«Նշենի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Չ փոխարինվեց: ` → ՝ (5) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 35.
== Կենսաբանական Նկարագիր ==
[[Պատկեր:94 Amygdalus communis L.jpg|ձախից|240px]]
Նշենին փոքր ծառ է`է՝ 4-8 մ. բարձրութեամբ եւ 10-40 սմ. բնի տրամագծով։ Ունի զարգացած, արմատային համակարգ, որուն հետեւանքով չորադիմացկուն է։
 
Կը դիմանայ մինչեւ -25 C ցրտահարութիւններուն։ Կը ծաղկի վաղ գարնան`գարնան՝ նախքան տերեւներու ծաղկիլը։
Ծաղիկը կ'արտադրէ [[նեքթար]], [[մեղու (արեւմտահայերէն)|մեղու]]ն կը վերցնէ զայն եւ ծաղկափոշին, որ յատկապէս կարեւոր է իբրեւ վաղ գարնանային կեր մեղուաընտանիքներու համար։
Կը պտղաբերէ 4-5-րդ տարիէն մինչեւ 35-55 տարեկանը, կեանքի տեւողութիւնը 130-150 տարի է։ Պտուղը կորիզապտուղ է, որ իր սննդային արժէքով մօտ է ընկոյզին։
Տող 50.
Առաջին անգամ յայտնաբերուած է [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի մէջ, եւ հարակէն տարածքներուն մէջ, այդ թիւին մէջ, [[Միջերկրական Ասիա|Միջերկրական]] եւ [[Կեդրոնական Ասիա|Կեդրոնական Ասիոյ]] մէջ։ Այս շրջաններուն մէջ՝ նուշը մշակած են դեռ հինէն Ք.Ա.: Այժմ ամենաշատ մշակող երկրներներն են՝ [[Միջերկրածովեան Չինաստան]]ը, [[Միացեալ Նահանգներ]]ը ([[Քալիֆորնիա]]), [[Կեդրոնական Ասիա]]ն եւ [[Արեւմտեան Տեան Շան]]ը, Նիւ Յորքի մէջ,<ref name=rhs>{{cite book |last=Griffiths |first=Mark D. |author2=Anthony Julian Huxley |title=The New Royal Horticultural Society dictionary of gardening |publisher=Macmillan Press |location=London |year=1992 |isbn=0-333-47494-5}}</ref> [[Ղրիմ (արեւմտահայերէն)|Ղրիմ]]ը եւ [[Կովկաս (արեւմտահայերէն)|Կովկաս]]ը։ Նոյնիսկ Տաճիկստանի [[Կանիբադ (արեւմտահայերէն)|Կանիբադ]] քաղաքին մէջ «''նուշի քաղաք''»։
 
== Աճման Ընթացք ==
 
Նուշի կ'աճի քարքարոտ եւ աւազոտ լեռներուն վրայ, մօտաւորապէս 800 մինչեւ 1600 մ. ծովու մակարդակիւ, կը նախընտրէ [[կալցում (արեւմտահայերէն)|կալցում]]ով հարուստ հողերը։ [[Իսրայէլ]]ի մէջ կը հասնի 800 մ.-ի, [[Հայֆի (արեւմտահայերէն)|Հայֆի]] շրջանին մէջ, շատ մօտ է Միջերկրական ծովու ափերուն։ Կ'աճին խումբերով, իրարմէ 5-7 մ. հեռաւորութեան վրայ։ Շատ լուսասեր են, ունին լաւ զարգացած արմատային համակարգ։ Կը ծաղկին Մարտ-Ապրիլ ամիսներուն, կան շրջաններ, ուր կը ծաղկին Փետրուարին, պտուղները կը հասնին Յունիս-Յուլիս ամիսներուն։ Նշենին չորադիմացկուն ծառ է կամ թուփ, բարձրութիւնը՝ 3–6 մ.։ Տերեւները հերթադիր են, նշտարաձեւ, հարթ, կաշեկերպ։ 3-5 մ. երկարությամբ։<ref name=rhs/><ref>{{cite web|url=http://coststudies.ucdavis.edu/files/almondvs08sprink.pdf |title=University of California Sample Cost Study to Produce Almonds |format=PDF |accessdate=2012 թ․ մարտի 17}}</ref> Ծաղիկները մեծ են, սպիտակ կամ վարդագոյն։ Պտուղը կիսաչոր պատեանով կորիզապտուղ է։ Սերմը (միջուկը) կ'ըլլայ քաղցր կամ դառը՝ պայմանաւորուած ամիգդալին գլիկոզիդի առկայութեամբ (մինչև 4%)։ Չոր միջուկը կը պարունակէ ճարպեր՝ 54%, ազոտային նիւթեր՝ 21%, ոչ ազոտային նիւթեր՝ 13%, եւ այլն։ Քաղցր միջուկը՝ (նուշը) օգտագործուած է թարմ, հրուշակեղենի արտադրութեան եւ բժշկութեան մէջ, իւղ ստանալու համար, կեղեւը՝ գինիի-քոնյակի արտադրութեան մէջ, բնափայտը՝ ատաղձագործութեան մէջ։ Նշենիի տնկարկները՝ օգտագործուած են սարալանջերու հողերը Էզրոզիայէն պաշտպանելու նպատակով։ Նայիրեան նշենին Անդրկովկասի հարաւի բնաշխարհիկ է։ ՀՀ-ի մէջ, կը հանդիպի [[Սիւնիքի մարզ]]ին մէջ։ Ծաղիկները մեծ են, կարմրաւուն։ Կը ծաղկի մինչեւ տերեւներու յայտնուիլը՝ վաղ գարնան, եւ գարնան աւետաբերներէն է։
Տող 62.
| նկարագրության գոտի = left/right/center
| նկարագրության ֆոն =
| լայնություն =
 
| պատկեր1 = 20140316Mandelbluete Bruehl17.jpg
Տող 93.
 
== Քիմիական Կազմ ==
Կը պարունակէ 0,5-0,8 տոկոս եթերային իւղեր, 4,7 տոկոս ջուր, 22 տոկոս սպիտակուցներ, 1 տոկոս օսլայ, 4 տոկոս շաքարներ, 3 տոկոս բուսախեժ, 6 տոկոս բջջանիւթ, 5 տոկոս մոխիր, 45-60 տոկոս ճարպ, որուն մէջ կան գլիցերիդներ`գլիցերիդներ՝ օլեինի (80 տոկոս), լինոլի (15 տոկոս), կճեպին մէջ`մէջ՝ լինոլենի եւ միրիստինի։
 
Դառը սերմերը կը պարունակեն 3,5-4 տոկոս ալքալոիտ ամիկտալին, որուն տրոհման ժամանակ կ'առաջանայ [[սինիլաթթու (արեւմտահայերէն)|սինիլաթթու]], 10-15 սերմը կրնայ առաջացնել, յատկապէս երեխաներու մօտ, ծանր թունաւորում, շնչառութեան ընդհատին ընթացքին։ Քաղցր սերմերուն մէջ, ամիկտալինի պարունակութիւնը քիչ է։
Հետաքրքիր է նուշի համաշխարհային արտադրութեան դինամիկան. [[1985]]-[[2009]] թուականներուն ինկած ժամանակաշրջանին՝ ան աճած է ճիշտ երկու անգամ, ըստ որուն, կէսը արտադրուած է [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի մէջ։ Այս երկիրը աւելացուցած է արտադրանքը երեք անգամ։ Պատճառը կարծես թէ՛ [[կրածին]]ի իւրացման խնդիրն է։
 
Նուշի ցուցանիշները կը գերազանցեն իւղալի [[կաթնաշոռ]]ը, [[պնտուկ]]ը, [[գազար]]ը, [[բազուկ]]ը եւ այլն։ Մէկ այլ ուսումնասիրութեամբ նուշը կը դասուի՝ սելէն պարունակող հինգ լաւագոյն մթերքներու շարքին, եթէ աւելանենք, որ նուշը կը պարունակէ բաւարար քանակութեամբ կենսանիւթեր ապա կարելի է ենթադրել, որ ան կը դիտուի իբրեւ քոէնզիմ յատկութիւն ունեցող նիւթ։ Յիշենք պատմական փաստը, երբ [[20-րդ դար]]ու 80-ականներէն [[Ճաբոն]]ի միկատոյի հրամանով՝ բնակչութիւնը կ'ընդունի`ընդունի՝ «Քոէնզիմ -10», որ կ'արտադուի ջրիմուռներէն եւ կը համարուի լաւագոյն հակաօքսիդանտ։
 
Կարեւոր հետեւութեան եղած են [[Քոնեքդիքկուդի համալսարան]]ի գիտնականները։ Անոնք ուսումնասիրած են նուշի ազդեցութիւնը նիւթափոխանակութեան վրայ եւ հիմնուելով մեծածաւալ տուեալներու վրայ, յայտարարած են, որ 1 ամիս շարունակ օրը 25-165մգ. նուշ ուտողներու մօտ զգալիօրէն նուազած է մաղձաճարպի պարունակութունը։
 
 
== Արտադրութիւն ==
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Նշենի» էջէն