիան։
*1946 թ. –1946՝ [[ՀիրոհիտոՀիրոհիթո]] կայսրը կը մերժէ իր աստուածային ծագման գաղափարը։գաղափարը
*1952 թ. –1952՝ Սան – ՖրանցիսկոյիՖրանցիսքօյի մէջ, ՃափոնընՃափոնը կը կնքէ խաղաղութեան պայմանագիր երկրորդ համաշխարհային պատերազմի իր հակառակորդներու հետ, բացառութեամբ Խորհրդային Միութեան։
*1960 թ. եւ ետք –ետք՝ [[Գոշիզմ՝կոշիզմ|ԳոշիստականԿոշիստական]] եւ հակաամերիկեան ցոյցեր։ցոյցեր
*1970 թ –1970՜ [[ՅուկիոԻւքիո Միշիմա]]յի [[հարակիրիհարաքիրի]]ն՝ անոր չէր յաջողած վերականգնել կայսերական իշխանութիւնը։իշխանութիւնը
*1970 թ․ – ականներ – Ճափոնականականներ՝Ճափոնական արտահանութեան սրընթաց աճը։աճը
 
Ճափոնցիներու մասին առաջին գրաւոր յիշատակումը եղած է Ք․Ե․ 1-ին դարու չինական ժամանակագրութեան մէջ։ Երկար ժամանակ այլ ազգերէն մեկուսացուածութիւնը իր ազդեցութիւնը ձգած է Ճափոնի պատմութեան եւ մշակոյթի վրայ։ <br />Մ.թ.ա. 500 թիւէն ներկայիս Ճափոնի տարածքին մէջ, կը սկսի [[յայոյ]] ժամանակաշրջանը, որ կը համապատասխանէ [[Եւրոպա]]յի [[Պրոնզէ դար|պրոնզէ]] եւ [[Երկաթէ դար|երկաթէ]] դարերուն եւ որ տեւեց մինչեւ Ք․Ե. 250 թ.։ Յայոյ ժամանակաշրջանին մէջ, կը սկսի [[Ոռոգում|ոռոգման եղանակով]] բրնձի մշակումը, [[բրուտագործութիւն]]ը, [[մանածագործութիւն]]ը, [[մետաղ]]ներու ([[Պղինձ|պղնձի]], [[երկաթ]]ի եւ [[պրոնզ]]ի) մշակումը եւ պաշտպանուած [[քաղաք]]ային բնակավայրերու կառուցումը։ Այդ նորոյթները իրենց հետ կը բերէին [[Չինաստան]]էն եւ [[Գորէա]]յէն վերաբնակվածները։
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ճափոն» էջէն