«Նախահայկական Դարաշրջան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ փոխարինվեց: [[File: → [[Պատկեր: (9) |
Չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (134) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
{{ԱՀ|Q3311449}}
{{Արեւելահայերեն|Նախնադարյան Հայաստան}}
'''Նախահայկական Դարաշրջան''', մարդկային ընկերութեան կազմաւորումը հարիւր հազարաւոր տարիներ ընդգրկող երկարատեւ ժամանակաշրջան
== Քարէ Դարը Հայաստանի Մէջ ==
=== Նախնադարեան Մարդկային Ընկերութիւն ===
Աշխատանքի միջոցով նախամարդը ստացած է ներկայ մարդու
Հարիւր հազարաւոր տարիներ տեւող այս ընթացքը կը կոչենք [[Նախնադար (արեւմտահայերէն)|Նախնադար]]
[[Պատկեր:Հովհաննես Կարապետյանի անվան երկրաբանական թանգարան 1 (10).jpg|300px|մինի|Մամութի այս կմախքը որ գտնուած է [[Կիւմրի]]ի շրջանին մէջ<ref>{{Cite web|title = Must-see in Gyumri|url = http://blog.wandelion.com/gyumri-armenia/|website = Wandelion Blog: Travel News, Stories, Tips & How-To Guides|publisher = https://plus.google.com/+Wandelion/|accessdate = 2015-11-17|language = en-US}}</ref>, կը պահուի Երեւանի երկրաբանական թանգարանին մէջ: Նախապատմական այս [[Փիղ (արեւմտահայերէն)|փիղ]]ը, որ այժմ անհետացած է, աւելի մեծ էր քան ներկայ փիղը. ան ծածկուած էր թանձր բուրդով՝ ցուրտին դէմ պաշտպանուելու համար: Իսկ հսկայական ժանիքներէն իւրաքանչիւրը կը կշռէր շուրջ 100 քիլոկրամ:]]
=== Քարէ Դար ===
Քարէ Դարը կը սկսի մարդու երեւան գալէն եւ կը տեւէ մինչեւ Ք․Ա․ 4-րդ հազարամեակ<ref>{{Cite web|title = Stone Age|url = http://www.ancient.eu/Stone_Age/|website = Ancient History Encyclopedia|accessdate = 2015-11-17}}</ref>, որունն վերջաւորունթեան կը սկսի օգտագործուիլ նաեւ առաջին մետաղը՝
Ք․Ա․ 4-րդ եւ - 3-րդ հազարամեակները ''[[Պրոնզ]]ի դարաշրջան''ը<ref>{{Cite web|title = Bronze Age|url = http://www.ancient.eu/Bronze_Age/|website = Ancient History Encyclopedia|accessdate = 2015-11-17}}</ref> կը կազմեն, իսկ Ք․Ա․ 2-րդ հազարամեակին ''Երկաթէ դարաշրջան''ով<ref>{{Cite web|title = Iron Age|url = http://www.ancient.eu/Iron_Age/|website = Ancient History Encyclopedia|accessdate = 2015-11-17}}</ref> կը սկսի մարդկային քաղաքակրթութեան բարձր
[[Հայկական Բարձրաւանդակ|Հայկական բարձրաւանդակ]]ը եղած է մարդու բնակութեան ամէնէն հին երկրամասերէն
Քարէ դարը կը բաժնուի երեք շրջաններու, հին (պալէոլիթ), միջին (մեզոլիթ) եւ նոր քարէ դար (նէոլիթ)
==== Հին Քարէ Դար ====
Հին Քարէ Դարը հայկական լեռնաշխարհին մէջ կը սկսի մօտ մէկ միլիոն տարի առաջ եւ կը վերջանայ 14 հազար տարի առաջ՝ Ք․Ա․ 12-րդ
Հին Քարէ Դարուն մարդը իր գոյութիւնը կը պահէր պտուղներ եւ արմատներ հաւաքելով եւ հում միսով
Նախնադարեան մարդու կեանքին մէջ մեծ յեղաշրջում յառաջացուցած է կրակի
Հազարամեակներու փորձառութեամբ՝ նախնադարեան մարդը հնարած է նաեւ [[Նետ (արեւմտահայերէն)|նետ]] ու
==== Միջին եւ Նոր Քարէ Դար ====
Միջին եւ Նոր Քարէ դարաշրջաններուն (12-5 հազարամեակներ) կը կատարելագործուին աշխատանքի գործիքները<ref>{{Cite web|title = The New Stone Age (Neolithic Era)|url = http://www.penfield.edu/webpages/jgiotto/onlinetextbook.cfm?subpage=1525826|website = www.penfield.edu|accessdate = 2015-11-17}}</ref>
Աստիճանաբար նստակեաց դառնալով՝ մարդիկ կը սկսին քարայրանման բնակարաններ շինել՝ գետնափոր, առանց լուսամուտի եւ ծխնելոյզի պատկերը անկոփ քարերէ կազմուած, իսկ տանիքը սալաքարերով ծածկուած<ref>{{Cite web|title = Neolithic Houses {{!}} English Heritage|url = http://www.english-heritage.org.uk/visit/places/stonehenge/things-to-see-and-do/neolithic-houses/|website = www.english-heritage.org.uk|accessdate = 2015-11-17}}</ref>
Կը սկսի նաեւ ձեռքի բրիչով մշակուած [[երկրագործութիւն]]
=== Պղինձէ Դար ===
Հինգերորդ հազարամեակին կը սկսի [[Մետաղ (արեւմտահայերէն)|մետաղ]]ի
Այս դարերուն կը կատարելագործուին աշխատանքային գործիքները եւ կը յառաջդիմէ [[տնտեսութիւն]]
Կը զարգանայ նոյնպէս [[կաւագործութիւն]]
=== Պրոնզէ Դարը Հայաստանի Մէջ ===
Էնէոլիթին (պղինձ եւ քար) կը յաջորդէ Պրոնզէ դարը, որ հայկական լեռնաշխարհի մէջ կը տեւէ 3-րդէն մինչեւ 2-րդ հազարամեակի
Պրոնզը լայն գործածութիւն կը ստանայ եւ յեղաշրջիչ դեր կը կատարէ նախնադարեան [[Քաղաքակրթութիւն|քաղաքակրթութեան]] զարգացման
[[Պատկեր:Լճաշէն,- կառքի պրոնզեայ զարդ-արձանիկ (Ժե.-Ժդ. դար).jpg|150px|մինի|ձախից|Լճաշէն,- կառքի պրոնզեայ զարդ-արձանիկ (Ժե.-Ժդ. դար):]]
Պատմական Հայաստանի մէջ գտնուած են մետաղ հալեցնելու [[Հնոց (արեւմտահայերէն)|հնոց]]ներ, որոնցմէ հռչակաւոր է [[Արարատեան Դաշտ|Արարատեան դաշտ]]ի մէջ Մեծամօրի
Հնագիտական պեղումներէն գտնուած իրեղէնները ցոյց կու տան բացառիկ զարգացումը արհեստներուն, որոնք ճիւղաւորունած են եւ
Կը յառաջդիմեն անասնապահութիւնն ու
Երկրագործութեան եւ [[Անասնապահութիւն|անասնապահութեան]] զարգացումը փոփոխութիւններ կը մուծէ մարդոց ընկերային յարաբերութիւններուն
[[Պատկեր:Սափոր՝ գալարուն ոձերու եւ գիշատիչ կենդանիներու արձանիկներով- կաւ, Սանահին (Ժբ. դար).jpg|200px|մինի|ձախից|Սափոր՝ գալարուն օձերու եւ գիշատիչ կենդանիներու արձանիկներով- կաւ, Սանահին (Ժբ. դար):]]
Նոյն շրջանին, շատ աւելի մեծ փոփոխութիւններ տեղի կ'ունենան Հայաստանի մօտիկ երկիրներուն
[[Պատկեր:Կաւէ կուժ, Լճաշէն (Ժդ.-Ժգ. դարեր).jpg|150px|մինի|Կաւէ կուժ, Լճաշէն (Ժդ.-Ժգ. դարեր):]]
=== Հաւատալիքներ եւ Կրօնքներ ===
Նախնադարեան մարդու տնտեսական կեանքին ու կենցաղին զուգընթաց կը ձեւաւորունի եւ կը հարստանայ նաեւ անոր հոգեկան
[[Պատկեր:Պրոնզէ կացին Մարտուինէն (Ժդ.-Ժբ. դարեր).jpg|150px|մինի|ձախից|Պրոնզէ կացին Մարտուինէն (Ժդ.-Ժբ. դարեր):]]
Պաշտուող կենդանիներ եւ բնութեան երեւոյթները համարուած են պաշտպան
[[Պատկեր:Պրոնզեայ օձաձեւ վարսակալ, (Ժբ.-Ժա դարեր, Գետաշէն-Արցախ).jpg|150px|մինի|Պրոնզեայ օձաձեւ վարսակալ, (Ժբ.-Ժա դարեր, Գետաշէն-Արցախ):]]
Վերոյիշեալ հաւատալիքներուն վրայ հետզհետէ կը կազմուի
[[Պատկեր:Աստուածուհի, թրծուած կաւէ (Ժգ. դար).jpg|150px|մինի|ձախից|Աստուածուհի, թրծուած կաւէ (Ժգ. դար):]]
Տող 81.
[[Պատկեր:Միաձոյլ, քանդակազարդ պրոնզէ դաշոյններ, Լճաշէն, Արթիկ,- (Ժդ.-Ժբ. դար).jpg|150px|մինի|Միաձոյլ, քանդակազարդ պրոնզէ դաշոյններ, Լճաշէն, Արթիկ,- (Ժդ.-Ժբ. դար):]]
Նախնադարեան մարդը հարիւր հազարաւոր տարիներու ընթացքին կը հասնի գեղեցիկի ստեղծման
[[Պատկեր:Լճաշէն - եղջերուի պրոնզէ արձանիկ (Ժէ.-Ժդ. դար).jpg|200px|մինի|ձախից|Լճաշէն - եղջերուի պրոնզէ արձանիկ (Ժէ.-Ժդ. դար):]]
Տող 87.
=== Ժայռապատկերներ<ref>{{Cite web|title = Cave Painting, Prehistoric: Characteristics, Origins, Types|url = http://www.visual-arts-cork.com/prehistoric/cave-painting.htm|website = www.visual-arts-cork.com|accessdate = 2015-11-17}}</ref> ===
Հայկական լեռնաշխարհի տարբեր շրջաններու մէջ (Վան, Արագած, Գեղամայ լեռներ, Սիւնիք, եւ այլն...) յայտնաբերուած են Է.-Բ. հազարամեակներուն պատկանող բազմահազար ժայռապատկերներ, որոնք քարէ գործիքներով փորագրուած են ժայռերու հարթ տարածութիւններու
[[Պատկեր:Ուղտասար, ժայռապատկերներ (Ե.-Բ. հազարամեակ).jpg|ձախից|250px|մինի|աջից|Ուղտասար, ժայռապատկերներ (Ե.-Բ. հազարամեակ)]]
Սիւնիքի Ուղտասար լեռը բացառիկ կերպով հարուստ է իր բազմական ու առատ
Ժայռափոր հնագոյն այս արուեստագէտները յաջողած են պարզ, զուսպ բայց բնորոշ գիծերով եւ կենդանի կերպով պատկերացնել մարդիկն ու կենդանիները, իրենց այլազան դիրքերով, շարժումներով եւ
=== Երկաթէ Դարու Սկիզբը եւ Նախնադարեան Ընկերութեան Քայքայումը ===
Նախնադարը կ'աւարտի երկրորդ հազարամեակի վերջերուն, երբ [[պրոնզ]]ին կը յաջորդէ երկաթը. երկաթին օգտագործումը յեղաշրջիչ հսկայական դեր կը
Այնքան ատեն որ նախնադարեան մարդը իր գոյութեան պահպանումին համար անհրաժեշտ ապրուստէն աւելի չէր կրնար արտադրել, մասնաւոր սեփականութիւն գոյութիւն
[[Պատկեր:«Վիշապ» ձուհի կերպարանքով հսկայ քարակոթող (աւելի քան 4 մեթր), որ կ'առնչուէր ջուրի պաշտամունքին (Գ.-Բ. հազարամեակ).jpg|150px|մինի|աջից|«Վիշապ» ձուկի կերպարանքով հսկայ քարակոթող (աւելի քան 4 մեթր), որ կ'առնչուէր ջուրի պաշտամունքին (Գ.-Բ. հազարամեակ):]]
Երկաթէ դարուն, սակայն, այս իրաւակարգը կը սկսի
Տոհմա-ցեղային աւագանին կը սկսի իւրացնել բարեբեր հողերը, ուրիշ ցեղերէ ձեռք բերուած աւարին [[առիւծ]]ի
Յաճախակի կը դառնան նաեւ միջ-ցեղային պատերազմները՝ կողոպուտի եւ նոր հողամասեր գրաւելու նպատակով, ինչ որ աւելի կ'ամրապնդէ տոհմի աւագանիին կարողութիւնն ու
Երկրորդ հազարամեակի կէսերուն, [[Հայկական Լեռնաշխարհ (արեւմտահայերէն)|Հայկական լեռնաշխարհ]]ի մէջ ցեղակից ժողովուրդներու միացումով երեւան կու գան պետական առաջին
{{clear}}
|