|
| Ռոդովոդ =
}}
'''Վարդան Մամիկոնեան''' ([[388]] - [[451]] թթ․), [[5-րդԵ. դար]]ու [[հայ]] զօրավար, հայոց զօրքերու [[սպարապետ]], 450–451450 – 451 թուականներու [[Հայ ազատագրական շարժում (450-451) (արեւմտահայերէն)|հայ ազատագրական շարժման]] առաջնորդ։
Վարդան Մամիկոնեան [[ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտ]]ին հայոց զօրքերու հրամանատարն էր։ ԱյնՃակատամարտը տեղի ունեցաւունեցած է [[45126 Մայիս ]] թուականի, [[Մայիս 26451]]–ին՝-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Տղմուտ (գետ)|Տղմուտ գետի]] եզերքին՝ափին, [[ԱվարայրԱւարայր]]ի դաշտին մէջ։վրայ։ Հայոց բանակը բաղկացած էր 66 .000 զինուորներէ, իսկ [[Իրան|պարսիկներու]] բանակը՝ 90 .000- զինուորէէ, որոնք պաշտպանուած էին նաեւ փիղերով։ Պատերազմը վերջացաւվերջ գտած է պարսիկներու յաղթանակով։ Զօրավար Վարդան զոհուեցածզոհուած է այդ ճակատամարտի ընթացքին։ ՅետագայինՀետագային ան դասուեցաւդասուած է սրբերուսուրբերու շարքին։
== Կենսագրութիւն ==
Վարդան Մամիկոնեան սպարապետ, [[Համազասպ Մամիկոնեան]]ի եւ կաթողիկոս [[Սահակ Ա․ Պարթեւ]]ի դուստրդուստր՝ ՍահականույշիՍահականուշի, աւագանդրանիկ որդին էր։ Ուսանած էր [[Վաղարշապատ (արեւմտահայերէն)|Վաղարշապատ]]ի Սահակ-Մեսրոպեան նորաբաց դպրոցին մէջ։ [[420]] թուականին-ին [[Պոլիս|Կոստանդուպոլսոյ]] [[Թէոդոսիոս Բ․ Փոքր|Թէոդոսիոս IIԲ.]] կայսեր հրամանով ճանաչուածճանչցուած էր՝ [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ի բիւզանդական մասի ստրատելատ (զօրավար)։զօրավար։
[[422]] թուականին-ին մեկնած էր [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]]ի մայրաքաղաքմայրաքաղաք՝ [[Տիզպոն]], ուր Սասանեան Վռամ VԵ. Գոռ արքան անորզինք ճանչցած էր՝էր իբրեւ՝ Հայոց սպարապետ, իսկ հայ [[Արշակունիներու թագաւորութիւն|Արշակունիներու թագաւորութեան]] անկումէանկումէն ([[428]]) յետոյ՝ետք, [[432]] թուականին-ին, հաստատուածնշանակուած է՝է [[Մարզպանական Հայաստան]]ի, զօրքերու սպարապետ։
Պարսից [[ՀազկերտՅազկերտ IIԲ.]] արքայիարքային հրամանով, Հայոց այրուձին [[442]] թուականին-ին, Վարդան Մամիկոնեանի հրամանատարութեամբ կռուած էր քուշաններու դէմ։
== Վարդանանց պատերազմ ==
{{Հիմնական հոդված|Վարդանանց պատերազմ (450-451)}}
[[Պատկեր:Vartan Mamigonian statue in Yerevan.jpg|մինի|[[Վարդան Մամիկոնեանի յուշարձան (Երևան)|Վարդան Մամիկոնեանի արձանը]]՝ Երեւան]]
Պարսկաստանի [[ՀազկերտՅազկերտ Բ․]] Սասանեան արքան [[449]] թուականին-ին, հրովարտակով հայերուն կոչ ուղածուղղած է հրաժարիլ [[Քրիստոնէութիւն|քրիստոնէութենէն]] եւ ընդունիլ [[զրադաշտականութիւն]]ը (կրակապաշտութիւն)։ Վարդան Մամիկոնեանի մասնակցութեամբ՝ [[Արտաշատի ժողով (արեւմտահայերէն)|Արտաշատի մէջ գումարուած ժողով]]ը, մերժած է Պարսից արքայի կրօնափոխութեան առաջարկը։ Մերժողական պատասխան ուղարկած են նաեւ դրացի [[Վրացիներ (արեւմտահայերէն)|վրացիներ]]ն ու [[աղուաններ]]ը։ ՎարդանինՎարդանն եւու Հայոց, Վրաց ու Աղուանից իշխանություններուիշխանութիւններու ներկայացուցիչներուններկայացուցիչները կանչած են Տիզպոն։ Մահապատիժի սպառնալիքի տակ անոնք՝ առերես, ուրացած են իրենց հաւատքը։
Հազկերտ Բ․, պատանդ պահելով մարզպան [[Վասակ Սիւնի]]ի որդիներն ու Գուգարքի բդեշխ Աշուշան, հայ նախարարներուննախարարները 700 մոգիմոգերու եւ հսկիչ զօրախումբի մը ուղեկցութեամբ ճանապարհածճամբած է Հայաստան՝ յանձնարարելով 1մէկ տարուան ընթացքին եկեղեցիները վերածել մեհեաններու ու կրակատուներու եւ կառուցել ատրուշաններ։ Հայ նախարարները վերադարձած են հայրենիք՝ անհրաժեշտ դիմադրութիւն կազմակերպելու յոյսով։ Վարդան Մամիկոնեան, վերադառնալով հայրենիք, գլխաւորած է կրօնափոխութեան դէմ ծաւալուած ժողովրդական ընդվզումը։
Ռազմական դաշինք կնքելով Աղուանից եւ Վրաց մարզպանութիւններումարզպանութիւններուն հետ՝ [[450]]-ի թուականի սկիզբինսկիզբը ան օգնութիւն խնդրած է [[Բիւզանդական կայսրութիւն|Բիւզանդիայէն]], սակայն [[Մարկիանոս]] կայսրը ոչ միայն մերժած է, այլեւ այդ մասին գաղտնի տեղեկացուցած է ՀազկերտՅազկերտ IIԲ.-ին։ը։ 450 թ․-ին, սպարապետիՍպարապետին զօրագունդը Հայաստանէն վտարած է մոգերն ու անոնց աջակցող զօրքերը, [[Խաղխաղ]] (այժմ՝ [[Ղազախ (քաղաք)|Ղազախ]], [[Ատրպէյճան]]) քաղաքի մերձակայքը պարտութեան կըմատնած մատնէէ պարսիկ Սեբուխտ զօրավարին գլխաւորած պատժիչ զօրքերունզօրքերը, ապա անոնցզանոնք քշած է նաեւ Աղուանքի բերդերէն։ Վարդան Մամիկոնեանի զօրախումբը հասած է մինչեւ [[Ճորա պահակ]]ի ամրութիւնները (այժմեան Դերբենդ քաղաքի մօտ) եւ փոխօգնութեան դաշինք կնքելկնքած հոներուհոներուն հետ։
[[Պատկեր:Saint Vartan statue, Gyumri.jpg|մինի|ձախից|Վարդան Մամիկոնեանի յուշարձանը՝ [[Կիւմրի]]]]
[[450]]-ի թուականի վերջինվերջերուն, Վարդան Մամիկոնեան ընտրուած է Հայոց տանուտէր՝ ի հակակշիռ մարզպան [[Վասակ Սիւնի]]ի, որ դէմ էր առաջացած ապստամբութեան։ Վարդան Մամիկոնեան վերականգնած է հայ նախարարներու եւ հոգեւորականութեան ոտնահարուած իրաւունքները, ամրացուցած բերդերը եւ նախապատրաստուած վճռական մարտին։
Ճակատամարտը տեղի ունեցած է [[45126 Մայիս]] թուականի, [[Մայիս 26451]]-ին՝ին, [[Աւարայր]]ի դաշտին մէջ։վրայ։ Չնայածհակառակ անոր որ Վարդան ՄամիկոնեանըՄամիկոնեան զոհուած է, բայց պարսիկները, տեսնելով հայերու յամառ դիմադրութիւնը, հարկադրուած ետ կանչած են իրենց զօրքերը։ Աւարայրի ճակատամարտէն յետոյետք, Պարսից արքունիքը հրաժարած է բռնի կրօնափոխութեան ծրագիրէն, ճանչցած է Հայաստանի ներքին ինքնավարութիւնը, թեթեւցուցած՝ հարկերը եւ որոշ ժամանակ վարած է հայերունհայերը սիրաշահելու քաղաքականութիւն։ Պարսիկներուն զգալի վնաս պատճառած են նաեւ հոները, որոնք, Վարդան Մամիկոնեանի հետ կնքած պայմանագիրիպայմանագիրին համաձայն, ասպատակած են պարսկական նահանգները։
Վարդան Մամիկոնեանի կերպարն արտացոլած է գեղարուեստական գրականութեան՝ ([[Ղեւոնդ Ալիշան]]ի, [[Դերենիկ Դեմիրճեան]])ի, քանդակագործութեան ([[Երուանդ Քոչար]])ի, գեղանկարչութեան ([[Էդուարդ ԻսաբեկյանԻսաբեկեան]]ի, [[Գրիգոր ԽանջյանԽանճեան]]ի, [[Վահան ԽորենյանԽորէնեան]])ի մեջմէջ ևեւ թատերարվեստում։թատերարուեստին մէջ։ Վարդանանց նուիրուած է կաթողիկոսներկաթողիկոսներ՝ [[Պետրոս Ա․ Գետադարձ]]ի «Արիացեալք» եւ [[Ներսէս Դ․ Կլայեցի]]ի (Ներսէս Շնորհալի) «Նորահրաշ» շարականները։
Վաղ միջնադարէն Վարդան Մամիկոնեանին եւ Վարդանանց նուիրուած եկեղեցիներ ու վանքեր կառուցուած են Հայաստանի տարբեր նահանգներու մէջ, հայկական գաղթավայրերու, յետագային՝հետագային՝ նաեւ Սփիւռքի տարածքին։
== Ժամանակակիցները եւ Վարդան Մամիկոնեանը ==
[[Պատկեր:Vardanmamak.jpg|մինի|աջից]]
Դեռեւս [[5-րդԵ. դար]]ուն հայ պատմիչպատմիչ՝ [[Եղիշէ]]ն գրած էր «[[Վասն Վարդանայ Եւ Հայոց Պատերազմին]]» աշխատութիւնը։գործը։ Անկէ հիմք առած, [[Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ի տարիներուն, [[Դերենիկ ԴեմիրճեանԴէմիրճեան]]ը գրած է [[Վարդանանք (պատմավէպ)|«Վարդանանք»]] պատմավէպը՝ հայ զինուորներու ոգին բարձրացնելու համար։
[[Հայաստանի Հանրապետութիւն|ՀՀ]]-ը սահմանած է [[«Վարդան Մամիկոնեան» շքանշան]]ը, որմով կը պարգեւատրուին, հայրենիքի հանդէպ պարտքը կատարելու ընթացքին, ցուցաբերած բացառիկ խիզախութեան եւ բանակաշինութեան մատուցած ակնառու ծառայութիւններու համար։
Աւարայրի ճակատամարտին զոհուած մարտիկները դասուած են [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցւոյ]] տօնելի սրբերուն շարքըշարքին եւ կըկոչուած՝ կոչուին«Սրբոց սուրբ Վարդանանք։Վարդանանք»։
Հայոց սպարապետսպարապետ՝ Վարդան Մամիկոնեան [[Սասանեան Պարսկաստան]]ի դէմ 450–451 թուականներութուականներուն «յանուն հաւատքի եւ հայրենյացհայրենեաց» ազատագրական պատերազմի ([[Վարդանանց պատերազմ]]) առաջնորդն է։ Մեծարուած էէ՝ «Քաջ Վարդան» պատուանունով։
[[2002]] թուականին-ին, կը սկսի եւ [[2014]]-ին թուականին՝իր աւարտին կը հասնի, հոլիվուտեանհոլիուտեան այն նախագիծը, որ կը պատմէ այս պատերազմին մասին։ Հեղինակը հայազգի [[ՌոՃըր ԳուբելեանԳուբէլեան]]ն է։ Ֆիլմը կը կոչուի «Բիւզանդիայի արեւելք., պատերազմ, աստուածներ ու սուրբ նահատակներ» («East of Byzantium։ War Gods and Warrior Saints», {{en}})։ Այստեղ կը նկարագրուին [[4-րդ դար|4-րդԴ.]] եւ [[5-րդԵ. դար]]երուն Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած փոփոխութիւնները՝ սկսած [[քրիստոնէութեան ընդունում]]էն։ Ֆիլմին հիմնական թեման Վարդանանց պատերազմն է։
== Տե՛ս նաեւ ==
| 