|
[[ԱՄՆ]] հետ [[Մեթյու Ք. Փերի|պայմանագրի]] ստորագրումին հետ, [[1854]] թուականին բացելով իր ծովային սահմանները, Ճափոնի մէջ կը կարգաւորուին ընկերա-տնտեսական զարգացումները։ 1869 թ. քաղաքացիական պատերազմի արդիւնքին մէջ, վերացաւ շյոգունավարութիւնը եւ ստեղծուեցաւ կեդրոնացած պետութիւն՝ կայսեր ղեկավարութեամբ։ Որպէս հիմք, վերցնելով արեւմտեան քաղաքական, դատաիրավական եւ ռազմական համակարգերը, Ճափոնի նախարարներու աշխատակազմը ստեղծեց Գաղտնի խորհուրդ, նախապատրաստեց [[Մեյջի]]ի սահմանադութիւնը եւ գումարեց [[Ճափոնի խորհրդարանը|խորհրդարան]]։ Վերափոխուած Ճափոնական կայսրուիւնը դարձաւ արդիւնաբերացուած համաշխարհային տերութիւն։ Յաղթանակներ տանելով [[Ճափոնա-չինական պատերազմ (1894-1985)|չին-Ճափոնական]] (1894-1895 թթ.) եւ [[Ռուս-ճապոնական պատերազմ (1904-1905)|ռուս-ճապոնական պատերազմները]] (1904-1905 թթ.) Ճափոնը ապահովեց իր գերիշխանութիւնը [[Ճափոնական ծով|Ճափոնական]] եւ [[Դեղին ծով]]երուն մէջ եւ իրեն միացուց [[Քորէա]]ն, [[Թայուան]]ը եւ [[Սախալին]]ի հարաւը։<br />XX դարու սկզբին [[Տաշյո]]յի կարճ ժողովրդավարական ժամանակաշրջանին փոխարինեց ռազմականացման եւ էքսպանսիոնիզմի աճը։ [[Անտանտ]]ի կողմէն մասնակցելով [[Առաջին աշխարհամարտ]]ին, Ճափոնը ընդլայնեց իր քաղաքական ազդեցութիւնը ու տարածքը։
<gallery mode="packed" class="float-right" heights="260px">
Nagasakibomb.jpg|<small>[[Նակասաքի]]ի աթոմային ռմբակոծութիւնը</small>
Genbaku Dome (Nestor)03.jpg|<small>Հիրոշիմայի մէջ պահպանուած շէնքը</small>
</gallery>
[[1930]]-ական թուականներունականներուն Ճափոնը Չինաստանի հիւսիս-արեւելեան օկուպացուած մասին մէջ կը կառուցէ [[Ման-Չժոու-գոկօ]] ծովային պետութիւնը։ 1936 թ.-ին Ճափոնը համաձայնագիր կը ստորագրէ [[Երրորդ Րայխ|նացիստական Գերմանիոյ]] հետ, իսկ 1941 թ.-ին կը միանայ [[Առանցքի երկրներ]]ուն։երկիրներուն։ 1937 թ.-ին Ճափոնը կը ներխուժէ Չինաստանի միւս տարածքներ եւս, սկսելով երկրորդ [[Ճափոնա-չինական պատերազմները|չին-Ճափոնական պատերազմը]] (1937-1945 թթ.), ինչէն ետք ԱՄՆ-ը անոր կ'ենթարկէ նաֆթային էմբարգոյի։էմպարկօյի։ 1947 թ. Դեկտեմբեր 7-ին7ին Ճափոնը կը յարձակի խաղաղօվկիանոսեանխաղաղովկիանոսեան [[Փերլ ՀարբորՀարպըր]] ռազմակայանի վրայ եւ պատերազմ կը յայտարարէ ԱՄՆ-ին եւ [[Մեծ Բրիտանիա]]յինԲրիտանիոյ, որուն հետեւանքով ԱՄՆ-ը նոյնպէս կը մտնէ [[Երկրորդ համաշխարհայինՀամաշխարհային պատերազմՊատերազմ (արեւմտահայերէն)|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]]ի մէջ։ Ճափոնական կայսրութիւնը կը գրաւէ [[ՀոնկոնգՀոնքոնկ]]ը, [[ՖիլիպիններՓիլիպիններ]]ն ու [[Մալաեան թերակղզի]]ն, սակայն, 1942 թ.-ին [[Կորալեան ծով]]ուն մէջ կրած պարտութիւնը զրկեց անոր ծովուն մէջ ունեցած առաւելութենէն։ 1945 թ.-ի Օգոստոս 6-ին եւ 9-ին ԱՄՆ աւիացիոյ իրականացածիրականացրած Հիրոշիմա եւ ՆագասակիՆակասաքի քաղաքներու ատոմային [[Հիրոշիմա եւ ՆագասակիՆակասաքի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւններըռմբակոծութիւններ|ռմբակոծութիւններէն]] ետք, Ճափոնը 1945 թ. Սեպտեմբեր 2-ին ստորագրուեցաւ [[Ճափոնի կապիտուլյացիան|կապիտուլյացիայի ակտը]], որով աւարտեցաւ Երկրորդ աշխարհամարտը։
1947 թ-ին. ՃապբոնըՃափոնը կ'ընդունի նոր խաղաղասիրական [[Ճափոնի սահմանադրութիւնը|սահմանադրութիւն]], որուն մէջ, շեշտը կը դրուի [[Ճափոնի լիպերալ-դեմոկրատական կուսակցութիւն|լիպերալ դեմոկրատիայի]] վրայ։ Դաշնակից երկրներուերկիրներու կողմէնկողմէ Ճափոնի օկուպացումն կ'աւարտէ [[Սան-Սթեֆանոյի խաղաղութեան պայմանագիր|Սան-Ստեֆանոյի խաղաղութեան պայմանագրով]], որ ոյժի մէջ կը մտնէ 1952 թ., իսկ 1956 թ. Ճափոնը՝ [[ՄԱԿ]]։ Աւելի ուշ Ճափոնը կը հասնի աննախադէպ տնտեսական աճի՝ տարեկան միջինը 10%, որ տեւեց չորս տասնամակ։ Կը կատարուի Ճափոնական տնտեսական հրաշքը։ 1991 թ.-ին տնտեսական աճին կը փոխարինէ ճգնաժամը, որմէ երկիրը կրնայ դուրս գալ միայն 2000 թ.-ին<ref name=":0" />
== Ճապոնի Պատմութեան Ժամանակագրութիւն<ref>Marc Ferro. Comment on raconte l'histoire aux enfants. Payot, Paris. 106, Boulevard Saint-Germain, 1986</ref> ==
{{Collapsible list |titlestyle=font-weight:bold; background:#bdb76b; text-align:left;|title=Ժամանակագրութիւն|*մ.թ.ա.660՝ Ըստ [[առասպել]]ի [[Ճիմմու կայսր|Ճիմմուի կայսրութեան]] հիմնումը
*1970 թ․ – ականներ՝Ճափոնական արտահանութեան սրընթաց աճը
}}
== Աշխարհագրութիւն ==
== Աշխարագրութիւն ==
===== Բնակլիմայական պայմաններ=====
[[Պատկեր:Japan Tojinbo02n4592.jpg|մինի|աջից|240px|Ճափոնը ծովային երկիր է:]]
[[Պատկեր:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|մինի|206x206px|Ճափոնի տեսքը [[արբանեակ]]էն։|left]]
ՃափոնՃափոնը ծովային երկիր է, երկրի տարածքի 97%-ը կը գտնուի [[ՀոնսյուՀոնշու]], [[ՀոկայդոՀոքայտօ]], [[ԿյուսյուՔյուշու]] ու [[ՍիկոկուՍիքոքու]] կղզիներու, իսկ փոքր մասն ալ՝ ՐյուկյուՐիւքու, [[ՕվկիանիաՈվկիանիա]] եւ այլ կղզեխումբերու վրայ։ Ընդհանուր առմամբ, Ճափոնը կը գտնուի 6852 կղզիներէն բաղկացած Ճափոնական կղզաշարի վրա։ Ճապոնիան դեռևսդեռեւս տարածքային չլուծված խնդիրներ ունի հարևանհարեւան պետութիւններու հետ եւ, մասնաւորապէս՝ [[Ռուսիա]]յէն կը պահանջէ [[1945]] թուականին [[ԽՍՀՄ]] գրաուած չորս՝ [[ԻտուրուպԻթուրուփ]], [[ԿունաշիրՔունաշիր]], [[ՇիկոտանՇիքոթան]] եւ [[ՀաբոմաիՀապոմաի]] կղզիները։ Ճափոնը կը գտնուի [[Խաղաղ Ովկիանոս|խաղաղովկիանոսեան]] գեոսինկլինային գոտիին մէջ, այսպէս կոչուած հրէ օղակին մէջ, ատորմով ալ պայմանաւորուած է [[երկրաշարժԵրկրաշարժ (արեւմտահայերէն)|երկրաշարժերու]]երու յաճախականութիւնը։ Առանձնապէս մեծ աւերածութիւններ եւ մարդկային զոհեր պատճառած են 1903, 1923, 1994-թթ-ի թուականներու երկրաշարժերը։
Ճափոնական կղզիներու [[հիւսիս]]էն [[հարաւ]] գրեթէ 3500 քմ ձգուածութունը կ'անդրադառնայ երկրի կլիմայական պայմաններու վրայ։ Այն գերազանցապէս [[մուսոն]]ային է, յաճախակի են արեւադարձային [[փոթորիկ]]ները՝ [[թայֆուններ]]ն ու [[ցունամի]]ները, որոնք զգալի վնաս կը պատճառեն տնտեսութեան։ Ճափոնական կղզիներու ամբողջ տարածքի գրեթէ 3/4-ը կը զբաղեցնեն խիտ [[անտառ]]ներով ծածկուած բարձրաբերձ երիտասարդ լեռները, ուր դեռ շարունակուած է [[լեռնակազմութիւն]]ը։ ԱմենաբարձրԱմենաբարձրը [[ՖուջիյամաՖուճիյամա]] գործող հրաբուխն է, որ Ճափոնցիներու սրբազան լեռն է եւ անոր բարձրութիւնը կը կազմէ 3776 մ։ <br />Ոչ մեծ դաշտավայրերը կը գտնուին ափամերձ շրջաններուն մէջ։ Ամենաընդարձակը ԿոնտոյիՔոնդոյի դաշտավայրն է, ուր կը գտնուի երկրի մայրաքաղաք Տոկիոն։Թոքիօն։ Ընդերքում կան օգտակար հանածոներ, սակայն ատոնց պաշարները մեծ չեն։ Երկիրը համեմատաբար հարուստ է քարածուխով, պղինձով, կան տիտանի, մանգանիմանկանի, երկաթի, ուրանի, ծծմբիծծումբի պաշարներ։
[[Գետ]]երը հորդառատ են՝ [[սահանք]]ներով ու [[ջրվեժ]]ներով հարուստ։ Մեծ գետերն են՝ Սինանոն, ՏոնենԹոնեն, Քիսոն, ԻսիկարինԻսիքարին, լճերից՝լիճերէն՝ Բիուան։Պիուան։
Երկրի տարածքի 2/3-ը կը զբաղեցնեն անտառները։ Կ'ճինաճին [[եղեւնի]], [[սոճի]], [[նուենի]], [[դափնի]], Ճափոնականճափոնական [[նոճի]]։ Անտառներու պահպանումը, բնական եւ արհեստական զբոսայգիներու ստեղծումը, լանդշաֆտներուերկրապատկերներու բարելաւումը Ճափոնցիներուճափոնցիներու կենցաղի անբաժանելի մասն են։ Երկրի տարածքի 13 տոկոսը յայտարարուած է արգելոցային տարածք՝ ԲանդայՊանտայ, Ասահի, ՆիկոՆիքո, ՏիբուԹիպու, ՍանգակուՍանկաքու, Կրիսմա։Քրիսմա։ Մեծ ժողովրդականութիւն կը վայելէ ՀոնսյուՀոնշու կղզուկղզիի ՆիկոՆիքօ [[ազգային զբոսայգի]]ն, ուր կը գտնուի սրբազան Ֆուջիյաման։Ֆուճիյաման։ Կայ նոյնիսկ այսպիսի ասացվուածք մը. «Ով չէ եղած ՆիկոյիՆիքօյի մէջ, ան չի կրնար խօսիլ գեղեցիկի մասին»։
====== Բնակչութիւնը ======
Ճափոնը զարգացած երկիր է, եւ այնտեղհոն շատ բարձր է [[բնակչութեան կենսամակարդակ]]ը։ [[Կյանքի տեւողութիւն]]ըԿեանքի Ճափոնիտեւողութիւնը աշխարհի մէջ ամենաերկարներիցամենաերկարներէն է՝ 2009-ին թ. [[կեանքի սպասուող տեւողութիւն]]ըտեւողութիւնը կազմած է 82.12 տարի։ [[Նորածին]]ներուՆորածիններու մահացութեան մակարդակն աշխարհին մէջ ամենացածրերէն մէկն է։ Բնակչութեան քանակով աշխարհին մէջ, տասներորդն է՝ 127 միլիոն մարդ։ Մայրաքաղաք ՏոկիոնԹոքիօն իր մերձակայ [[պրեֆեկտուրա]]ներով հանդերձ ունի 30 միլիոնէն աւելի բնակչութիւն եւ կը համարուի աշխարհի մեծագոյն [[քաղաքային ագլոմերացիաակլոմերացիա]]ն։ Երկրի բնակչութեան 99 տոկոսը [[Ճափոնցիներճափոնցիներ]] են. անոնք հազւադէպ կը հեռանան իրենց հայրենիքէն, այդ պատճառով ալ արտասահման կ'ապրի Ճափոնցիներուճափոնցիներու ընդամէնը 1 տոկոսը։ Ճափոնցիները կը դավաւեն միաժամանակ երկու [[կրօնկրօնք]]՝ [[սինթոիզմ]] եւ [[պուտտայականութիւն]]։ Սինթոիզմին կը հետեւին հիմնական կրօնակենցաղային ծեսերու, պուտտայականութեանը՝ հոգեհանգստի, թաղման ծիսակատարութիւններու ժամանակ։
== Ժողովրդավարութիւն ==
====== Մայրաքաղաքը ======
[[Պատկեր:Skyscrapers Shinjuku 2007 rev.jpg|left|thumb|300x300px|
[[ՏոկիոԹոքիո]]յի երկնաքերները]]
ՏոկիոնԹոքիոն Ճափոնի ու համանուն պրեֆեկտուրայի մայրաքաղաքն է, աշխարհի առաւել մեծ եւ արագ աճող քաղաքներէն։ Հիմնադրուած է 12-րդ դարու կիսուն։
ՏոկիոնԹոքիոն կը գտնուի ՀոնսյուՀոնշու կղզիի հարավւարևելքիհարաւարեւելքի մէջ ԷդոգաւաԷտոկաւա, ԱրագաւաԱրակաւա, ՍումիդաՍումիտա, ՏամաԹամա գետերու գետաբերանին մէջ՝ Խաղաղ ովկիանոսի ՏոկիոյիԹոքիոյի ծոցի ափին, ԿանտոՔանթօ հարթավայրին մէջ։ Կլիման մերձարևադարձայինմերձարեւադարձային, մուսոնային է։
Յունուարի[[Յունուար]]ի միջին ջերմաստիճանը 3,.1°C է, Օգոստոսինը՝[[Օգոստոս (արեւմտահայերէն)|Օգոստոսինը]]՝ 25,.6°C, տարեկան տեղումներու միջին քանակը՝ 1343 մմ։ Յաճախակի են թայֆուններն ու երկրաշարժերը. վերջինը (1923 թ.)՝ 8,.3 բալլ ուժգնութեամբ, խլած է 142 հզ մարդու կեանք։
Մեծ ՏոկիոնՏոքիոն (ՏոկիոԹոքիո-տոթօ) Ճափոնի վարչական պրեֆեկտուրաներէն է՝ ՏոկիոյիԹոքիոյի մայրաքաղաքային պրեֆեկտուրան, եւ բացի ՀոնսյուՀոնշու կղզիի հարաւարեւելեան մասէն՝ կազմուած է 23 վարչական շրջաններէնշրջաններէ, 26 առանձին քաղաքներէնքաղաքներէ, 7 աւանային համայնքներէնհամայնքներէ, 8 գիւղէնգիւղէ, ԻձուԻճու եւ ՕգասաւարաՕկասաւարա կղզիներէն։կղզիներէ։
Մայրաքաղաքը կը ղեկավարուի համաժողովրդական քվեարկութեամբ ընտրուած պրեֆեկտային խորհուրդը՝ նահանգապետի գլխաւորութեամբ։ ՏոկիոյիԹոքիոյի մէջ են երկրի կառավարութիւնը եւ կայսրի պալատական համալիրը՝ Ճափոնական կայսրերու գլխաւոր նստավայրը։
ՏոկիոնԹոքիոն հիմնադրուած է 12-րդ դարուն, երբ զինուոր ԷդոԷտօ ՏարոԹարօ ՍիգեդանՍիկետան այնտեղհոն կառուցած է ամրոց (էդո՝էտօ՝ բառացի նշանակումկը էնշանակէ ծովափ)։ 1457 թ-ին այդ վայրի մէջ կառուցուած է ԷդոԷտօ սամուրայական դղեակը, որուն շուրջ տարածուած են արհեստաւորներու եւ առևտրականներուառեւտրականներու բնակավայրեր։ 1590 թ-ին ամրոցին տիրած է աւատ պետական գործիչ Հեյասու ՏոկուգաւանԹոքուկաւան, իսկ 1603–18671603-1867 թթ-ինթուականներին ԷդոնԷտօն եղած է ՏոկուգաւաԹոքուկաւա տան սյոգուններուշոկուններու (զինուորական առաջնորդներ, աւատատիրական մեծ տուներու ներկայացուցիչներ) նստավայրը (մինչեւ 1868 թ. Ճափոնի պաշտօնական մայրաքաղաքը ԿիոտոնՔեոթոն էր՝ կայսրերու նստավայրը)։ 1720 թ-ին ԷդոյիԷտօյի բնակչութիւնը 1 միլիոն էր (աշխարհի ամենամեծ քաղաքն էր)։ 1869 թ-ին՝ սյոգունութեանշոկունութեան վերացումէն ետք, կայսրի նստավայրը տեղափոխուած է ԷդոԷտօ, որ 1896 թ-ին վերանուանուած է ՏոկիոԹոքիո (Արեւելեան մայրաքաղաք) եւ դարձած մայրաքաղաք։
ՏոկիոնԹոքիոն Ճափոնի գլխաւոր տնտեսական եւ արդիւնաբերական կեդրոնն է, աշխարհի 3 տնտեսական կեդրոններէն ([[Նիւ ՅորքիԵորք]]ի ու Լոնտոնի հետ)։ ՏոկիոյիԹոքիոյի մէջ են կեդրոնացած ապրանքային եւ տնտեսական սակարանները, մեծագոյն տնտեսաարդիւնաբերական խումբերը (Միցուբիշի, ՍումիտոմոՍումիթոմո, Միցուի եւ այլն), բանկերըդրամատուները (Ճափոնական, Զարգացման, Արտահանման-ներմուծման եւ այլն)։
Զարգացած են առաւելապէս գիտատար եւ բարձր տեխնոլոգիականթեքնոլոկիական, էլեկտրատեխնիկականելեկտրաթեքնիկական, էլեկտրոնայինելեկտրոնային եւ օպտիկամեխանիկական արտադրութիւնները, մեքենաշինութիւնը, սարքաշինութիւնը, ավտոմեքենաշինութիւնը, նաւաշինութիւնը, նաֆթամշակման, նաֆթաքիմիական, քիմիական, տպագրական, թեթեւ, տեքստիլ, սնունդի ևժեւեւ այլ արդիւնաբերութիւններ։
ՏոկիոնԹոքիոն Ճափոնի հիմնական տրանսպորտային հանգոյցն է. քաղաքին մէջ կը գործենգործէն ՀանեդաՀանետա եւ ՆարետաՆարեթա միջազգային օդակայանները, մետրոպոլիտենը։մեթրօն։ Տոկիոն բազմաթիւ ճեպընթաց ավտոմայրուղիներով ու երկաթուղիներով կապուած է երկրի այլ քաղաքներուն։ ԵրկրուԵրկրի արտաքին առեւտուրի շրջանառութեան կէսէն աւելին կը կատարուի քաղաքամերձ ՅոկոհամաԵոքոհամա, ԿավասակիՔաւասաքի, ՅոկոսովաԵոքոսովա, ՏիբաԹիպա նավահանգիստներով։
Ճափոնի մշակութային կարեւորագոյն կենտրոններէն մայրաքաղաքին մէջ են գիտութիւններու եւ արուեստներու ակադեմիաները, ՏոկիոյիԹոքիոյի համալսարանը (հիմնադրուած է 1887 թ-ին), բազմաթիւ բուհեր, գիտահետազոտական հիմնարկները, լաբորատորիաներտարրալուծարաններ եւ կեդրոններ, գրադարաններ, թատրոններ, աւելի քան 30 թանգարան (ՏեներուԹեներու պատկերասրահը, ԲրիջսթոնՊրիճսթըն գեղարուեստի, Ժամանակակէն արուեստի ազգային, ՏոկիոյիԹոքիոյի ազգային, արուեստներու, գեղագրութեան թանգարանները, «Մետրոպոլիտեն ֆեստիվալֆեսթիվալ հոլը» եւ այլն), համերգասրահներ եւ թատրոններ։
ՏոկիոյիԹոքիոյի մէջ սակաւ կանաչապատ տարածքները, իսկ կեդրոնը կառուցապատուած է քարէ, աղիւսէ շէնքերով ու երկաթբետոնէ երկնաքերներով։ Քաղաքը բաղկացած է 2երկու մեծ մասերէ՝ ՅամանոտիԵամանոթի (բլրային) եւ ՍուտամատիՍութամաթի (ցածրադիր)։
Բնակելի թաղամասերը կառուցուած են 2 անգամ. 1923 թ-ի [[Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբեր]] 1-ին քաղաքի գրեթէ կէսը աւերուած է երկրաշարժէն, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939–45 թթ) ժամանակ բազմիցս ենթարկուած է (1944–45 թթ1944-45) ամերիկեան աւիացիոյ ռմբակոծութիւններուն։
ՏոկիոյիԹոքիոյի պատմական կեդրոնը Նիհոմբասի շրջանն է, ուր պահպանուած են կայսերական պալատի համալիրը (մօտ 1600 թ., վերականգնուած է XIX դարու վերջին – -XX դարու սկզբին), ՌիկոշէնՌիքոշէն լանդշաֆտայիներկրապատկերային զբոսայգին (XVII դարիու վերջ – XVIII դարու սկիզբ), սինթոիստական Տոսյեգու (ժամանակակէն տեսքը ստացած է XVII դարումնդարում ևեւ Մեյգի (XIX դարու վերջ), պուտտայական ԿաննոնՔաննոն (հիմնադրուած է XVII դարուն, վերականգնուած՝ XX դարուն) տաճարները եւ ճարտարապետական այլ յուշարձաններ։
XX դարու լաւագոյն կառոյցներէն են՝ Խորհրդարանի շէնքը (1915–36 թթ), «ՄետրոպոլիտենՄեթրոփոլիթեն ֆեստիվալֆեսթիվալ հոլլը» (1960– 1961 թթ), ՕլիմբիականՈղիմպիական մարզահամալիրը (1963–64 թթ1963-64), Սուրբ Մարիամի տաճարը (1964 թ1964ժ) եւ այլն։
ՏոկիոյիԹոքիոյի մէջ են անցկացուած 18-րդ օլիմբիականողիմպիական խաղերը (1964 թ)։ ՏոկիոյիԹոքիոյի մէջ կ'ապրի 50–6050-60 հայ, կը գործէ հայագիտական կեդրոն, տարեկան 7–8 անգամ լոյս կը տեսնէ «Արարատ» թերթիկը՝ հայերու եւ Հայաստանով հետաքրքրուող Ճափոնցիներուճափոնցիներու համար։
====== Կրօնք ======
Ճապբոն յայտնի է իր հրաշալիճարտարապետական ու պատմական յուշարձաններով՝ [[Պուտա]]յի հսկայական [[արձան]]ներով ու [[տաճար]]ներով, մեհեաններով, [[Ճապոնական այգեստեղծում|գեղատեսիլ լանդշաֆտային զբոսայգիներով]] եւ թագաւորական [[դղեակ]]ներով։ Ճափոնական [[յուշարձան]]ներու մէջ առանձնայատուկ տեղ ունի [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնը|Հիրոշիմայի՝ ատոմային ռմբակոծութեան զոհերու յուշահամալիրը]], որ ամէն տարի Օգոստոս 6-ին իր զանգերու տխուր ղողանջով ամբողջ աշխարհին կը յիշեցնէ 1945 թ-ի այդ մեծ [[Հիրոշիմա եւ Նագասակի քաղաքներու ատոմային ռմբակոծութիւնը|ողբերգութեան]] մասին<ref>{{cite web|date=|url=http://www.oecd.org/dataoecd/0/17/2110905.pdf|title=OECD Environmental Performance Review of Japan|lang=en|publisher=[[Организация экономического сотрудничества и развития]]|accessdate=2010-01-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/616onDzTO|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
Ժամանակակէն ճարտարապետութիւնը աչքի կ'իյնայ տնտեսական նպատակահարմարարութիւններով պայմանաւորուած ֆուկցիոնալութեամբ եւ [[Մինիմալիզմ|մինիմալիստական լուծումներով]]։ Ամէն ինչ շատ պրակտիկ է, հարմար՝ ապրելու, ստեղծագործելու, աշխատելու եւ կրթուելու համար։ Ժամանակակէն տեխնալոգիաները թոյլ կու տան կառուցելու [[երկնաքեր]]ներ, [[կամուրջ]]ներ, [[թունել]]ներ եւ այլ ինժեներական կառոյցներ, ինչպէս երկրին ներսը, այնպէս ալ անոր սահմաններէն դուրս՝ ամբողջ աշխարհին մէջ<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|title=Japanese Golf Gets Friendly|publisher=[[Metropolis (English magazine in Japan)|Metropolis]]|author=Fred Varcoe|accessdate=2007-04-01|dead-url=404|archiveurl=http://web.archive.org/20070926215517/metropolis.co.jp/tokyo/604/sports.asp|archivedate=2007-09-26}}</ref>, [[бокс]], [[моторные виды спорта]]<ref>{{cite web|url=http://metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|title=Japanese Omnibus: Sports|publisher=[[Metropolis (English magazine in Japan)|Metropolis]]|author=Len Clarke|accessdate=2007-04-01|dead-url=404|archiveurl=http://web.archive.org/20070926215524/metropolis.co.jp/tokyo/623/sports.asp|archivedate=2007-09-26}}</ref>։
Չափազանց բարդ ու հետաքրքրական են [[Ճափոնական գիրեր]]ը։ Անոնց հիմքին մէջ, իյնկած է 6-ից 8-րդ դարերուն չինացիները փոխառնուած եւ [[Ճափոներէն]]ի առանձնայատկութիւններուն հարմարեցուած [[հիերոգլիֆներ]]ը։ Թերթ կարդալու համար, օրինակ, անհրաժեշտ է իմանալ մօտ երկու հազար նշան, իսկ ատոնց ընդհանուր թիւը տասը հազարէն աւելի է։ Իհարկէ, դժուար է ատոնք բոլորը յիշելը, եւ Ճափոնցիները գիրքերուն մէջ այս կամ այն նշանին հանդիպելով յաճախ կը դիմեն [[բառարան]]ի օգնութեան։
|
