«Ուքրանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ փոխարինվեց: <ref → <ref (28) oգտվելով ԱՎԲ
Չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ
Տող 103.
}}
 
'''Ուքրանիա''' ([[ուքրաներէն|ուքր.]]՝ Україна, {{IPA|[ukrɑˈjinɑ]}}), պետութիւն Արեւելեան [[Եւրոպա]]յի մէջ։ Ուքրանիան հիւսիսէն եւ հիւսիս արեւելքէն սահմանակից է Ռուսիոյ, հիւսիս արեւմուտքէն՝ [[Բելառուս]]ին, արեւմուտքէն՝ [[Լեհաստան]]ին, [[Սլովակիա]]յինեւև [[Հունգարիա]]յին, հարաւ արեւմուտքէն՝ [[Մոլդովա]]յին, հարաւէն եւ հարաւ արեւելքէն համապատասխանաբար [[Սեւ Ծով]]ուն եւ [[Ազովի Ծով]]ուն։
Ան 603,628&nbsp;քմ² ցուցանիշով Եւրոպային հարակից երկրներու մէջ Ռուսիոյ Դաշնութենէն ետք երկրորդն է իր տարածքով։
<ref>[http://books.google.com/books?id=owsHh0v-QT4C&pg=PA345&dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&hl=nl&sa=X&ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0123815371 (page 345)</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&pg=PT88&dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&hl=nl&sa=X&ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&f=false Future of Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1419689037 (page 174)</ref><ref name="UKRCONSUL">{{cite web|title=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|publisher=Ukrainian consul in NY|accessdate=November 10, 2010}}</ref>
 
Համաձայն տարածուած եւ հիմնաւոր տեսութեան [[Կիեւյան Ռուսիա]]յի պետութիւնը հիմնադրուած է [[Վարանգեաններ]]ու կողմէն 9-րդ դարուն, որպէս պատմականօրէն հաստատագրուած առաջին [[արեւելեան սլաւոն]]ական պետութիւնը։ Ան ասպարէզ եկաւ [[Միջին դարեր]]ուն որպէս հզոր պետութիւն, սակայն 12-րդ դարուն փլուզուեցաւ։ 14-րդ դարու կէսերուն Ուքրանական տարածքները երեք արտաքին ոյժերու տիրապետութեան տակ էին՝ [[Ոսկէ Հորդա]], [[Լիտուական Մեծ Դքսութիւն]] եւ [[Լեհաստանի թագաւորութիւն]]։<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |title=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |accessdate=October 31, 2011}}</ref> [[Հիւսիսային Մեծ Պատերազմ]]էն ետք (1700–1721), Ուքրանիան բաժնուեցաւ մի քանի ռեգիոնալ ոյժերու միջեւ։ 19-րդ դարուն Ուքրանիոյ գերակշռող մասը ինտեգրուած էր [[Ռուսական կայսրութիւն|Ռուսական կայսրութեան]] մէջ, մնացած հատուածը [[Աւստրո-Հունգարիա]]յի վերահսկողութեան տակ էր։
Ռուսական յեղափոխութենէն ետք մշտական պատերազմական իրադարձութիւններուն հետեւած է 1917-1919 թթ. Ուքրանիոյ անկախութեան ճանաչման մի քանի միջազգային փորձ։
1922 թ. Դեկտեմբերիջ 30-ին, Ուքրանական անկախութեան պատերազմէն կը կազմաորուի [[Ուքրանիոյ Խորհրդային Հանրապետութիւն]]ը եւ կը դառնայ [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային Միութեան]] հիմնադիր հանրապետութիւններէն մէկը։ Ուքրանիոյ Խորհրդային Հանրապետութեան տարածքը ընդարձակուած էր արեւմուտքէն անմիջապէս [[II Համաշխարհային պատերազմ]]էն առաջ եւ ետքը։ 1954 թ. Ուքրանիան ընդարձակուեցաւ դէպի հարաւ [[Ղրիմ]]ի փոխանցումով։ 1945-ին Ուքրանիոյ ԽՍՀ-ն դարձաւ [[Միաւորուած ազգերու կազմակերպութիւն|Միաւորուած ազգերու կազմակերպութեան]] հիմնադիր անդամներէն մէկը։<ref name="un ukssr">{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|title=Activities of the Member States – Ukraine|accessdate=January 17, 2011|work=United Nations}}</ref>
Տող 117.
Ըստ աւանդական տեսակէտի, որ ձեւաւորուած է ռուսական եւ լեհական պատմագրութեան ազդեցութեան ներքեւ<ref>Русанівський, В. М. Українська мова // Енциклопедія «Українська мова». — К., 2000.</ref> ''Ուքրանիա'' բառը սլավոնական ծագում ունի, որ կը նշանակէ ''սահմանի մօտ''։"<ref>{{cite web|url=http://litopys.org.ua/rizne/nazva_eu.htm |title=З Енциклопедії Українознавства; Назва "Україна" |publisher=Litopys.org.ua |accessdate=October 31, 2011}}</ref>
== Պատմութիւն ==
=== Վաղ Պատմութիւն ===
Ուքրանիոյ մէջ եւ շրջակայ տարածքներուն մէջ, բնակութիւն հաստատուած է մ.թ.ա. 32,000 դարերուն, որուն վկայութիւնն է [[Գրաւետեան մշակոյթ]]ի առկայութիւնը [[Ղրիմեան լեռներ]]ուն մէջ։<ref name=orig>{{cite news | url = http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0020834 | title = The Oldest Anatomically Modern Humans from Far Southeast Europe: Direct Dating, Culture and Behavior | first1 = Sandrine | last1= Prat | first2= Stéphane C. | last2= Péan | first3= Laurent | last3= Crépin | first4 =Dorothée G. |last4= Drucker | first5 =Simon J. | last5= Puaud | first6 =Hélène | last6=Valladas | first7= Martina |last7 =Lázničková-Galetová | first8 =Johannes | last8 =van der Plicht | first9= Alexander | last9= Yanevich |date = June 17, 2011 | publisher = plosone | accessdate =June 21, 2011}}</ref><ref name=bbc>{{cite news | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13846262 | title = Early human fossils unearthed in Ukraine | first = Jennifer | last = Carpenter |date = June 20, 2011 |publisher=BBC | accessdate =June 21, 2011}}</ref>
Մ. թ.ա. 4,500 ականներուն [[Նեոլիտեան մշակոյթ]]ը կը ծաղկէր ամենուր ներառեալ ներկայիս Ուքրանիոյ տարածքի մասը մը [[Տրիբոլի]]ն եւ [[Դնեպր]]-[[Դնեստր]] տարածաշրջանը ամբողջովին։ [[Երկաթի դար]]ուն, երկրամասում բնակութիւն հաստատեցին [[Կիմերացիներ]]ը, [[Սկիւթներ]]ը եւ [[Սարմաթներ]]ը։<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archiveurl=http://web.archive.org/web/20070930012558/http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archivedate=September 30, 2007|title=Scythian|accessdate=September 12, 2007|work=[[Encyclopædia Britannica]] (fee required)}}</ref>
Տող 123.
Յետագային մ. թ. 6-րդ դարու սկզբներուն [[Սեւ Ծով]]ու հիւսիսարեւելեան ափին հիմնուեցան եւ նշանակալից առաջընթաց ապրեցան [[Հին Յունաստան]]ի, [[Հին Հռոմ]]ի եւ [[Բիւզանդական կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] գաղութները, ինչպիսի են [[Տիրա]]ն, [[Օլբիա]]ն եւ [[Հերմոնասա]]ն։ [[Գոթեր]]ը մնացին տարածաշրջանին մէջ, սակայն մ.թ. 370-ականներէն, իյնկան [[հուններ]]ու ազդեցութեան տակ։ Մ. թ. 7–րդ դարէն սկսած Արեւելեան Ուքրանիոյ տարածքը [[Հին Մեծ Բուլղարիա]]յի կեդրոնն էր։ Դարավերջին պուլկարական ցեղերու մեծ մասը գաղթեցին տարբեր ուղղութիւններով եւ հողերու մեծ մասը անցաւ [[խազարներ]]ուն։
 
=== Կիեւի Ոսկէ Դար ===
<!-- 800–1349 -->
[[Պատկեր:Vasnetsov Bapt Vladimir.jpg|մինի|ձախից|upright|Իշխան Վլադիմիրի կնքուիլը կը տանի դէպի '''Կիեւեան Ռուսիոյ''' Քրիստոնէութեան ընդունում։]]
Տող 139.
13-րդ դարու մոնկոլական ներխուժման հետեւանքով Կիեւան Ռուսիան դատարկուեցաւ, իսկ Կիեւը 1240 թ. ամբողջովին աւերուեցաւ<ref>{{cite web|url=https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html|title=The Destruction of Kiev|accessdate=January 3, 2008|work=University of Toronto's Research Repository}}</ref>։ Ուքրանիոյ ներկայիս տարածքը Կիեւեան Ռուսիայէն յաջողած է պահպանել Գալիչի եւ Վոլհինիայի տարածքները, որոնք միացած են կազմաւորել [[Գալիցիա-Վոլհինիա]] պետութիւնը։
 
=== Օտարերկրեայ Տիրապետությիւն ===
[[Պատկեր:Repin Cossacks.jpg|մինի|''"Զապորոժեան կազակներու պատասխանը [[Օսմանեան կայսրութիւն|թուրքական]] սուլթանին."'' Նկարիչ՝ [[Իլյա Րեպին]] 1880 - 1891]]
<!-- 1349–1914 -->
Տող 181.
 
=== Ռելիեֆ ===
Ուքրանիոյ տարածքի մեծ մասը կը զբաղեցնեն սովորական հարթավայրեր, [[ծովու մակարդակ]]էն միջինին մէջ 175 մ բարձրութեամբ։ Հարթավայրերը շրջապատուած են լեռներով արեւմուտքին եւ հարաւին մէջ, Ուքրանիոյ տարածքին մէջ գտնուող հարթավայրերու մեծ մասը տեղաբաշխուած են [[Արեւելաեւրոպական հարթավայր]]ի հարաւ արեւմտեան մասին մէջ։ Հարթավայրերը ունին բազմաթիւ բարձրադիր եւ ցածրադիր շրջաններ, որոնք առաջացած են [[Արեւելաեւոպական պլատֆորմ]]ի հիմքերու ոչ հաւասար բիւրեղացման հետեւանքով։
Ուքրանիոյ տարածքին մէջ կը գտնուին հետեւեալ ցածրավայրերը՝ հիւսիսին մէջ [[Պոլեսեան ցածրավայր|Պոլեսեան]], երկրի կեդրոնին մէջ [[Մերձդնեպրեան ցածրավայր|Մերձդնեպրեան]] եւ հարաւին էջ [[Մերձսեւծովեան ցածրավայր]]երը։ Ուքրանիոյ տարածքի բարձրավայրերն են՝ [[Վոլինեան բարձրավայր|Վոլինեան]], [[Պոդոլեան բարձրավայր|Պոդոլեան]], [[Մերձդնեպրեան բարձրավայր|Մերձդնեպրեան]], ինչպէս նաեւ հետեւեալ բլրաշարերը՝ [[Տովրի]]ները արեւմուտքին մէջ, [[Սլովեչանսկ-Օվրուչանսկի բլրաշար]]ը հիւսիսին մէջ, [[Դոնեցի բլրաշար]]ը եւ [[Մերձազովեան դաշտավայր]]ը հարաւ արեւելքին մէջ։
Երկրի տարածքի մօտ 5 % կը զբաղեցնեն լեռները՝ Ուքրանիան [[Արեւելեան Կարպատներ|Կարպատները]] (բարձրութիւնը՝ 2061 մ) հարաւ-արեւմուտքին մէջ եւ [[Ղրիմի լեռներ]]ը [[Ղրիմի թերակղզի|Ղրիմի թերակղզոո]] հարաւին մէջ։
Տող 299.
Ուքրանիան [[ունիտար պետութիւն|ունիտար հանրապետութիւն]] է, որուն գլխաւոր օրէնքը կը հանդիսանայ [[1996]] թուականին ընդունուած [[Սահմանադրութիւն]]ը։
 
=== Գործադիր Իշխանութիւն ===
Պետութեան եւ գործադիր իշխանութեան ղեկավարը [[նախագահ]]ն է, 2014 թ. Յունիս 7-էն՝ [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։ Նախագահը կը հանդիսանայ նաեւ [[Ուքրանիոյ զինուած ոյժեր]]ու գլխաւոր [[հրամանատար]]ը։ Պետութեան ղեկավարի պարտականութիւնները կատարած նախագահին կ'օգնէ [[վարչապետ]]ը․ 2013 թ դրութեամբ՝ [[Նիքոլայ Ազարով]]ը։ Վարչապետը կը զբաղեցնէ նախագահի պաշտօնը վերջինիս մահուան կամ հրաժարականի դէպքին մէջ։
 
Տող 308.
Կառավարութեան կազմի մէջ կը մտնհեն [[փոխվարչապետ]]ներ (կը վերահսկեն մի քանի նախարութիւններ եւ գերատեսչութիւններ), [[նախարար]]ներ (կը ղեկավարուին նախարարութիւնները) եւ գերատեսչութիւններու ղեկավարներ, որոնք նախարարական պաշտօն չեն զբաղեցներ, սակայն պաշտօնապէս իրենց կարգավիճակով նախարարներուն հաւասար են։ Կառավարութեան քանակական կազմը եւ կառուցուածքը (փոխվարչապետներու, նախարարներու եւ գերատեսչութիւններու ղեկավարներու քանակը) օրէնքով չեն կարգաւորուիր եւ կը սահմանուին նախագահի կողմէն։
 
=== Օրենսդիր Իշխանութիւն ===
Ուքրանիոյ գերագոյն օրենսդիր մարմինը [[Ուքրանիոյ գերագոյն ռադա|Գերագոյն ռադառադան]]ն է ({{lang-uk|Верховна рада України, ВРУ}})։ Ան կը հանդիսանայ մշտական գործող կառոյց, որ կը հրաւիրուի տարին 2 անգամ։
 
Գերագոյն ռադան իր կանոնաւոր նստաշրջաններուն անց կը կանցնէ նորընտիր նախագահի երդմնակալութեան արարողութիւնը եւ կը հաստատէ նախագահի կողմէն առաջարկուող պետական քաղաքականութեան հիմնական ուղղութիւնները 5 տարի ժամկէտով։ Նախագահը պատասխանատու է ռադայի առջեւ, [[խորհրդարան]]ը կրնայ անվստահութիւն յայտարարել անոր։
Տող 344.
|}
 
=== Դատական Իշխանութիւն ===
Արդարադատութիւնը Ուքրանիոյ մէջ կ'իրականացուի բացառապէս դատարաններու միջոցով։ Դատարաններու իրաւասութիւնները կը տարածուին պետութեան մէջ առկա բոլոր իրաւայարաբերութիւններու վրայ։ Ուքրանիոյ մէջ ընդհանուր իրաւասութիւններու դատարաններու համակարգը կը կազմուի մասնագիտացման եւ տարածքայնութեան սկզբունքներու հիման վրայ։ Ընդհանուր իրաւասութեան դատարաններուն մէջ կը գործեն քաղաքացիական եւ քրէական գործերով զբաղող խորհուրդներ։ Ընդհանուր իրաւասութեան դատարաններու համակարգի գերագոյն դատական մարմինը կը հանդիսանայ քաղաքացիական եւ քրէական գործերը քննող [[Ուքրանիոյ Գերագոյն դատարան|Գերագոյն դատարանը]]։ Գերագոյն դատարանը աւելի շատ դատական գործունէութիւնը համընդհանրացնող կարգավիճակ ունի։ Ունի վերանայման իրաւունք։ Գերագոյն դատարանն իր ոյժը կորցուցած է [[Ուքրանիոյ Բարձրագոյն յատուկ դատարան|Բարձրագոյն յատուկ դատարանի]] ձեւաւորումէն ետք։
 
Տող 353.
[[Ուքրանիոյ Սահմանադրական դատարան]]ը առանձին, ընդհանուր իրաւասութիւններու դատարաններէն անկախ դատարան է։
 
=== Քաղաքական Կուսակցութիւններ ===
Ուքրանիոյ ներկայիս կուսակցական համակարգը կազմուած է [[1990]]-ական թուականներուն։ Այն ժամանակ լիբերալ-դեմոկրատական փոփոխութիւններու հետեւանքով միակուսակցական համակարգը փոխարինուեցաւ բազմակուսակցականով։
 
Տող 360.
[[2012]] թ դրութեամբ Ուքրանիոյ մէջ պաշտօնապէս գրանցուած է աւելի քան 200 կուսակցութիւն։<ref>[http://www.minjust.gov.ua/parties Ուքրանիոյ արդարադատութեան նախարարութիւն]</ref> Վերջին խորհրդարանական ընտրութիւններու ժամանակ, որ տեղի ունեցած է [[2012]] թ [[Հոկտեմբեր 28]]-ին, մասնակցած է 21 կուսակցութիւն։ Օրէնքով սահմանուած 5%-ի շեմը յաղթահարեց 5 կուսակցութիւն, 16 կուսակցութիւն խորհրդարանին մէջ տեղ չզբաղեցուց։
 
=== Արտաքին Քաղաքականութիւն ===
[[1918]]-[[1922]] թթ Ուքրանիան դիւանագիտական յարաբերութիւններ ունէր [[Լեհաստան]]ի, Պուլկարիոյ, Թուրքիոյ, [[Վատիկան]]ի, [[Դանիա]]յի, [[Նորվեգիա]]յի, [[Շուետիա]]յի, [[Շվեյցարիա]]յի, [[Իրան]]ի, [[Ռումինիա]]յի, [[Լիտվա]]յի, [[Լատվիա]]յի, [[Ֆինլանդիա]]յի, [[Էստոնիա]]յի, [[Վրաստան]]ի, [[Աւստրիա]]յի եւ [[Չեխոսլովակիա]]յի հետ։ [[1945]] թ դարձաւ [[ՄԱԿ]]-ի, այնուհետեւ [[ՅՈւՆԵՍԿՕ]]-ի, [[Աշխատանքի միջազգային կազմակերպութիւն|Աշխատանքի միջազգային կազմակերպութեան]] (ԱՄԿ) անդամ։ Խորհրդային Ուքրանիոյ առաքելութիւնը ՄԱԿ-ին կից որոշուեցաւ [[Վիեննա]]յի , [[Փարիզ]]ի, [[Ժնեւ]]ի, [[Նիւ Յորք]]ի մէջ։ [[1948]] թ Ուքրանիան առաջին անգամ դարձաւ [[ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան Խորհուրդ|ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհուրդի]] ոչ մշտական անդամ։ Մինչեւ [[1991]] թ Լեհաստանը, [[Գերմանիոյ Դեմոկրատական Հանրապետութիւն|ԳԴՀ]]-ն, Չեխոսլովակիան, [[Հունգարիա]]ն, Ռումինիան, Պուլկարիան, [[Հարաւսլաւիա]]ն, [[Կանադա]]ն, [[Գերմանիոյ Դաշնային Հանրապետութիւն|ԳԴՀ]]-ն, [[ԱՄՆ]] հիւպատոսութիւններ ունէին [[Կիեւ]]ի մէջ, իսկ Պուլկարիան, [[Կուբա]]ն, [[Հնդկաստան]]ը եւ [[Եգիպտոս]]ը՝ [[Օդեսա]]յի մէջ։ [[1991]] թ ետք, Ուքրանիան վերականգնեց դիւանագիտական յարաբերութիւնները աշխարհի պետութիւններու մեծ մասի հետ։ Որովհետեւ [[ՌԴ]] [[ԽՍՀՄ]]-ին պարտքի փոխարէն իրեն վերցուց Ուքրանիոյ արտերկրներուն մէջ գտնուող նախկին դեսպանատները, ապա պետութիւնը բոլորովին մնաց առանց դեսպանատներու՝ բացառութեամբ ԱՄՆ-ում գտնուող դեսպանատանը։ ՌԴ եւ [[Բելառուս]]ի հետ միասին Ուքրանիան դարձաւ [[ԱՊՀ]] հիմնադիրը, թէեւ յետագային որոշակիօրէն հեռացաւ անորմէ։ [[1997]] թ [[Մայիս 31]]-ին ՌԴ եւ Ուքրանիոյ նախագահները ստորագրեցին ընկերութեան, համագործակցութեան եւ գործընկերութեան պայմանագիր, որ վավերացուեցաւ Գլխաւոր ռադայի եւ Պետական դումայի կողմէն։ [[1999]] թ [[Մայիս 14]]-[[Մայիս 15|15]] [[Լվով]]ի մէջ կայացած [[Կեդրոնական Եւրոպա]]յի պետութիւններու նախագահներու հանդիպման Կուչման յայտարարեց, որ Ուքրանիան կ'երթայ «եւրոպական ուղիով» եւ սերտ կապեր կը հաստատի ԵՄ հետ։ Դատապարտելով [[1999]] թ գարնան Հարաւսլաւիայի ռմբակոծութիւնները՝ ուքրանացի դիւանագետները իրենց միջնորդական դերակատարութիւնը առաջարկեցին [[Բալկաններ]]ի հակամարտութեան լուծման գործին մէջ։
 
Տող 416.
Տնտեսութեան իր շուկայական բնոյթի համաձայն բնորոշ է պետութեան աշխոյժ դերը՝ անոր կը պատկանին մօտ 140 մեծ ընկերութիւններ ազգային տնտեսութեան տարբեր ոլորտներուն մէջ, ինչպէս նաեւ պետութիւնը կը վերահսկէ շարք մը ապրանքներու գիները՝ ներառեալ հիմնական [[սննդամթերք]]ը եւ վառելիքաքսանիւթերը։ [[2011]] թ ՀՆԱ ծաւալին մէջ, արդիւնաբերութեան մասնաբաժինը կազմեց 34,4%, ծառայութիւններու ոլորտը՝ 56,2%, [[գիւղատնտեսութիւն]]ը՝ 9,4%։ Ընդ որուն արդիւնաբերութեան մէջ, զբաղուած է աշխատող բնակչութեան 18,5%, գիւղատնտեսութեան մէջ՝ 15,8%, իսկ ծառայութիւններու ոլորտին մէջ՝ 65,7%։ Աշխատունակ բնակչութեան ընդհանուր թուաքանակը կը կազմէ 22.09մլն մարդ (30-րդ տեղը աշխարհին մէջ), գործազրկութեան մակարդակը կը կազմէ 7% (81-րդ տեղը աշխարհին մէջ)։
 
=== Արդիւնաբերութիւն ===
Ուքրանիոյ արդիւնաբերական զարգացումը սկսաւ [[18-րդ դար|18]]-[[19-րդ դար]]երուն, երբ հիմք դրուեցաւ գիւղատնտեսական արտադրանքի մշակման։ Սակայն ինդուստրացման ուղղուած ծրագիրը մշակուեցաւ միայն 19-րդ դարու վերջին եւ [[20-րդ դար]]ու սկիզբին։ Ուքրանիան գլխաւորապէս կ'արտահանէ [[գունաւոր մետալուրգիա]], որ կը կազմէ [[ծանր արդիւնաբերութիւն|ծանր արդիւնաբերութեան]] արտահանման գրեթէ կէսը։ [[Քիմիական արդիւնաբերութիւն]]ը կ'աշխատի մետալուրգիայի հետ մէկտեղ՝ օգտագործելով մետաղագործութեան եւ [[գետնածուխ]]ի արդիւնաբերութեան կողմնակի ապրանքները՝ [[ազոտային պարարտանիւթ]]երու, [[լաք]]երու, [[ներկ]]երու, [[դեղ]]երու արտադրութեան համար։ [[Ֆոսֆորիտ]]ները, [[կալիումի աղ]]երը եւ [[կերակուրի աղ]]ը կ'օգտագործուի հանքային պարարտանիւթերու՝ [[ծծմբաթթու|ծծմբաթթվի]] արտադրութեան մէջ։ [[Նաֆթ]]ը ու [[գազ]]ը (ինչպէս տեղական, այնպէս ալ ներմուծուած) կ'օգտագործուի [[սինթետիկ կաուչուկ]]ի եւ [[սինթետիկ մանրաթել]]ի արտադրութեան մէջ։
 
Տող 433.
Անտառամշակման գօտիներէն դուրս՝ արդիւնաբերական մեծ կեդրոններուն մէջ եւ փոխադրութեան հանգոյցներուն մէջ ([[Կիեւ]], [[Դոնեցկ]], [[Խարկով]], [[Օդեսա]], [[Չերկասի]], [[Խերսոն]]) ներկրուող հումքի հիման վրայ, կը գործեն փայտամշակման գործարաններ։ Կ'արտադրուի [[փայտանիւթ]], [[նրբատախտակ]], [[լուցկի]]։ Կահոյքագործական գործարանները տարածուած են հիմնականին մէջ, այնպիսի մեծ քաղաքներու մէջ, ինչպիսիք են [[Կիեւ]]ը, [[Լուով]]ը, [[Օդեսա]]ն, [[Խարկով]]ը։ Այս բնագաւառի գործարաններու տեղաբաշխումը իրականացնելէն հաշուի կ'առնուի հումքը, ջրային ռեսուրսները, էլեկտրաէներգիայի առկայութիւնը, որակաւորուած աշխատուժը։
 
=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[ԽՍՀՄ]]-ի փլուզումէն ետք, [[գիւղատնտեսութիւն|գիւղատնտեսութեան]] մէջ նկատուեցաւ համակարգային ճգնաժամ, որ բացասաբար անդրադարձաւ բնագաւառի արտադրական ցուցանիշերու վրայ։ [[2000]]-ական թուականներու կէսերուն, [[բուսաբուծութիւն|բուսաբուծութեան]] ցուցանիշերը հասան եւ նոյնիսկ գերազանցեցին [[1990]]-ական թուականներուն արձանագրուած ցուցանիշերուն։ Միեւնոյն ժամանակ [[անասնաբուծութիւն]]ը մինչ՝ այժմ չի կրնար վերականգնել նախկին ծաւալները։
 
Տող 449.
* Ոչխարի բուրդի արտադրութիւն՝ 3,8 հազ. տոննա (29,8մլն տոննա 1990 թ)
 
=== Ծառայութիւններու Ոլորտ ===
Ծառայութիւններու ոլորտը սովորաբար կարեւոր դեր չէ խաղացած Ուքրանիոյ տնտեսությեն մէջ (ներառեալ [[ԽՍՀՄ]] կազմի մէջ)։ Այս ոլորտի զարգացումը կապուած է [[1990]]-[[2000]] թթ հետ։ [[2011]] թ ծառայութիւններու ոլորտը կը կազմէր [[ՀՆԱ]]-ի 56,2%-ը եւ աշխատանքով կ'ապահովէր երկրի աշխատուժի 65.7%-ին։
 
==== Բանկային Ոլորտ ====
Ուքրանիոյ ֆինանսաւարկային համակարգը [[1997]]-[[1998]] թթ խորը ճգնաժամէն ետք, [[2000]]-ական թթ առաջին կիսուն, ընդհանուր առմամբ կայունացաւ։ [[2005]] թ [[Ուքրանիոյ Ազգային բանկ]]ը երկարաժամկէտ ծրագիր մշակեց՝ ուղղուած երկրին մէջ գործող մասնաւոր բանկային հաստատութիւններու թիւի կրճատմանը՝ փոքր բանկերու միաձուլման կամ մեծ բանկերու կողմէն փոքրերու «կուլ տալու» միջոցով։ Ի տարբերութիւն [[2009]]-[[2011]] թթ բացասական արդիւնքներու ([[2009]] թ կորուստը կազմեց 38 450մլն գրին, [[2010]] թ՝ 13 027մլն գրին, [[2011]] թ՝ 7 708մլն գրին) [[2012]] թ 9 ամիսներու ընթացքին, Ուքրանիոյ բանկային համակարգը դրական ֆինանսական արդիւնք ցուցաբերեց, որ հաւասար էր +2 775մլն գրինի։<ref>[http://news.finance.ua/ru/~/3/0/all/2012/11/16/291418 Ուքրանիոյ բանկային համակարգի վերլուծական ուսումնասիրութիւնը 2012 թ 9 ամիսներու ընթացքին]</ref> [[2012]] թ [[Սեպտեմբեր]]ի դրութեամբ Ուքրանիոյ մէջ, կը հաշուըւի 176 կոմերցիոն [[բանկ]], որոնցմէ 55-ը օտարերկրեայ գործընկերներու հետ կը համագործակցի, 10-ի վերահսկող փաթեթը կը պատկանի օտարերկրեայ սեփականատերերու։<ref>[http://www.bank.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=36807 Oсновнi показники діяльності банків України]</ref> Յատկանշական է, որ այդ բանկերէն 10 ամենամեծերը կը ղեկավարուին բանկային ոլորտի 63,4%-ը, որուն ընդհանուր միջոցները կը կազմեն $353մլդ։<ref name="Госдеп">[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3211.htm Department of State]</ref>
 
[[2010]] թ Ուքրանիոյ Ազգային բանկի վերաֆինանսաւորումը կը կազմէր 11,97% (27-րդ տեղը աշխարհին մէջ), կոմերցիոն բանկերու վարկաւորման բազային տոկոսադրոյքը՝ 15,95% (36-րդ տեղը աշխարհին)։<ref name="CIA-Main" />
 
==== Զբօսաշրջութիւն ====
Ուքրանիան ունի զբոսաշրջական լայն հնարաւորութիւններ՝ Ղրիմը եւ Կարպատները, հին ուքրանական քաղաքներու պատմական յուշարձանները, գիւղական զբօսաշրջութիւնը եւ բնական արգելոցները։
 
''Համաշխարհային ժառանգութեան օբյեկտները Ուքրանիոյ մէջ''
* [[Սոֆիայի տաճար (Կիեւ)|Սոֆիայի տաճարտաճարը]]ը եւ անոր հետ կապուած վանքային կառոյցները
* [[Կիեւ-Պեչորեան մայրավանք]] (Կիեւ)
* [[Լուովի պատմական կեդրոն]]ը (Լուով)
 
=== Էներգետիկա ===
Ուքրանիան կը հանդիսանայ էներգետիկայի արտահանող։ Ըստ «Ուքրանատերէներգո» պետական ընկերութեան տուեալներու՝ [[2012]] թ Ուքրանիան արտահանած է 9 745մլդ կվ/ժ էլեկտրաէներգիա։ Հիմնական գնորդներն են [[Հունգարիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, [[Սլովակիա]]ն, [[Ռումինիա]]ն եւ [[Մոլդովա]]ն։
 
Տող 489.
|3
|[[ՎՎԷՌ-1000]],
|քաղաք [[Յուժնոուկրանսկ]], [[Նիկոլաեւի մարզ]], [[Հարաւային Բուգ (գետ)|Հարաւային ԲուգԲուգի]]ի ափ
|17-18մլդ կվ/ժ
|-
Տող 514.
[[2010]] թ 20 տարով երկարաձգուած է Ռովենսկի ատոմակայանի առաջին Էներգաբլոկի ռեսուրսը, իսկ [[2011]] թ աշխատանքներ տարուած են Ռովենսկի ատոմակայանի երկրորդ էներգաբլոկի եւ Հարաւուքրանական ատոմակայանի առաջին էներգաբլոկի ռեսուրսներու երկարաձգման ուղղութեամբ։
 
=== Արտաքին Առեւտուր եւ Օտարերկրեայ Ներդրումներ ===
 
[[2011]] թ արտաքին առեւտուրի ծաւալը կազմեց $125,3մլդ՝ $31,1մլդ բացասական մնացորդի դէպքին մէջ, արտահանման ծաւալը՝ $69,42մլդ, ներմուծումը՝ $83,22մլդ (արտահանումով 38-րդն է աշխարհին, իսկ ներմուծմամբ՝ 51-րդը)։<ref name="CIA-Main" />
Տող 526.
Ուքրանական տնտեսութեան մէջ օտարերկրեայ ներդրումները [[2011]] թ դրութեամբ կազմած են մօտ $60.5մլդ (52-րդ տեղը աշխարհին)։ Ուքրանական ներդրումները արտասահմանին մօտ, կազմած են $3մլդ (65-րդ տեղը աշխարհին)։<ref name="CIA-Main">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html Տեղեկութիւն Ուքրանիոյ մասին ԿՀՎ-ի պաշտօնական կայքին մէջ]</ref>
 
=== Փոխադրութիւն ===
==== Ջրային Փոխադրութիւն ====
Գետային նաւարկելու ճանապարհներու երկարութիւնը կը կազմէ 1672կմ։ [[Դնեպր (գետ)|Դնեպր]] եւ [[Դանուբ (գետ)|Դանուբ]] գետերը միջազգային բեռնափոխադրումներու գործին մէջ, կարեւոր դեր կը խաղան։ Ուքրանիոյ մէջ, կը գործէ նաֆթատարներու եւ գազատարներու զարգացած համակարգ (20 070կմ եւ 7 4540կմ համապատասխանաբար, ինչպէս նաեւ 4170քմ խողովակատար մաքուր ապրանքներւ համար)։ [[Սեւ Ծով|Սեւ]] եւ [[Ազովի Ծով]]ու հիմնական նաւահանգիստներն են՝ [[Յուժնի]], [[Խերսոն]], [[Նիկոլաև]], [[Մարիուպոլ]]։ 2008 թ ընդհանուր առմամբ բոլոր նաւահանգիստներու բեռնաշրջանառութիւնը կազմած է 132.18մլն տոննա։
 
Տող 556.
[[1833]] թ ստեղծուած եւ [[ԽՍՀՄ]]-ի ժամանակ զարգացող Սեւծովեան [[շոգենաւ]]երը վաճառուեցան կասկածելի գործարքներու արդիւնքինմէջ եւ այժմ գրեթէ դադարած են գոյութիւն ունենալ․ 350 նաւերէն մնացած է միայն 6։<ref>[http://web.archive.org/web/20070716095103/http://www.zn.ua/2000/2675/54298/ Ցամաքային նաւագնացութիւն]</ref><ref>[http://www.realestate.net.ua/news234.html Սեւծովեան նաւագնացութիւնը կը զբաղի անշարժ գոյքով]</ref>
 
==== Երկաթուղային Փոխադրութիւն ====
Երկաթուղային փոխադրութիւնը սկսաւ բաւական աշխուժօրէն զարգանալ [[19-րդ դար]]ու վերջին (առաջին երկաթուղային ճանապարհը դրբւած է [[1861]] թ)։ [[2009]] թ դրութեամբ երկաթուղային ճանապարհներու երկարութիւնը կը կազմէ 22 300քմ եւ կը զբաղեցնէ 7-րդ տեղը աշխարհին։ Ելեկտրաֆիկացուած երկաթուղիներու երկարութիւնը 9752քմ է։ Որպէս ազգային ստանդարտ ընդունուած է այսպէս կոչուած լայնագիծը, որ ունի 1520մմ լայնութիւն։ Երկաթուղային ցանցի զարգացման համար բնորոշ են նույն շրջանային անհամաչափութիւնները, ինչ աւտոճանապարհներու համար։
 
[[2012]] թ վերջի դրութեամբ [[Կիեւ]]ի, [[Խարկով]]ի, [[Դնեպրոպետրովսկ]]ի կը գործէ մեթրօ։
 
==== Կապ եւ Հեռայաղորդակցութիւն ====
Բնակչութեան կապի միջոցներով ապահովելու աստիճանով Ուքրանիան միջին զարգացած երկրներու շարքին մէջ, առաջնային տեղ կը գրաւէ, սակայն [[2000]]-ական թուականներուն այս ոլորտին բնորոշ էր բարձր դրական դինամիկան, մասնաւորապէս՝ [[համացանձ]]ի բնագաւառին մէջ։ Պետութեան հեռախոսային կոդն է՝ +380։ Բաւական արագ կը տարածուի նաեւ համացանձի հասանելիութիւնը։ Ազգային համացանձի դոմենն է՝ .ua։
 
Տող 584.
=== Գրականութիւն ===
{{Հիմնական|Ուքրանական գրականութիւն}}
=== Երաժշտութիւն ===
{{Հիմնական|Ուքրանական երաժշտութիւն}}
== Մարզանք ==
Ուքրանիան ընդունեց [[Ոտնագնդակի Եւրոպայի առաջնութիւն 2012|2012 թուականի Ոտնագնդակի Եւրոպայի առաջնութինը]] Ուքրանիոյ մէջ խաղացին 16 խումբեր, Ուքրանիոյ մէջ 8 քաղաքներու նոյնքան մարզադաշտներուն մէջ։
[[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|2012 թ.-ի ամառային օլիմպիական խաղերուն]] մէջ, Ուքրանիոյ խումբը նուաճեց՝ 6 ոսկիէ, 5 արծաթէ եւ 9 պրոնզէ մետալներ։
== Արտաքին Յղումներ ==
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ուքրանիա» էջէն