«Նաթրիոն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Նոր էջ «'''Նաթրիոն''' քիմիական տարր է, քիմիական բանաձեւն է <big>'''Na'''</big> ({{Լեզու la|Natrium}}-էն), կարգահամարը՝ 11, հիւ...»: |
(Տարբերութիւն չկայ)
|
09:06, 12 Նոյեմբեր 2017-ի տարբերակ
Նաթրիոն քիմիական տարր է, քիմիական բանաձեւն է Na (Կաղապար:Լեզու la-էն), կարգահամարը՝ 11, հիւլէական զանգուածը՝ 22,98977։
Նաթրիոնը (Կաղապար:CAS) արծաթա-ճերմակաւուն, ալքալիական մետաղ է։
Պատմութւն
Բորակածնի միացութիւնները՝ կերակրի աղը եւ սոտան, յայտնի են շատ հին ժամանակներէն։ Եբրայերէն նէթեր (Կաղապար:Լեզու grc, Կաղապար:Լեզու la) բառը հանդիպած է Աստուածաշունչին մէջ որպէս նիւթի մը անուանում, որը, ըստ Սողոմոնի, եռացած է քացախին մէջ[1]: Եգիպտոսին մէջ սոտան բնութեան մէջ կը հանդիպէ սոտայի լիճերի ջուրերուն մէջ։ Բնական սոտան հին եգիպտացիները օգտագործած են զմռսելու, կտաւներու ճերմակեցման համար, խոհանոցին սնունդի մէջ, ինչպէս նաեւ ներկերու պատրաստման համար։
Մետաղական բորակածինն առաջինն անջատած է Համփրի Տեւին (անգլերէն՝ Humpry Davy, 1807, Նոյեմբեր 19-ին), ով առաջին անգամ այդ մասին տեղեկացրած է Պէյքըրեան դասախօսութիւններուն (անգլերէն՝ Bakerian Lecture)[2] (ան նշած է, որ 1807 թուականի Հոկտեմբեր 6-ին յայտնաբերած է քաղիւմը, իսկ բորակածինը քաղիւմէն՝[3] քանի մը օր անց)։ Ան բորակածինը ստացած է խոնաւ նաթրիումի հիտրօքսիտը ելեկտրոլիզի ենթարկելով։
Բնութեան Մէջ
Բնութեան մէջ տարածուած տարր մըն է, երկրակեղեւին 2,83 %, ըստ զանգուածի եօթներորդն է։ Բորակածնի գլխաւոր միներալներն են՝ հալիթը, լիլիական բորակը, թենարտիթը, միրապիլիթը, որոնք բորակածնի եւ անոր միացութիւններուն ստացման հիմնական աղբիւրն են։ Ազատ վիճակին բնութեան մէջ չհանդիպեր, կը մտնէ 222 միներալներու բաղադրութեան մեջ։
Կը պարունակուէ կրանիթներուն մէջ մինչեւ 2.77 %, պազալթներուն մէջ՝ 1.94 %։ Հողին մէջ եւ նստուածքային ապարներուն մէջ՝ կկաւեր, թերթաքարեր, բորակածնի պարունակութիւնը փոքր է (0.63-0.66 %)։ Լուծուելով հոսող ջուրերուն մէջ՝ կը կուտակուէ ծովերուն եւ ովկիանոսներուն մէջ, ուրտեղ հիմնական մետաղական տարրն է (1.035 %)։ Ծովափնեայ, տափաստանային եւ անապատային լիճերուն մէջ շոգիացման հետեւանքով անջատուող բորակածնի աղերը կ'յառաջացնեն աղային նստուածքներ։ բորակածնի տարեկան հանոյթը մօտ 108 թօն է։
Կենսաբանական Նշանակութիւն
Կարեւոր կենսատարր մըն է, կենդանի նիւթին մէջ անոր միջին պարունակութիւնը 0.02 % է։ Մարդու եւ անասուններու օրկանիզմին մէջ կը մասնակցէ հանքային փոխանակութեանը, օսմոթիկ ճնշման եւ թթուահիմնային հաւասարակշռութեան պահպանմանը, նեարդային ազդակներու հաղորդմանը։ Կը պարունակուէ հիմնականին արտաբջիջային հեղուկներուն մէջ (մարդու էրիթրոցիտներուն մէջ՝ մօտ 10 մմոլ/քկ, արեան շիճուկին մէջ՝ 143 մմոլ/քկ)։
Բորակածնի քլորիտի՝ մարդու օրական պահանջը 2-10 կրամ է։ Բորակածնի իոններու համակեդրոնացումը օրկանիզմին մէջ կը կարգավորուէ ալտոսթերոն հորմոնով։
Բնագիտական Յատկութիւններ
Սենեակային ջերմաստիճանին բորակածինը ճերմակ, արծաթափայլ մետաղ է։ Բոլոր մետաղներուն պէս ան լաւ կը հաղորդէ ելեկտրական հոսանքը։ Բորակածինը փափուկ է՝ հեշտօրէն կը կտրուի դանակով։ Ան փոքր-ինչ թեթեւ է ջուրէն եւ կը պատկանի թեթեւ մետաղներու թիւին։ Բորակածինը դիւրահալ մետաղ է։ Եթէ բորակածինի մի կտորը տեղաւորենք փորձանօթին մէջ եւ տաքացնենք, ապա ան արագ պիտի հալչի։ Բորակածինի հալման ջերմաստիճանն է 98 °C, եռմանը՝ 882,9 °С, խտութիւնը՝ 968 քկ/մ3, պարամակնիսական է։
Բորակածինի եւ անոր միացութիւններու շոգիները բոցը կը ներկեն բնորոշ դեղին գոյնով։ Սա յատկութիւնը յաճախ կ'օգտագործwuէ որպէս նիւթին մէջ բորակածինի առկայութեան ստուգման միջոց։ Բորակածինի շոգիները կարմրածիրանագոյն են։ Քիմիապէս աշխոյժ տարր մըն է, յայտնի բոլոր միացութիւններուն մէջ միարժէք է, օդին մէջ արագ կ'օքսիտանայ՝ յառաջացնելով օքսիտ, գէրօքսիտ, հիտրօքսիտ եւ քարպոնաթ։ Բորակածինի նորմալ ելեկտրոտային ներուժը -2,74 վ է, հալոյթին մէջ՝ -2,4 վ։
Քիմիական Յատկութիւններ
3-րդ պարբերութեան 1-ին խմբի տարր, s-տարր է, հիւլէի ելեքտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է 3s1։ K եւ L թաղանթները լրացուած են։
Բնական բորակածինը բաղկացած է միայն 23Na կայուն իզոտոպէն։ Ստացուած են 20-22, 24 եւ 25 ռատիոաշխոյժ իզոտոպները (22Na-ի T½ = 2.64 տարի)։ Կաղապար:Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ
Ծանօթագրութիւններ
- ↑ Алексеев М. Т., Колотов С. С., Менделеев Д. И. Натрий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Davy, H. (1808)։ «The Bakerian Lecture, on some new Phenomena of chemical Changes produced by Electricity particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new substances which constitute their bases; and on the general Nature of alkaline Bodies»։ Philosophical Transactions 98: 1–44
- ↑ Davy, John (1839)։ The Collected Works of Sir Humphry Davy I։ London: Smith, Elder, and Company։ էջ 109