«Նշենի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

}}

 

'''Նշենի''' ({{lang-la|''Prunus dulcis''}}), կը պատկանի [[վարդազգիներ (արեւմտահայերէն)|վարդազգիներ]]ու ընտանիքի [[սալորենիներ (արեւմտահայերէն)|սալորենիներ]]ու ենթաընտանիքին։

 

== Կենսաբանական Նկարագիր ==

Նշենին փոքր ծառ է` 4-8 մ. բարձրութեամբ եւ 10-40 սմ. բնի տրամագծով։ Ունի զարգացած, արմատային համակարգ, որուն հետեւանքով չորադիմացկուն է։

 

 

== Տարածում ==

 

== Աճման Ընթացք ==

Նուշի կ'աճի քարքարոտ եւ աւազոտ լեռներուն վրայ, մօտաւորապէս 800 մինչեւ 1600 մ. ծովու մակարդակիւ, կը նախընտրէ [[կալցում (արեւմտահայերէն)|կալցում]]ով հարուստ հողերը։ [[Իսրայէլ]]ի մէջ կը հասնի 800 մ.-ի, [[Հայֆի (արեւմտահայերէն)|Հայֆի]] շրջանին մէջ, շատ մօտ է Միջերկրական ծովու ափերուն։ Կ'աճին խումբերով, իրարմէ 5-7 մ. հեռաւորութեան վրայ։ Շատ լուսասեր են, ունին լաւ զարգացած արմատային համակարգ։ Կը ծաղկին Մարտ-Ապրիլ ամիսներուն, կան շրջաններ, ուր կը ծաղկին Փետրուարին, պտուղները կը հասնին Յունիս-Յուլիս ամիսներուն։ Նշենին չորադիմացկուն ծառ է կամ թուփ, բարձրութիւնը՝ 3–6 մ.։ Տերեւները հերթադիր են, նշտարաձեւ, հարթ, կաշեկերպ։ 3-5 մ. երկարությամբ։<ref name=rhs/><ref>{{cite web|url=http://coststudies.ucdavis.edu/files/almondvs08sprink.pdf |title=University of California Sample Cost Study to Produce Almonds |format=PDF |accessdate=2012 թ․ մարտի 17}}</ref> Ծաղիկները մեծ են, սպիտակ կամ վարդագոյն։ Պտուղը կիսաչոր պատեանով կորիզապտուղ է։ Սերմը (միջուկը) կ'ըլլայ քաղցր կամ դառը՝ պայմանաւորուած ամիգդալին գլիկոզիդի առկայութեամբ (մինչև 4%)։ Չոր միջուկը կը պարունակէ ճարպեր՝ 54%, ազոտային նիւթեր՝ 21%, ոչ ազոտային նիւթեր՝ 13%, եւ այլն։ Քաղցր միջուկը՝ (նուշը) օգտագործուած է թարմ, հրուշակեղենի արտադրութեան եւ բժշկութեան մէջ, իւղ ստանալու համար, կեղեւը՝ գինիի-քոնյակի արտադրութեան մէջ, բնափայտը՝ ատաղձագործութեան մէջ։ Նշենիի տնկարկները՝ օգտագործուած են սարալանջերու հողերը Էզրոզիայէն պաշտպանելու նպատակով։ Նայիրեան նշենին Անդրկովկասի հարաւի բնաշխարհիկ է։ ՀՀ-ի մէջ, կը հանդիպի [[Սիւնիքի մարզ]]ին մէջ։ Ծաղիկները մեծ են, կարմրաւուն։ Կը ծաղկի մինչեւ տերեւներու յայտնուիլը՝ վաղ գարնան, եւ գարնան աւետաբերներէն է։

== Հետաքրքիր փաստեր ==

Արաբ բժիշկները նուշը համարած են բուժիչ բոյս։ [[Իբն Մասսու (արեւմտահայերէն)|Իբն Մասսու]]ն օգտագործած է տապակած միջուկը աղիներու հիւանդութիւններու, իսկ [[Մանսուր (արեւմտահայերէն)|Մանսուր]]ին` ցաւոտ միզարձակութեան դեպքին մէջ։ [[Իբն Սինան (արեւմտահայերէն)|Իբն Սինան]] նկարագրած է, թէ ի՛նչ արդիւնքներ կրնայ տալ նուշը հազի, ասթմայի, պլեւրիտի, երիկամներիեւ միզապարկի հիւնդութիններու դէպքին մէջ եւ այդ օրգաններէն քարերու հեռացման համար։ Ան «[[Բժշկական Գիտութեան Կանոններ]]ը» գիրքին մէջ, կը բերէ դեղատոմսեր, ուր նուշի սերմը կը նշուի իբրեւ ուղեղի աշխատանքը եւ տեսողութիւնը լաւացնող, արտաքին վէրքերը բուժող, փափկեցնող միջոց։ Ըստ [[Ագանթագեղոս (արեւմտահայերէն)|Ագանթագեղոս]]ի` նուշը անուանուած է «վայրի կաղին»։

 

 

== Քիմիական Կազմ ==

Կը պարունակէ 0,5-0,8 տոկոս եթերային իւղեր, 4,7 տոկոս ջուր, 22 տոկոս սպիտակուցներ, 1 տոկոս օսլայ, 4 տոկոս շաքարներ, 3 տոկոս բուսախեժ, 6 տոկոս բջջանիւթ, 5 տոկոս մոխիր, 45-60 տոկոս ճարպ, որուն մէջ կան գլիցերիդներ` օլեինի (80 տոկոս), լինոլի (15 տոկոս), կճեպին մէջ` լինոլենի եւ միրիստինի։

 

Կարեւոր հետեւութեան եղած են [[Քոնեքդիքկուդի համալսարան]]ի գիտնականները։ Անոնք ուսումնասիրած են նուշի ազդեցութիւնը նիւթափոխանակութեան վրայ եւ հիմնուելով մեծածաւալ տուեալներու վրայ, յայտարարած են, որ 1 ամիս շարունակ օրը 25-165մգ. նուշ ուտողներու մօտ զգալիօրէն նուազած է մաղձաճարպի պարունակութունը։

 

 

== Արտադրութիւն ==