Մկրտիչ Նուպարեան

Նուպարեան գերդաստանի ծագուսը հին է և մէնք այսօր ի ձեժին ունինք Տ. Յովհան քհ.Վանանդեւոյ մէկ վանանդեցւոյ մյկ վաւերաթուղթը ուրկէ կը քաչենք այդ փառաւոր տոհմին ցեղագրութինւնր։ Ազգին բարիք ընող և հայրենիքի բարգաւաճման աշխատող գերդաստուն մը եղած է Նուպարեան գերդաստանը , որ 1830ին Զմիւռնիոյ մէկ կը բնակէին և որոնցմէ շառաւիղներ կան ցայսօր Եգիվտոս և թէ Զմիւռնիա։ Սոյն ցեղը կը սերի Սիւնեաց աշխարհէն , զաւկէ զաւակ սերունդ մը աճելով հոն , կը հասնի մինչեւ Թորոս անուն անձ մը, փառաւոր, քաջ, և հայրենասէր որ նոյն աշխարհի օրէնքով Ջավնտուր գաւառին կիշխէր և իր աէրութեան սահմաններուն հետ հաշտ ապրելով , խաղաղ և բարեկարգ վիճակի մը հասու ցած գաւառը։

Մկրտիչ Նուպարեան

Նոյն ժամանակները Սիւնեաց աշխարհի հանգիստը կը խանգարուի, պարսիկները և ուրիշներ կը յարձակին և անհնար վիշտերու կը մասնեն Հայերը , այն պատճառաւ Սիւնեաց իշխաններու խնդրանքով Վրաց մեծ իշխանը վսայ ափիւեաց Շանաւուղ կը ղրկէ ագդաւ հայ Դաւիթ Սիւնի զորապետը, որ անվարտելի էր, իրեն ընկերակից ունենալով 40 հայազգի քաջեր , պաշտպանելու համար երկիրը աւերումէ (1722ին)։

Այդ խումբերի կը միանայ նաև Զավնաուբայ Թորոս և ինքնաբերաբար կառաջարկէ անոնց հետ միասին կռուիլ թշնամւոնդ դէմ և ազատել հայրենիքը հարստահարութիւններէ . այս խումբը միանալով բազմաթիւ քաջերու կը կժուին Պարսից Բաթալի խանի հետ, Զավնդուրայ իշխանութեան կանցնի իր ազգականը երիտասարդ, գեղադէմ և արի Նուպար որ բոլոր կռիւներուն մէջ յաղթական կըլլայ և կը յաջողի իր գաւարին վիճակը հանդարտեցնել և երկիրը նեղողներէն կ՛ապահովցունէ ։

Բայց Մեծ իշխանն Դաւիթ Սիւնի նակառար կը վախճանի և անոր յաջորդ ալ Մխիթար Սպարապետիր զորքերէն դաւաճանուելով 1730ին կըսպաննուի , որով զօրապետները և զօրքերը կը մնան անգլուխ, և տեսնելով թշնամիներուն զօրանալը , ամենքն ալ կը ձրուին աշխահի չորս կողմէ։

Ասոնց մէ ոմանք Պարսկաստան կը գաղթեն ուր շատեր Պարսից զօրավար կանուանուին, մէկ մասն ալ Գուգարաց մէծ իշխանին դիմելով անոր կը յարին, ուրիշներ ալ շատ մը ճանապարհորդութիւ ետք Օսմանեան երկիրները կը դիմեն, որոնցմէ Նուպար և ուրիշմեր Զմիւռնիա կերթան և հոն հասնելով ինենց բնակութիւնը կը հաստատեն։ Նուպար հոն զաւակներ կունենայ Դաւիթ, Սողոմոն և Պաղտասար՝ որոնք Զմիւռնիւյ մէջ վաճառակութեամբ կը զբաղին, ասոնցմէ Սողոմոն իւր արդիւնաւոր ջանասիրութեամբ կը յաջորդէ իր հոն Նուպարի ։

Պարոն Սողոմոն կունենայ զաւակ Նուվար, Մկրտիչ, Աջաքէլ 9 Դաւիթ , որոնք վաճառականութեամբ կրդբազին, ասոնցմէ Նուպար զաւակն էր Յովհաննէս Նուվարեան որուն զաւակներն են Ստեբան և Մեսրոպ Նուվարեան, են Ստեփան և Մեսրոպ Նուվարեան, (ծանօթ գրագէտ և համակրելի թարգմանիչը Մոլիէրի կատակերդութեանց ) իսկ Մկրտիչ Նուվադեան որ առաջնակարդ դիրք մը ունեցած էր Ջմիւռնիոյ մէջ վաճառականութեան շնորհիւ հոն ամուսնացած էր Ջմիււռնիոյ մէջ վաճառականութեան շնորհիւ հոն աշուսնացած էր Կուլ համբմի հետ և ունեցած է երկու զաւակ Առաքէլ Պէյ և Նուվար փաշա ։

Իր դամրարան դժբաղտաբար քանդուած է, Ս. Ստեփաննո եկեղեցուոյն այրուելէն ետք վերաշինուած ատեն բոլոր հին սատապաքարերը թաղական տղաներու հրամանով կոտրտուեր և իբրև քար գործածուեր են։ Աես ցաւալի քանդումէն ետք 1857ին Աստուածատուր Ապրօ Մկրտիչ Նուպարեան հետեցֆեալ հաւաքական անձանունագրութեամբ ։

Յետ նորոգման եկեղեցւոյս յայսմ շիրիմ եդին ոսկերք Մկրտիչ աղային Նուպարեան, նորին կողակից կիւլ հաըմ խաթունի և որք ի ժամանակս ժամանակս ի հէտ հտնզեան։

Այո տապանաքարէն կը հասկնանք թէ Մհրտիչ Նուպարեան կունենայ չորս զաւակ որք ըն Շարլօ Պէյ, Սողոմոն Չէլպի, որոնց վրայ տեղղեկութիւն չունինք և Առաքէլ Պէյ ու Նուապար փաշա , որոնց վրայ հետոգետէ կը հօսինք։

ԱՂԲԻԻՐՆԵՐ. Ձեռագիր Տ Յովհաննէս Վանանրժդեցւոյ և նամակ Մ Նուպարեան ուղղուած 1907 ԴԵԿ. Կարապետ Շէրեաճեան պէյի ։ Պատմութիւն Զամչեան ելն.։

Տես նաև

• Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)