«Նիճերիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

[[2012]]-ին համախառն ներքին արդյունքի արժէքի 43%-ը կու տար արդիւնաբերութիւնը<ref>[http://fact.am/archives/9094 Ֆաստ Լրատվական Կայք]</ref>, որուն առաջատար ճիւղերն են լեռնահանքային (45,6%) եւ մշակող արդիւնաբերութիւնը։ Քարիւղի հանոյթի (31 մլռ պարել [[2014]]) հիմնական շրջանը [[Նիկեր]] գետի տելթան է։ Քարիւղարդիւնաբերութեան մէջ մեծ բաժին ունին անգլո-հոլանտական եւ ամերիկեան ընկերութիւնները։ Կարեւոր Քարածուխի արդիւնահանումը էնուգուի շրջանին մէջ նշանակութիւն ունի անագի (3,9 հզ․) եւ կոլումբաքարի (0,8 հզ․ ա.) հանքանիւթի արդիւնահանումը։ կ'արդիւնահանեն նաեւ [[քարածուխ]], վոլփրամ, [[ոսկի]] եւ այլն։ [[1980]]-ին արտադրուած է 5,2 մլրդ կվտ/ժ ելեկտրական ուժ։ Մշակող արդիւնաբերութիան մէջ առաջատար դեր ունին սնունդի եւ կտորի արդիւնաբերութեան ճիւղերը։ Կը զարգանա կաշիի-կօշիկի, շփոցի, կրափոշի, մետաղամշակման, փայտամշակման, քարիւղաքիմիական եւ արդիւնաբերութեան այլ ճիւղեր։ Արդ․ կեդրոններ են Լակոսը, Փորթ Հարքորթը, Ապեն, Քանոն, Իպատանը։ [[ԽՍՀՄ]]-ի համագործակցութեամբ կը կառուցուի մետալուրգիականմետաղագործական կոմբինատընկերութիւն, ՎարիումՎարիի ստեղծվելմէջ ստեղծուած է նավթագործքարիւղագործ-մասնագետներիմասնագէտներու պատրաստման ուսումնական կենտրոն։կեդրոն։

Առաջին միսիոներականմիսիոնարական դպրոցները երևաներեւան ենեկած եկելեն XIX19րդ դ․դարու կեսին։կիսուն։ [[1950]]-ին անգրագետանգրագէտ էր երկրի բնակչությանբնակչութեան 90%-ը։ [[1948]]-ին բացվելբացուած է ԻբադանիԻպատանի համալսարանական քոլեջը։քոլեճը։ ԱնկախությունԱնկախութիւն ձեռք բերելուցբերելէ հետոետք վիճակը համեմատաբար բարելավվումկը է։բարելաւուի։ Ուսման տևողությունըտեւողութիւնը տարբեր շրջաններիշրջաններու տարրական դպրոցներումդպրոցներուն մէջ տարբեր է (6—7 տարի)։ Միջնակարգ հանրակրթական դպրոցները հիմնականումհիմնականին քերականական են (լրիվլրիւ, ուսուցումը՝ 5—6 տարի) ևեւ ժամանակակից (ոչ լրիվլրիւ, 3—4 տարի) գործնական թեքումով։ Ուսուցումը ևեւ քննություններիքննութիւններու հանձնումըյանձնումը վճարովի է։ Զարգացում է ապրումկ'ապրի մասնագիտական ուսուցումով կրթությունը։կրթութիւնը։ Ունի 6 համալսարան՝ ԻբադանիԻպատանի (հիմնադրեվելհիմնադրուած՝ 1962-ին), Նսուկայի (հիմնադրեվելհիմնադրուած՝ [[1960]]-ին), իֆեիԻֆէի (հիմնադրեվելհիմնադրուած՝ [[1961]]-ին), [[ԼագոսԼակոս]]ի ԱհմադուԱհմատու ԲելոյիՊելոյի անվանանուան (հիմնադրեվելհիմնադրուած՝ [[1962]]-ին), [[ԲենինՊենին]]ի (հիմնադրեվելհիմնադրուած՝ [[1972]]-ին)։ Շատ նիգերիացիներնիճերիացիներ բարձրագույնբարձրագոյն կրթությունկրթութիւն ենկը ստանումստանա արտասահմանում։արտասահմանի Խոշորմէջ։ ենՄեծ է թիւը համալսարաններինհամալսարաններուն կից գրադարանները ևեւ Ազգային գրադարանը ([[ԼագոսԼակոս]])։ Ունի 6 թանգարան․ ԼագոսիԼակոսի Ազգային, ԲենինիՊենինի, ԻֆեիԻֆէի, Զոսի, Օրոնի, ԿանոյիՔանոյի թանգարանները։ ԳործումԿը ենգործեն արդյունաբերականարդիւնաբերական հետազոտություններիհետազօտութիւններու ֆեդերալդաշնակցային, կակաոյիքաքաոյի-ունդերիունդերու, արմավենուարմաւենիի յուղիիւղի ևնեւն ինստիտուտները։կեդրոնները։ ԱնտառագիտությանԱնտառագիտութեան հարցերով զբաղվումկը էզբաղի ԻբադանիԻպատանի ՖեդերալԴաշնակցային անտառային կենտրոնը։կեդրոնը։ Բժշկական գիտահետազոտականգիտահետազօտական աշխատանքները տարվումկը են միտարուին շարք ինստիտուտներում։մը կեդրոններու մէջ։ ՆիգերիայիՆիճերիոյ սոցիալականընկերային ևեւ տնտեսական հետազոտություններիհետազօտութիւններու ինստիտուտումկեդրոնին մէջ ([[1957]], ԻբադանԻպատան) ուսումնասիրվումկ'ուսումնասիրուին են պլանավորմանծրագրային, գյուղատնտեսությանգիւղատնտեսութեան, տնտեսագիտությանտնտեսագիտութեան, արդյունաբերականարդիւնաբերական, ներքին առևտրիառեւտուրի, ֆինանսներիդրամական, լուսավորությանլուսաւորութեան ևեւ սոցիալականընկերային ապահովությանապահովութեան պրոբլեմները։հարցերը։ ՀնագիտությանՀնագիտութեան, ազգագրությանազգագրութեան, բանահյուսությանբանահիւսության ևեւ աֆրիկյանափրիկեան լեզուներիլեզուներու պրոբլեմներովհարցերով զբաղվումկը ենզբաղուին աֆրիկյանափրիկեան հետազոտություններիհետազօտութիւններու ինստիտուտները։կեդրոնները։ Գիտական ընկերություններիցընկերութիւններէն առավելառաւել խոշորըմեծը Տնտեսագիտական ընկերություննընկերութիւնն է ([[1958]])։ [[1970]]-ին հիմնվելհիմնուած է ԳիտությանԳիտութեան ևեւ տեխնիկայիարհեստի, [[1972]]-ին՝ Բժշկական գիտահետազոտականգիտահետազօտական խորհուրդը։

ՆիգերիայիՆիճերիոյ ժողովուրդներիժողովուրդներու գրականությունըգրականութիւնը սերտորենսերտօրէն կապվածկապուած է ժողովրդական բանավորբանաւոր ստեղծագործությանստեղծագործութեան հետ։ ՍտեղծվելՍտեղծուած է յորուբաեորուպա, իբոիպօ, հաուսա լեզուներով գրական ավանդույթաւանդոյթ, հաուսա լեզվովլեզուով գրականությունըգրականութիւնը գտնվումկը էգտնուի իսլամիիսլամական ազդեցությանազդեցութեան տակ։ ՆիգերիայիՆիճերիոյ գրողներիգրողներու մեծ մասը գրումկը էգրէ անգլերենով։անգլերէնով։ XIX19րդ դ․դարու վերջից—XXվերջէն—20րդ դ․դարու սկզբներինսկիզբները ձևավորվելձեւաւորուած է հրապարակախոսությունըհրապարակախօսութիւնը, որըոր ծառայելծառայած է ազատագրական շարժման խնդիրներին։խնդիրներուն։ [[1920]]—[[1940]]-ին երեաներեւան էեկած եկելէ քաղաքացիական պոեզիանպոեզին (Ն․ ԱզիկիվեԱզիկիւէ, Դ․ ՕսադեբեյՕսատեպէյ)։ 30-ական թթ․թուականներուն էկը վերաբերումվերաբերի դրամատուրգիայիդրամատուրգիոյ կազմավորումըկազմաւորումը, որըոր կապվածկապուած է ԱստվածաշնչիԱստուածաշունչի թեմաներով պիեսներըկտորները խրախուսող քրիստոնեականքրիստոնէական եկեղեցուեկեղեցիի գործունեությանգործունէութեան հետ։ [[1930]]—[[1940]]-ական թթ․թուականներուն ՆիգերիայիՆիճերիոյ որոշ քաղաքներումքաղաքներուն մէջ (Օնիչա) առաջացելառաջացած են գրքիգիրքի շուկաներ, որոնք նպաստելնպաստած են բնակչությանբնակչութեան տարբեր խավերիխաւերու բարոյականություննբարոյականութիւնն ու տրամադրություններըտրամադրութիւնները պարզունակ ձեովձեւով արտացոլող ժողովրդական բանահյուսությանբանահիւսութեան տարածմանը։տարածման։ ԴրանքԱտոնք ներգործելներգործած են նիգերիականնիճերիական ժամանակակից նովելի վրավրայ, դպրոց ենեղած եղել ՆիգերիայիՆիճերիոյ շատ գրողներիգրողներու, այդորոնցմէ թվում՝ նիգերիականնիճերիական առաջին վեպիվէպի («Քաղաքի մարդիկ», 1954) հեղինակ Ս․ էկվենսի (ծնվելծնած է [[1921]]-ին) համար։ 1960-ական թթ․թուականներուն արձակումկ'արձակէ նկատելի է հետաքրքրությունըհետաքրքրութիւնը կենցաղի նկատմամբ, նահապետական ԱֆրիկանԱփրիկէն եվրոպականեւրոպական ընթերցողի աչքումաչքին մէջ «վերականգնելու» ձգտում։ ԱրձակագիրներինԱրձակագիրներուն գրավումկը ենգրաւեն սոցիալականընկերային խնդիրները ՆզեկվուՆզեկւու (ծնվելծնած է 1928-ին), Ֆլորա ՆվապաՆուապա (ծնվելծնած է 1931-ին), Կ․ ԱգունվաԱկունուա (ծնվելծնած է 1933-ին), Տ․ ԱլուկոԱլուկօ (ծնվելծնած է [[1920]]-ին), Օ․ ԻգբունաԻկպունա (ծնվելծնած է 1932-ին), Ն․ Նվանկվո։Նվանկուօ։ Այս գրողներիգրողներու վեպերումվեպերուն վերակենդանանումմէջ ենկը վերակենդանան գեղարվեստակառուցվածքայինգեղարուեստակառուցուածքային այն տարրերը, որոնք տիպաբանորենտիպաբանօրէն մոտմօտ են XVIII18րդ դ․դարու ԵվրոպայիԵւրոպայի լուսավորականլուսաւորական վեպին։վէպին։ ՆիգերիականՆիճերիական արձակի զարգացման գլխավորգլխաւոր միտումը քննադատական ռեալիզմնիրապաշտութիւնն է, որըոր բարձր մակարդակի էհասած հասելէ Չ․ Աչեբեի (ծնվելծնած է [[1930]]-ին) վեպերում։վէպերուն մէջ։ Նոր ձեիձեւի որոնումներ ենկը դրսեորվումդրսեւորեն Գ․Կ․ ՕկարայիՕքարայի (ծնվելծնած է 1928-ին), Վ․ Շոյինկայի (ծնվելծնած է 1935-ին), Կ․Ք. Օմատոսոյի (ծնվելծնած է [[1943]]-ին) վեպերում։վէպերուն մէջ։

ՆիգերիայիՆիճերիոյ Ժողովրդական ճարտարապետությանճարտարապետութեան տիպերիտիպերու բազմազանությունը հետևանք է երկրի տարբեր բնակլիմայական պայմանների։ Հարավային, հարավ-արևմտյան և հարավ-արևելային արևադարձային շրջաններում գերիշխում են ծղոտով և արմավենու տերևներով ծածկված երկթեք տանիքներով, ուղղանկյուն հատակագծով, փայտե, կավածեփ կառույցները։ Իբո և յորուբա ժողովուրդների բնակելի և տնտեսական կառույցները տեղադրված են ուղղանկյուն բակի պարագծով։ Կենտրոնական շրջաններում հիմնականում տարածված են ծղոտե կոնաձև տանիքներով, կավածեփ, բոլորշի կառույցները, հյուսիսում, տափաստանային և կիսաանապատային շրջաններում՝ հարթ տանիքներով, ուղղանկյուն, կավածեփ տները։ XIII—XV դդ․ զարգացել են քաղաքները՝ հարավում կանոնավոր հատակագծով (Մեծ Բենին), հյուսիսում՝ ճառագայթաձև (Կանո, Զարիա, Կացինա)։ Քաղաքների տեսքը կտրուկ փոխվել է երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո․ Լագոսում, Իբադանում, էնուգուում կառուցվել են բազմահարկ շենքեր (հիմնականում՝ անգլիացի ճարտարապետների նախագծերով, ժամանակակից շինանյութերով, կոնստրուկցիաներով)։ Անկախության հռչակումից հետո ասպարեզ են եկել տեղացի ճարտարապետները (Օ․ Օլումույիվա, Ա․ Աջեմի), լայնորեն օգտագործվել է ժողովրդական ավանդույթներով ստեղծված քանդակային հարդարանքը։ Կերպարվեստի հնագույն հուշարձանները (թրծակավե քանդակներ) վերաբերում են լոկ մշակույթին (մ․թ․ա․ մոտ 900—մ․թ․ II դ․)։ Զեբբայում և Տադայում հայտնաբերվել են բրոնզե մարդկային ֆիգուրնեբ (մ․թ․ սկիզբ)։ XII—XVII դդ․ զարգացել է Բենին և Իֆե պետությունների քանդակագործությունը, որն առանձնանում է ձևերի նուրբ մոդելավորմամբ, հաճախ զուգորդված գրաֆիկական հստակ, ցայտուն մանրամասներին։ Հնուց յորուբա, հաուսա, իբո, իբիբիո, իջո, էկոի ժողովուրդների մոտ կենցաղավարում է փայտե մանրաքանդակը (կենդանիների, մարդկանց պատկերներ)։ Բազմազան են փայտե ծիսական դիմակները (այժմ օգտագործվում են կառնավալների ժամանակ)։ Տարածված են ժողովրդական գեղարվեստական արհեստները (պատրաստում են տարբեր տեսակի աթոռակներ, ապարանջաններ, գործվածքներ, բրուտագործական, ապակե և կաշվե անոթներ)։ Անկախության հռչակումից հետո ձևավորվել է պրոֆեսիոնալ կերպարվեստը։ Քանդակագործներ Օ․ Իդահը, Ֆ․ Իդուբորը, Ա․ Ականջին, գեղանկարիչ Ու․ Օկեկեն, գրաֆիկ Ի․ Վանգբոժեն հենվում են նիգերիական արվեստի ավանդույթների վրա։ Եվրոպական ռեալիստական արվեստի հետևորդներից են՝ գեղանկարիչ Ա․ Օնաբոլուն, քանդակագործ Բ․ էնվոնվուն։ Մոդեռնիզմի ազդեցությունը նկատելի է Զ․ Ակոլոյի, Ի․ Գրիլլոյի, Բ․ Օնոբրակպայեի, Ու․ էգոնուի գունանկարներում, Բ․ Օսաբեի, է․ Օ․ էմոկպայեի քանդակներում։ Զարգանում է բեմանկարչությունը (Դ․ Նվոկո)։