«Մուշ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
նոր թարգմանություն oգտվելով ԱՎԲ |
Չ մանր-մունր, փոխարինվեց: : → ։, → (6) |
||
Տող 39.
}}
'''Մուշ''', Արեւմտեան Հայաստանի
Մուշ քաղաքը կը գտնուի [[Արևմտյան Հայաստան|Արեւմտեան Հայաստան]]ի , [[Բիթլիսի վիլայեթ|Պիթլիս]] նահանգի՝ Մշոյ գաւառի մէջ. գաւառի կեդրոնն էր ու հայոց թեմակալի աթոռանիստը։ Կը յիշատակուի նաեւ իբրեւ [[բերդ]], [[Ավան (գյուղ)|աւան]], [[Գյուղաքաղաք|գիւղաքաղաք]] եւ քաղաքագիւղ։ [[Մուշ]] անունը ստուգաբանուեր ու իմաստաւորուեր է ամենատարբեր ձեւերով։ Այն, կը կապեն հնագոյն Հայաստանի ցեղերու ու տեղանուններու հետ (Մուշունի, Մուշկ եւ այլն), ոմանք [[Հայերեն|հայերէն]] «մշուշ»ի հետ, որով սովորաբար առաւօտեան կը պատէ ողջ [[Մշո դաշտ|Մշոյ դաշտ]]ը։
Տող 47.
Կը գտնուի «[[Արևմտյան Եփրատ|Արեւմտեան Եփրատ]]»ի ձախ ափէն ոչ հեռու, [[Մեղրագետ]]ի ձախակողմեան վտակ՝ Մշոյ գետի ափերուն։ Հարաւային կողմէն կը բարձրանան [[Հայկական Տավրոս|Հայկական Տաւրոս]] լեռնաշղթայի [[Սասուն|Սասնայ]] լեռները, [[Ծիրկատար]] եւ [[Կորդուխ]] լեռնագագաթներով, որոնց թեք սարալանջերուն վրայ աստիճանաձեւ կառուցուած էին, 1-2 յարկանի [[Կավ|կաւ]]աշէն, անշուք եւ տարրական յարմարութիւններէ զուրկ, տափակ կտուրներով տուները։ Մուշի գետը քաղաքը բաժանած է 2 մասի։ գետին ջուրը ժամանակին կ՛աշխատցնէին 10-12 ջրաղաց ու կ՛ոռոգէին քաղաքի ու անոր շրջակայքի [[Բանջարեղեն|բանջարանոց]]ներն ու այգիները։
Մշոյ եւ անոր շրջակայքին պահպանուած հնագիտական նիւթերը կը հաստատեն, որ այն Հայկական լեռնաշխարհի ամենահնագոյն բնակավայրերէն է։ Այստեղ կան [[Կիկլոպյան ամրոց|Կիկլոպեան ամրոց]]ի հետքեր, [[Վան]]ի թագաւոր «[[Մենուա]]»-ի ([[810]]-[[786]] թթ., ք.ա.) սեպագիր արձանագրութիւնը եւ այլն։ Քաղաքի արեւելեան մասին մէջ գտնուող պարիսպներով ու բուրգերով շրջապատուած Մշոյ բերդը՝ 5-10–րդ դարերուն, յաճախակի ձեւով յիշատակուած է աղբիւրներու մէջ։ Անոր հիմնադրումը աւանդաբար կը վերագրուի՝ [[Վահան Մամիկոնյան|Գայլ Վահան Մամիկոնեան]]ին։ Քաղաքի արեւմտեան մասին
Մինչեւ [[1915]] թուական, Մուշը ունէր 12 մեծ ու փոքր թաղեր ՝ Բերդի թաղ, Բրուտի թաղ, Դաշ մահլա, Դուզ մահլաէ Խուրդենց թաղ, Ձորի թաղ, Ս. Մարինէի թաղ, Մինարա մահլա, Ջիգրաշէնի թաղ, Սուֆրա մահլա, Ջերին թաղ, Քյոթան մահլա։ Քաղաքի կեդրոնին մէջ կը գտնուէր
Ըստ որոշ աղբիւրներու՝ [[1909]]-ին, Մուշն ունէր շուրջ 25,000 բնակիչ, որուն 9,000-ը հայեր, մնացածը [[թուրք]]եր եւ [[Քրդեր|քուրտեր]] էին։ Հայերը հողագործութենէն, ծխախոտագործութենէն եւ այգեգործութենէն բացի զբաղուած էին նաեւ առեւտուրով ու արհեստագործութեամբ։ Արհեստներէն տարածուած էին խեցեգործութիւնը, կօշկակարութիւնը, դերձակութիւնը, ոսկերչութիւնը, դարբնութիւնը, ներկարարութիւնը, գորգագործութիւնը։ Մշոյ արհեստաւորներու արտադրանքը, միրգերը, գինին, ծխախոտը, գիւղատնտեսական միւս մթերքները վաճառքի կը տարուէին նաեի դրացի գաւառները։
Տող 57.
Քաղաքի արեւելեան կողմէն, բարձունքի վրայ կը գտնուէր Մշոյ բերդը, իսկ անոնցմէ ոչ հեռու՝ Միացեալ ընկերութեան կեդրոնական վարժարանի կամ սրբոց [[Թարգմանչաց]] դպրոցի հոյակապ շենքը, ուր կառուցեր էր մշեցի [[Մկրտիչ]] աղա Տէր Յովհաննիսեանը ([[1850]])։ Ս.Մարինէի մէջ կը գտնուէր կաթոլիկ հայերու առաջնորդարանը եւ Մուրատ Մխիթարեան վարժարանը։ Այստեղ կը գործէին նաեւ բողոքական հասարակութեան ժողովարանն ու դպրոցը։ Գետի ափին կառուցուած էր Հայոց առաջնորդարանի շէնքը։ «Դուզ մահլա» թաղին եւ Մուշի բերդին մէջ տեղաւորուած էին քաղաքի 3000-անոց թուրքական կայազօրն ու զինապահեստները։ Մուշի կրթական ու մշակութային կեանքէն շատ կարեւոր դեր կը կատարէին Հայկական 5 թաղային եւ մեկ օրիորդաց դպրոցները, Միացեալ ընկերութեան կեդրոնական վարժարանը եւ [[Պոլսոյ]] ''Հայոց պատրիարքարան''ի միջոցներով պահուող 2 որբանոցները։ [[1899]]-ին դպրոցներուն մէջ սորվող աշակերտներուն թիւը մօտ 750 էր։ [[1863]]-65 թուականներուն, Մշոյ մէջ լոյս կը տեսնէր «Լրատար Արծուիկ Տարօնոյ» լրագիրը [[Գարեգին Սրուանձտյանց|Գարեգին Սրուանձտեանց]]ի խմբագրութեամբ։
Մշեցի հայերը բնութագրած
[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Արևմտահայերեն հոդվածներ]]
| |||