«Ուքրանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ clean up, փոխարինվեց: → (7) oգտվելով ԱՎԲ |
Չ փոխարինվեց: <ref → <ref (28) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 111.
1922 թ. Դեկտեմբերիջ 30-ին, Ուքրանական անկախութեան պատերազմէն կը կազմաորուի [[Ուքրանիոյ Խորհրդային Հանրապետութիւն]]ը եւ կը դառնայ [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային Միութեան]] հիմնադիր հանրապետութիւններէն մէկը։ Ուքրանիոյ Խորհրդային Հանրապետութեան տարածքը ընդարձակուած էր արեւմուտքէն անմիջապէս [[II Համաշխարհային պատերազմ]]էն առաջ եւ ետքը։ 1954 թ. Ուքրանիան ընդարձակուեցաւ դէպի հարաւ [[Ղրիմ]]ի փոխանցումով։ 1945-ին Ուքրանիոյ ԽՍՀ-ն դարձաւ [[Միաւորուած ազգերու կազմակերպութիւն|Միաւորուած ազգերու կազմակերպութեան]] հիմնադիր անդամներէն մէկը։<ref name="un ukssr">{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|title=Activities of the Member States – Ukraine|accessdate=January 17, 2011|work=United Nations}}</ref>
Ուքրանիան կրկին անկախացաւ 1991 թ., երբ Խորհրդային Միութիւնը փլուզուեցաւ։ Այդ փլուզումով սկսաւ անցումը [[շուկայական տնտեսութիւն|շուկայական տնտեսութեան]], որուն ընթացքին, Ուքրանիան շուրջ 8 տարի շարունակ հետընթաց ունեցաւ։<ref name="Macroindicators NBU">{{cite web|url=http://www.bank.gov.ua/ENGL/Macro/index.htm|title=Macroeconomic Indicators|accessdate=December 16, 2007|work=[[National Bank of Ukraine]]|archiveurl=http://web.archive.org/web/20071021232506/http://bank.gov.ua/Engl/Macro/index.htm <!--Added by H3llBot-->|archivedate=October 21, 2007}}</ref> Այնուհետեւ յաջորդեց տնտեսական բարձրակարգ վերելքի ժամանակաշրջանը։ 2008–2009 թթ Ուքրանիան ընկղմուեցաւ ճգնաժամի մէջ։ ՀՆԱ-ն 2008 թ. գարունէն մինչեւ 2009 թ. գարունը նուազեց 20% -ով, այնուհետեւ կարգաւորուեցաւ։
Ուքրանիան [[ունիտար պետութիւն]] է, բաղկացած 24 [[մարզ]]երէ, մէկ ինքնավար հանրապետութենէն (Ղրիմ) եւ յատուկ կարգավիճակ ունեցող երկու քաղաքներէն. [[Կիեւ]]՝ մայրաքաղաք եւ ամենամեծ քաղաք եւ [[Սեւաստոպոլ]]ը, ուր վարձակալութեան պայմանագրով տեղակայուած է Ռուսիոյ [[Սեւծովեան նաւատորմ]]ը։ Ուրանիան [[կիսանախագահական համակարգ]]ով պետութիւն է առանձին [[օրենսդրական]], [[գործադիր]] եւ [[դատական]] ճիւղերով։ Խորհրդային միութեան փլուզումէն ի վեր Ուքրանիան կը շարունակէ պահպանել իր դիրքերը որպէս Եւրոպայի մէջ, Ռուսիայէն ետք, երկրորդ մեծ [[սպառազինութիւն]] ունեցող պետութիւն։ Երկրին մէջ կը բնակին շուրջ 46 միլիոն մարդ, որուն 77.8 տոկոսը ուքրանիացիներ են, կ'ապրին նաեւ [[ռուսեր]] (17%), [[բելոռուսներ]] եւ [[ռումնացիներ]]. [[Պաշտօնական լեզու]]ն [[ուքրաներէն]]ն է։ Ռուսերէնը նոյնպէս շատ տարածուած է։ Երկրին մէջ, գերակայող կրօնը [[Արևեւելեան Ուղղափառ քրիստոնէութիւն]]ն է, որ նշանակալից ազդեցութիւն գործած է [[Ուքրանական ճարտարապետութիւն|Ուկքրանական ճարտարապետութեան]], [[գրականութիւն|գրականութեան]] եւ [[երաժշտութիւն|երաժշտութեան]] վրայ։
Տող 127.
[[Պատկեր:Vasnetsov Bapt Vladimir.jpg|մինի|ձախից|upright|Իշխան Վլադիմիրի կնքուիլը կը տանի դէպի '''Կիեւեան Ռուսիոյ''' Քրիստոնէութեան ընդունում։]]
Կիեւեան Ռուսիան հիմնած են ռուս մարդիկ, վարեագները, որոնք սկզբը բնակեցան [[Լադոգա]]յի եւ [[Նովգորոդ]]ի շրջակայքին մէջ, այնուհետ աստիճանաբար տեղաշարժեցան հարաւ վերջապէս մօտաւորապէս 880-ին հասան Կիեւ։ Կիեւեան Ռուսիան կ'ընդգրկէր Ժամանակակէն Ուքրանիոյ, Բելառուսիոյ արեւմտեան մասը, որուն գերակշռող մասը ժամանակակէն Ռուսիոյ տարածքին մէջէ։ Համաձայն սկզբնական գրառումներու ռուսական էլիտան կազմաւորուած է [[Սկանդինավիա]]յի վարեագեաններէն։
10-11-րդ դարերուն, ան կը դառմայ Եւրոպայի մեծագոյն եւ ամենահզոր պետութիւնը։<ref name=cia>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html|title=Ukraine|accessdate=December 24, 2007|date=December 13, 2007|work=[[CIA World Factbook]]}}</ref> Յաջորդ դարերուն, ան ուքրանացիներու եւ ռուսերու համար ազգային ինքնագիտակցութեան հիմք կը ձեւաւորէ։
[[Պատկեր:Kievan Rus en.jpg|մինի|Կիեւեան Ռուսիոյ քարտէզը 11-րդ դարուն։ Կիրի Ոսկէ Դարու ժամանակաշրջանին մէջ, Կիեւեան Ռուսիոյ կազմի մէջ կը մտնէին ժամանակակէն արեւմտեան, կեդրոնական Ուքրանիոյ, Բելոռուսի եւ արեւմտեան Ռուսիոյ տարածքը։ Ժամանակակէն արեւելեան եւ հարաւային Ուքրանիան բնակեցուցած են նոմադները եւ այլ պատմութիւն ունին։]]
Վարանգեանները հետագային, ձուլուեցան տեղացի սլավոնական բնակչութեան հետ եւ դարձան Ռուսիոյ առաջին դինաստիայի՝ [[Ռիւրիկեան դինաստիա]]յի մաս։
Կիեւեան Ռուսիան կազմուած էր մի քանի իշխանութիւններէն, որոնք կը կառավարուէին Ռիւրիկեան իշխաններու կողմէն։ Կիեւի նստավայրը ամենաազդեցիկն ու հեղինակութիւն վայելողն էր, ուստի այն դարձած էր մրցակցութեան առարկա Ռիւրիկեան իշխաններու համար։
Տող 136.
Ատոր ետեւէն պետութեան մասնատում եւ նորէն արդիականացաւ տարածաշրջանային իշխանութիւններու կարեւորութիւնը։ [[Վլատիմիր Մոնոմախ]]ի (1113–1125) եւ անոր որդի [[Մստիսլաւ]]ի (1125–1132) օրով, Կիեւեան Ռուսիան վերջնականապէս մասնատուաւ առանձին իշխանութիւններու։
11 եւ 12-րդ դարերուն քոչվոր [[թուրք]] ցեղերու կողմիէն մշտական յարձակումները բերին սլաւոնական ժողովուրդներու զանգվածային տեղահանման դէպի հիւսիս՝ աւելի անվտանգ անտառային շրջաններ։
13-րդ դարու մոնկոլական ներխուժման հետեւանքով Կիեւան Ռուսիան դատարկուեցաւ, իսկ Կիեւը 1240 թ. ամբողջովին աւերուեցաւ<ref>{{cite web|url=https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html|title=The Destruction of Kiev|accessdate=January 3, 2008|work=University of Toronto's Research Repository}}</ref>։ Ուքրանիոյ ներկայիս տարածքը Կիեւեան Ռուսիայէն յաջողած է պահպանել Գալիչի եւ Վոլհինիայի տարածքները, որոնք միացած են կազմաւորել [[Գալիցիա-Վոլհինիա]] պետութիւնը։
Տող 147.
1569 թ. [[Լիւբլինի միութիւն]]ը կը ձեւաւորէ Լեհ–Լիտուական համաձայնագիրը, որմով Ուքրանիոյ տարածքի մեծ մասը լիտուական ենթակայութենէն կ'անցնի [[Լեհական թագաւորութիւն|Լեհական թագաւորութեան]] ենթակայութեան տակ, այդպիսով կը դառնայ լեհական տարածք։
Լեհականացման ուղղուած ճնշման ներքեւ, բարձր խաւի ներկայացուցիչները կրօնափոխ եղան եւ դարձան կաթողիկէ եւ լեհ ազնուականութենէն անհնար էր անոնց տարբերել։
=== Ուքրանիոյ Ժողովրդական Հանրապետութիւն ===
Տող 358.
Կուսակցութիւններու գործունէութիւնը կը կարգաւորուի գործող օրէնսդրութեամբ, որ պարբերաբար վերանայման կ'ենթարկուի։ [[2012]] թ [[Հոկտեմբեր]]ի դրութեամբ կը գործէ կուսակցութիւններու վերաբերեալ [[2011]] թ [[Նոյեմբեր]]ին ընդունուած օրէնքը։ Համաձայն այդ օրէնքի՝ կուսակցութիւն ստեղծելու իրաւունք ունին երկրի ցանկացած 30 քաղաքացի։ Կուսակցութիւնը պէտք է գրանցուի արդարադատութեան նախարարութեան մէջ եւ կուսակցական գործունէութիւն սկսելու համար պետք է ապացոյց ներկայացնի, որ երկրի բոլոր մարզերուն մէջ ունի իր անդամները։ Բոլոր կուսակցութիւնները պարտաւոր են ընդունիլ [[Սահմանադրութիւն]]ը որպէս Ուքրանիոյ հիմնական օրէնք։
[[2012]] թ դրութեամբ Ուքրանիոյ մէջ պաշտօնապէս գրանցուած է աւելի քան 200 կուսակցութիւն։
===Արտաքին Քաղաքականութիւն===
Տող 368.
[[Պատկեր:Ukrainian BTR-80.jpg|մինի|Ուքրանական բանակի զինուորները ԲՏՌ-80 զրահափոխադրիչի մէջ իրաքեան պատերազմին մէջ]]
[[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային Միութեան]] փլուզումէն ետք, Ուքրանիոյ մնաց 780000 զինուժ, որ կը համարուի աշխարհի երրորդ մեծագոյն [[միջուկային զէնք]]ով հագեցած ռազմական ոյժը։<ref name=milgov/><ref>
[http://www.globalsecurity.org/wmd/world/ukraine/index.html Ուքրանիոյ յատուկ զինամթերքը]</ref>[[1992]] թ [[Մայիս]]ին Ուքրանիան ստորագրեց [[Ստրատեգիական յարձակողական սպառազինութիւններու սահմանափակման պայմանագիր]], ուր երկիրը համաձայնուեցաւ Ռուսիոյ տալ ողջ միջուկային զենքը և միանալ միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրին որպես միջուկային զյնք չունեցող երկիր։ Ուքրանիան վավերացուց պայմանագիրը [[1994]] թ եւ [[1996]] թ երկիրը ազատեցաւ միջուկային զէնքէն։
Ուքրանիան հետեւողական քայլեր ձեռնարկեց սովորական զէնքի կրճատման ուղղութեամբ։ Ան ստորագրեց [[Եւրոպայի մէջ Սովորական Սպառազինութիւններու մասին պայմանագիր]], որ կ'ենթադրէր [[տանկ]]երի, [[հրետանի]]ի եւ [[զրահապատ մեքենա]]ներու թիւի կրճատում (զինուած ոյժերը կրճատուեցան 300000-ի)։ Պետութիւնը կը նախատեսնէ ներկայիս բանակը փոխարկել պրոֆեսիոնալ կամաւոր բանակի ոչ ուշ քան [[2011]] թ։
[[Պատկեր:Sukhoi Su-27UB Belyakov.jpg|մինի|ձախից|Ուքրանիոյ օդային ոյժը, Սուխոյ Սու-27]]
Ուքրանիան զգալի դեր կը խաղայ խաղաղապահ գործողութիւններուն մէջ։ Ուքրանական զորքերը տեղաբաշխուած են [[Կոսովո]]յի մէջ որպէս ուքրանիա-լեհական [[գումարտակ]]ի մաս։
[http://www.mil.gov.ua/index.php?part=peacekeeping&lang=en Խաղաղապահ առաքելութիւն]</ref>
Այլ երկրներու զինմիաւորումները՝ ներառեալ [[ԱՄՆ զինուժ]]ը, ուքրանական ոյժերու հետ մէկտեղ կանոնաւորապէս կը մասնակցին զորավարժութիւններու Ուքրանիոյ մէջ։
Անկախութենէն ետք, Ուքրանիան իրեն չեզոք երկիր հռչակեց։
=== Պետական Խորհրդանիշեր ===
Ուքրանիան ունի 3 պետական խորհրդանիշ՝ [[դրօշ]], [[զինանշան]], [[քայլերգ]]։ [[1996]] թ [[Յունիս 28]]-ին Ուքրանիոյ Սահմանադրութեան 20-րդ յօդուածով հաստատուեցաւ պետութեան փոքր զինանշանը՝ ոսկէ եռաժանին՝ կապոյտ ֆոնի վրայ։ Եռաժանին [[Կիեւեան Ռուսիոյ ժամանակ Ռիւրիկովիչ իշխանատոհմի պետական խորհրդանիշը եւ տոհմական կնիքը կը հանդիսանար։ Փոքր զինանշանը այդպէս ալ չընդունուած մեծ զինանշանի մասը կը կազմէ. անոր վրայ պատկերուած է կապոյտ վահան՝ դեղին եռաժանիով։
[[1992]] թ [[Յունուար 28]]-ին Ուքրանիոյ Գերագոյն խորհուրդը հաստատեց Ազգային դրօշը, որ ուղղանկիւն պաստառ՝ կազմուած լայնութեամբ իրար հաւասար 2 հորիզոնական շերտերէն․ վերին շերտը [[կապոյտ]] է, ստորինը՝ [[դեղին]]։
{|class="graytable" align="center" style="text-align:center"
Տող 408.
Ուքրանիան կը պատկանի արդիւնաբերաագրարային երկիրներու բաժինին։ Ըստ ազգային մրցունակութեան՝ ան [[2012]] թ աշխարհին մէջ, զբաղեցուցած է 73-րդ տեղը։
Ուքրանիոյ տնտեսութիւնը կը զբաղեցնէ 39-րդ տեղը աշխարհին մէջ, ըստ [[ՀՆԱ]]-ի չափի ([[2011]])։
Ուքրանիան կը համարուի արտահանման ուղղուածութիւն ունեցող երկիր․ ըստ որոշ գնահատականներու՝ երկրի ՀՆԱ-ի 50%-ը կը կազմուի արտահանումէն։
[[1992]] թ սկսած նկատուեցաւ հարաճող ապաինդուստրալացին մէջ, որ բարձր տեխնոլոգիական արտադրութուններու մէջ եւ [[մեքենաշինութիւն|մեքենաշինութեան]] ոլորտին մէջ, ընդհանուր բնոյթ կրեց։ [[1999]] թ [[ՀՆԱ]]-ն 40%-ով ցած էր [[1991]] թ մակարդակէն։ Որոշակիօրէն բարորակ վիճակին մէջ, յայտնուեցան մետաղագործական, քիմիական եւ ցած աւելացուած արժէքով այլ էներգատար արտադրութիւնները, որոնք [[համաշխարհային շուկա]]յին մէջ պահպանեցին իրենց մրցունակութիւնը՝ ի շնորհիւ էներգակիրներու ռուսական ցած գիներու։ Արդիւնաբերութեան այն ճիւղերը, որոնք քիչ թէ շատ կ'աշխատին [[մետաղագործութիւն]]ն է, [[էներգետիկա]]ն (կան ատոմային էլեկտրակայաններ եւ [[Դնեպր (գետ)|Դնեպր]] գետի վրայ ՀԷԿ-ի ամբողջ մը համալիր), ինչպէս նաեւ [[քիմիական արդիւնաբերութիւն]]ը եւ [[հանքարդիւնաբերութիւն]]ը ([[ածուխ]]ի, [[հանքանիւթ]]ի արդիւնահանում)։ Որոշակի չափով տնտեսապէս զարգացած շրջաններն են [[Դոնբաս]]ը (Դոնեցկի եւ Լուգանսկի մարզ), [[Պրիդնեպրովիէ]]ն (Դնեպրոպետրովսկի եւ Զապորոժիէի մարզ), ինչպէս նաեւ [[Կիև]], [[Խարկով]], [[Օդեսա]] եւ [[Լվով]] քաղաքները։
Տող 453.
====Բանկային Ոլորտ====
Ուքրանիոյ ֆինանսաւարկային համակարգը [[1997]]-[[1998]] թթ խորը ճգնաժամէն ետք, [[2000]]-ական թթ առաջին կիսուն, ընդհանուր առմամբ կայունացաւ։ [[2005]] թ [[Ուքրանիոյ Ազգային բանկ]]ը երկարաժամկէտ ծրագիր մշակեց՝ ուղղուած երկրին մէջ գործող մասնաւոր բանկային հաստատութիւններու թիւի կրճատմանը՝ փոքր բանկերու միաձուլման կամ մեծ բանկերու կողմէն փոքրերու «կուլ տալու» միջոցով։ Ի տարբերութիւն [[2009]]-[[2011]] թթ բացասական արդիւնքներու ([[2009]] թ կորուստը կազմեց 38 450մլն գրին, [[2010]] թ՝ 13 027մլն գրին, [[2011]] թ՝ 7 708մլն գրին) [[2012]] թ 9 ամիսներու ընթացքին, Ուքրանիոյ բանկային համակարգը դրական ֆինանսական արդիւնք ցուցաբերեց, որ հաւասար էր +2 775մլն գրինի։<ref>[http://news.finance.ua/ru/~/3/0/all/2012/11/16/291418 Ուքրանիոյ բանկային համակարգի վերլուծական ուսումնասիրութիւնը 2012 թ 9 ամիսներու ընթացքին]</ref> [[2012]] թ [[Սեպտեմբեր]]ի դրութեամբ Ուքրանիոյ մէջ, կը հաշուըւի 176 կոմերցիոն [[բանկ]], որոնցմէ 55-ը օտարերկրեայ գործընկերներու հետ կը համագործակցի, 10-ի վերահսկող փաթեթը կը պատկանի օտարերկրեայ սեփականատերերու։
[[2010]] թ Ուքրանիոյ Ազգային բանկի վերաֆինանսաւորումը կը կազմէր 11,97% (27-րդ տեղը աշխարհին մէջ), կոմերցիոն բանկերու վարկաւորման բազային տոկոսադրոյքը՝ 15,95% (36-րդ տեղը աշխարհին)։
====Զբօսաշրջութիւն====
Տող 516.
===Արտաքին Առեւտուր եւ Օտարերկրեայ Ներդրումներ===
[[2011]] թ արտաքին առեւտուրի ծաւալը կազմեց $125,3մլդ՝ $31,1մլդ բացասական մնացորդի դէպքին մէջ, արտահանման ծաւալը՝ $69,42մլդ, ներմուծումը՝ $83,22մլդ (արտահանումով 38-րդն է աշխարհին, իսկ ներմուծմամբ՝ 51-րդը)։
Կ'Արտահանոուի հիմնականին մէջ, ելեկտրական սարքաւորումներ, տեքստիլ, փայտանիւթ, նրբատախտակ։
Կը ներմուծուի գլխաւորապէս [[էներգակիր]]ներ, [[մեքենա]]ներ, սարքաւորումներ, քիմիական արդիւնաբերութեան եւ նաֆթամշակման ապրանքներ։
[[2009]] թ դրութեամբ ուքրանական արտահանման հիմնական սպառողները կը հանդիսանան [[ՌԴ]] (27.3%), [[Թուրքիա]]ն (5.9%), [[Իտալիա]]ն (4.7%)։<ref name="CIA-Main" />
Ուքրանական տնտեսութեան մէջ օտարերկրեայ ներդրումները [[2011]] թ դրութեամբ կազմած են մօտ $60.5մլդ (52-րդ տեղը աշխարհին)։ Ուքրանական ներդրումները արտասահմանին մօտ, կազմած են $3մլդ (65-րդ տեղը աշխարհին)։
===Փոխադրութիւն===
Տող 554.
Միջազգային օդակայաններ կը գործեն [[Կիեւ]]ի, [[Խարկով]]ի, [[Դնեպրոպետրովսկ]]ի, [[Դոնեցկ]]ի, [[Մարիուպոլ]]ի (2009 թուականէն կանոնաւոր ուղերթներ չ'իրականար), [[Սիմֆերոպոլ]]ի, [[Լվով]]ի, [[Օդեսա]]յի մէջ։
[[1833]] թ ստեղծուած եւ [[ԽՍՀՄ]]-ի ժամանակ զարգացող Սեւծովեան [[շոգենաւ]]երը վաճառուեցան կասկածելի գործարքներու արդիւնքինմէջ եւ այժմ գրեթէ դադարած են գոյութիւն ունենալ․ 350 նաւերէն մնացած է միայն 6։
====Երկաթուղային Փոխադրութիւն====
|