«Չարլզ Տարուին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 30.
}}
 
'''Չարլզ Ռոպըրթ Տարուին''' ({{Լեզու en|Charles Robert Darwin}} [[12 Փետրուար|Փետրուար 12]] [[1809]] Մաումթ, Շրիւսպերի – [[Ապրիլ]] [[19]] [[1882]]<ref>https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=idn%3D118523813</ref> Տաունի Լոնտոն) անգլիացի բնագէտ եւ ճանապարհորդ առաջիններէն մէկը որ գիտակցած եւ պատկերաւոր դրսեւորած է այն որ կենդանի մարմիններու բոլոր տեսակները կ՛ենթարկուինկ'ենթարկուին էվոլիւցիայի ընդհանուր նախնիներէն։ Իր տեսութեան մէջ որուն առաջին լայնածաւալ շարադրումը տպագրուած է [[1859]] թուականին ՙՙՏեսակներու Ծագումըՙՙ գիրքին մէջ (ամբողջական անուանումը՝ ՙՙՏեսակներու ծագումը բնական ընտրութեան ճանապարհով կամ կեանքի համար պարքարի ընթացքին բարենպաստ ցեղերու գոյատեւումըՙՙ) Տարուինը էվոլիւցիայի հիմնական շարժիչ ուժ համարած է բնական ընտրութիւնը եւ անորոշ փոփոխականութիւնը։
Էվոլիւցիայի գոյութիւնը ճանչցուած է գիտնականներու մեծամասնութեան կողմէն տակաւին Տարուինի ողջութեան ժամանակ այն պարագային երբ բնական ընտրութեան տեսութիւնը որպէս էվոլիւցիայի հիմնական շարժիչ ուժ ընդհանուր ճանաչում ստացած է միայն [[20րդ դար]]ուդարու 30ական թուականներուն։ Տարուինի յայտնագործութիւնները եւ գաղափարները վերամշակուած ձեւով հիմք կը ստեղծեն էվոլիւցիայի ժամանակակից համադրական տեսութեան համար եւ կը կազմեն կենսաբանութիւն նիւթին հիմքը որ կ՛ապահովէ կենսաբազմազանութեան տրամաբանական բացատրութիւնը։ Տարուինի տեսութեան ուղղափառ (խիստ) հետեւորդները կը զարգացնեն էվոլիւցիոն միտքի ուղղութիւնը՛ որ կը կրէ իր անունը ([[տարուինիզմ]])<ref name="wikidata.org">https://www.wikidata.org/wiki/Q922063</ref>։
 
== Կարճ Կենսագրութիւնը ==
=== Մանկութիւնը Եւ Պատանեկութիւնը ===
 
'''Չարլզ Տարուին'''ը ծնած է [[1809]] թուականի [[Փետրուար]] [[12]]-ին Շրոփշիր կոմսութեան Շրուսպերի [[Shrewsbury]] քաղաքի Մաունթ Հաուս (անգլ.՝{{Լեզու en|{{resize|85%|Mount House}}}}) <ref name="wikidata.org"/> տոհմական կալուածի մէջ։ Կայացած բժիշկ եւ ֆինանսագէտ ՌոպերթՌոպըրթ Տարուինի (անգլ.{{Լեզու en|{{resize|85%|Robert Darwin}}}}) եւ Սիւզըն Տարուինի (ծնունդով՝ Ուէճվուտ անգլ.{{Լեզու en|{{resize|85%|Wedgwood)}}}} վեց երեխաներէն հինգերորդն էր։ Ան երկու նշանաւոր ապոլիցիոնիստ պապերու թոռ էր՛էր՝ հօր կողմէն՝ Էրասմուս Տարուինի մօր կողմէն՝ [[Ճոզայա Ուէճվուտ]]ի։
 
Այդ երկու ընտանիքները հիմնականին մէջ ընդունած են ունիտորականութիւնը, բայց Ուէճվուտները եղած են Անգլիական եկեղեցւոյ ատեպտներ։ [[Ռոպերթ Տարուին]]ը, ըլլալով բաւականին ազատ հայեացքներու տէր, համաձայնած էր, որ փոքրիկ Չարլզը հաղորդութիւն ստանայ Անգլիական եկեղեցւոյ մէջ, բայց միեւնոյն ժամանակ Չարլզը եւ իր եղբայրները մօր հետ միասին կ՛այցելէինկ'այցելէին Ունիտորական եկեղեցի։ [[1817]] թ.-ին ցերեկային դպրոց ընդունուելով, 8-ամեայ Տարուինը արդէն կը հաղորդակցուէր բնական պատմութեանը եւ հաւաքածոներ կը կազմէր։ Նոյն տարուն, [[Յուլիս]] ամսուն կը մահանայ անոր մայրը։ 1818 [[1818Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբերէն]] թ. Սեպտեմբերէն մեծ եղբօր Էրազմի (անգլ.{{Լեզու en|{{resize|85%|Erasmus Alvey Darwin}}}}) հետ կը յաճախէ [[Շրուսպերի]]ի մօտակայ Անգլիական դպրոց (անգլ.{{Լեզու [[en|{{resize|85%|Shrewsbury School]]}}}}), որպէս պանսիոներ։ Մինչ եղբօր [[Էրազմ]]իԷրազմի հետ Էտինպուրկի համալսարան ուղեւորուիլը ան 1825 թ. ամրանը հանդէս կու գայ որպէս օգնական-աշակերտ եւ կ՛օգնէկ'օգնէ հօրը իր բժշկական ասպարէզին մէջ՝ օգնութիւն ցուցաբերելով Շրոփշիրի չքաւորներուն։
 
=== Կեանքի Էտինպուրկեան Ժամանակահատուածը ([[1825]]—[[1827]]) ===
Էտինպուրկի համալսարանի մէջ բժշկագիտութիւն ուսանելու ժամանակ Տարուինը կ՛ընդունէկ'ընդունէ որ դասախօսութիւնները ձանձրալի են, իսկ վիրաբուժութիւնը տառապանք կը պատճառէ, այդ պատճառով կը ձգէ բժշկագիտութեան ուսուցումը։ Ասոր փոխարէն ան տաքսիտերմիա կ՛ուսումնասիրէկ'ուսումնասիրէ Ճոն Էտմոնսթոունին քով, որ իր փորձը ձեռք բերած էր [[Հարաւային Ամերիկա]]յի անձրեւային անտառներ կատարած արշավի ընթացքին Չարլզ Ուոթըրթոնին (անգլ.{{Լեզու en|{{resize|85%|Charles Waterton}}}}) ուղեկցելու ժամանակ, շատ յաճախ անոր բնութագրելով որպէս «շատ հաճելի ևեւ բազմուսում մարդ» (անգլ.{{Լեզու en|{{resize|85%|very pleasant and intelligent man}}}}
 
Յաջորդ տարի ըլլալով բնական պատմութեան դասարանի ուսանող ան կը միանայ [[Փլինեւսկ]]իի ուսանողական հասարակութեանը, ուր եռանդուն կը քննարկուէր ռատիքալ /արմատական նիւթապաշտութիւնը։ Այդ ժամանակ ան հանդէս կու գար, որպէս օգնական Ռոպերթ Էտմոնտ Կրանթի (անգլ.{{Լեզու [[en|{{resize|85%|Robert Edmund Grant]]}}}}) մօտ ծովային անողնայարաւորներու կենսական ցիկլի եւ [[անաթոմի]]ի հետազօտութիւններուն մէջ։ Ընկերութեան նիստերու ժամանակ [[1827-ին թ]]. Անան կը ներկայացնէ կարճ տեղեկութիւններ իր առաջին բացայայտումներուն մասին, որ հայեացք կը փոխէ հասարակ երեւոյթներու վերաբերեալ։ Մասնաւորապէս ան ցոյց տուաւ, որ այսպէս կոչուած մշանկայի [[Flustra]] ձուերը, կը տիրապետեն ընդունակութեամբ ինքնուրոյնաբար շարժիլ թարթիչներու օգնութեամբ եւ իրականին մէջ կը հանդիսանան, որպէս թրթուռներ, միւս յայտնագործութեան մէջ ան կը նկատէր, որ փոքրիկ գնդաձև մարմինները, որոնք կը հանդիսանան ջրիմուռներու [[Fucus loreus]] երիտասարդ փուլերը, իրենցմէ կը ներկայացնեն կնճիթային տզրուկի [[Pontobdella muricata]]. ձուային բոժոժներ։ Անգամ մը Տարուինի ներկայութեամբ Կրանթը կը գովաբանէր Լամարկի էվոլիւցիոն գաղափարները։ Տարուինը զարմացած էր այդ հրճվագին ճառով, բայց լռութիւն պահպանեց։ Վերջերս ան նոյնատիպ գաղափարներ առած էր իր էռազմ մեծ հօրմէ՝ կարդալով անոր Զոոնոմիան, այդ պատճառով տեղեակ էր այդ տեսութեան հակասութիւններուն։ Էտինպուրկի մէջ երկրորդ տարին մնալու ընթացքին Տարուինը կը յաճախէ Ռոպըրթ Ճէմսընի բնական պատմութեան դասընթացքին, որ կ՛ընդգրկէր երկրաբանութիւնը, ներառեալ բանավէճը նեփթունիստներու եւ փլութոնիստներու միջեւ։ Այն ատեն Տարուինը ոչինչ կը զգար երկրաբանական գիտութիւններու հանդէպ, թէեւ ստացած էր բաւականաչափ նախապատրաստութիւն, որ բանականօրէն դատէր այդ նիւթին մասին։ Այդ ընթացքին ան ուսումնասիրած է բոյսերու դասակարգումը, մասնակցութիւն ունեցած է ընդարձակ հաւաքածոներու աշխատանքին մէջ Համալսարանական թանգարանին մէջ, այն ժամանակաշրջանի ամենամեծ թանգարաններէն մեկուն մէջ։
 
=== Կեանքի Քէմպրիճեան Ժամանակաշրջանը ([[1828]]-[[1831]]) ===
Տող 51.
 
[[Պատկեր:John Stevens Henslow.jpg|մինի|Ճոն Սթիւընս Հենսլոու]]
Ան կը դառնայ բուսաբանութեան փրոֆեսոր Ճոն Սթիւընս Հենսլոուի ({{Լեզու en|John Stevens Henslow}}) հետեւորդը եւ մտերիմ ընկերը։ Հենսլոուի հետ ծանօթութեան շնորհիւ ան կը ծանօթանայ այլ առաջատար բնագէտներու հետ, իրենց շրջանակներու մէջ յայտնի դառնալով որպէս. «այն որ կը զբօսնէ Հենսլոուի հետ» ({{Լեզու en|«the man who walks with Henslow»}})։ Երբ կը մօտենան քննութիւնները Տարուինը կը կենտրոնանայ ուսման վրայ։ Այդ ժամանակ ան կը կարդայ Ուիլիըմ Փալէիի ({{Լեզու en|William Paley}}) «Քրիստոնէութեան ապացուցումը» ({{Լեզու en| «Evidences of Christianity»}}) որուն լեզուն եւ շարադրանքը կը հիացնեն Տարուինը։ Ուսման աւարտին 1831 Յունուարին Տարուինը լաւ առաջադիմած էր աստուածաբանութեան մէջ, ուսումնասիրած էր գրականութեան դասականներուն, մաթեմատիկան եւ ֆիզիկան եւ յաջողութեամբ 178 քննութիւն յաջող յանձնողներէն ան ցուցակին մէջ 10-րդն էր։ Տարունը կը մնայ Քէմպրիճի մէջ մինչեւ Յունիս։ Ան կ՛ուսումնասիրէկ'ուսումնասիրէ Փալէիի «Բնական աստուածաբանութիւն» ({{Լեզու en|{{resize|85%|«Natural Theology»}}}}) աշխատանքը, ուր հեղինակը կը բերէ աստուածաբանական փաստարկներ բնութեան էութեան բացատրութեան համար, բացատրելով յարմարուողականութիւնը բնութեան օրէնքներու միջոցով, որպէս Աստուծոյ ազդեցութիւն։ Ան կը կարդայ Կերշլիի գիրքը, ուր նկարագրուած էր բնական փիլիսոփայութեան գերագոյն նպատակը, որպէս օրէնքներու ըմբռնում ինդուկցիոն դատողութեան միջոցով, որ հիմնուած էր հետազօտութիւններու վրայ։ Յատուկ ուշադրութիւն կը դարձնէ Ալեքսանտր Ֆոնֆոն ԿումպոլտթիՀումպոլտթի «Անձնական պատմութիւն» ({{Լեզու en|{{resize|85%|«Personal Narrative»}}}}) գիրքին, ուր հեղինակը կը նկարագրէ իր ճանապարհորդութիւնները։ճամբորդութիւնները։ Թեներիֆէ կղզիի նկարագրութիւնը, որ կը բերէ ԿումպոլտթըՀումպոլտթը, Տարուինը եւ անոր ընկերները կը վարակեն գաղափարով մը՝ ուսումը աւարտելէն յետոյ մեկնիլ հոն, որպէսզիոր արեւադարձային պայմաններու մէջ զբաղին բնական պատմութեամբ։ Ասոր պատրաստուելու համար ան Ադամ Սէճուիքի ({{Լեզու en|{{resize|85%|Adam Sedgwick}}}}) մօտ կը սորվի երկրաբանական դասընթացքին եւ ամրանը անոր հետ կը մեկնի Ուէլս. ցեղերու քարտէսագրումին։ Երկու շաբաթ անց վերադառնալով Հիւսիսային Ուէյլսով կարճատեւ ուղեւորութենէն, ան կը գտնէ նամակ մը Հենսլոուիէն, ուր ան Տարուինին կը ներկայացնէ «Պիկլի» քափիթանին՝ Ռոպըրթ Ֆիցրոյին, որպէս համապատասխան մարդ բնագէտի չվարձատրուող պաշտօնին համար, որուն հրամանատարութեան տակ չորս շաբաթ անց պէտք է սկսուէր արշաւը դէպի Հարաւային Ամերիկայի ափերը։ Տարուինը պատրաստ էր ընդունելու առաջարկը, բայց անոր հայրը դէմ էր նմանօրինակ արկածներուն, քանի որ կը կարծէր երկամեայ ճամփորդութիւնը ոչ այլ ինչ է, քան ժամանակի պարապ վատնում։ Բայց անոր մօրեղբօր Ճոզիա Ուէճվուտ երկրորդ ({{Լեզու en|{{resize|85%|Josiah Wedgwood II}}}}) միջամտութիւնը կը համոզէ անոր հօրը տալ համաձայնութիւն։
 
=== Բնագէտի Ճամբորդութիւնը «Պիկլ» Նաւի Վրայ (1831-1836)===
Տող 61.
Փունթա Ալթա վայրի մէջ, որ Փաթակոնիոյ մէջ է, ան կարեւոր յայտնագործութիւն մը կ'ընէ։ Տարուինը կը յայտնաբերէ քարացած անյետացած հսկայական կաթնասուն մը։ Գտածոյի կարեւորութիւնը կ'ընդգծուի այն բանի մէջ, որ կենդանիին մնացորդները գտնուեցան հանքատեսակներու մէջ նոր տեսակի փափկամարմինի խեցիներու կողքին, ինչը անուղղակիօրէն ցոյց կու տայ թէ այն չէ անհետացած շատոնց՝ առանց կլիմայի փոփոխութեան յատկանիշներու կամ աղէտներու։ Ան կը բնորոշէ գտածոն, որպէս քիչ յայտնի մեկաթերիա ոսկրային զրահով, որը առաջին հայեացքէն նման էր տեղական զրահամորթի հսկայական վարկածին։ Այդ գտածոն մեծ հետաքրքրութիւն յառաջացուց, երբ հասաւ [[Անգլիա|Անգլիոյ]] ափերուն։ Տեղական կաուչոների հետ երկրի ներքին շրջանները ուղեւորուած ժամանակ երկրաբանութիւնը նկարագրելու եւ բրածոյ մնացորդներու հաւաքածոյ հաւաքելու ժամանակ ան ձեռք կը բերէ պատկերացումներ, յեղաշրջումի ժամանակահատուածում բնիկ ազգութիւններու եւ գաղութարարներու փոխ համագործակցութեան ընկերային, քաղաքական եւ մարդաբանական տեսանկիւններու մասին։ Ան նաեւ կը նկատէ, որ Նանտու ջայլամի զոյգ տարատեսակները ունին տարբեր, բայց վերածածկուող բնակավայրեր։ Շարժուելով դէպի հարաւ, ան կը յայտնաբերէ աստիճանաձեւ հարթավայրեր՝ ծածկուած կոկանով եւ փափկամորթիի խեցիներով, նման ծովային սարահարթերու՝ արտացոլելով ցամաքի բարձրացման շարքը։ Կարդալով Լայէլի երկրորդ հատորը, Տարուինը կ'ընդունէ անոր տեսակէտը տեսակներու «ստեղծումի կենտրոնի» վերաբերեալ, բայց անոր գտածոները եւ դատողութիւնները կը ստիպեն անոր կասկածի տակ առնելու Լայէլի գաղափարները տեսակներու անհետացումի եւ յարատեւութեան վերաբերեալ. Նաւամատոյցի վրայ կը գտնուէին երեք հրոերկրացիներ, որոնց [[Անգլիա]] տեղափոխած էին «Պիկլ»ի անցած արշաւի ժամանակ [[1830]] Փետրուարին։ Անգլիոյ մէջ մէկ տարի անցընելէն յետոյ անոնք ետ վերադարձուած են Հրոյ երկիր, որպէս քարոզիչներ։ Տարուինը համարեց անոնց քաղաքակիրթ, բարեկամական, այն ժամանակ, երբ իրենց ցեղակիցները «խեղճ, անկում ապրած վայրենիներ» երեւցան, ճիշդ այնպէս, ինչպէս իրարմէ կը տարբերուին ընտանի եւ վայրի կենդանիները։ Տարուինի համար այդ տարբերութիւնները առաջին հերթին ցուցադրեցին քաղաքավարութեան գերազանցութեան նշանակութիւնը, բայց ոչ ռասայական անլիարժէքութիւնը։ Ի տարբերութիւն իր գիտնական ընկերներուն, ան արդէն կը մտածէր, որ մարդու եւ կենդանիի միջեւ անյաղթահարելի անդունդ գոյութիւն չունի։ Մէկ տարի անց այդ առաքելութիւնը լքուած էր։ Հրոերկրացին, որուն անուանած էին [[Ճիմի Պաթթըն]] ({{Լեզու en|{{resize|85%|Jemmy Button}}}}) սկսած էր ապրիլ այնպէս ինչպէս միւս ապորիկենները. ան ունէր կին եւ չուներ ոչ մէկ ցանկութիւն վերադառնալու [[Անգլիա]]։
 
[[Չիլի (արեւմտահայերէն)|Չիլիի]] մէջ Տարուինը կը դառնայ ուժեղ երկրաշարժի ականատես եւ կը տեսնէ նշաններ, որոնք կը մատնանշէին, որ հողը նոր բարձրացած է։ Այդ բարձրացած հողի շերտը իր մէջ կը ներառէր երկփեղկանի կակղամորթիի խեցիներ, որոնք կը գտնուէին բարձր մակընթացութեան մակարդակէն բարձր։ Անդերի բարձրավայրերուն ան նոյնպէս յայտնաբերած է կակղամորթիի խեցիներ եւ քանի մը տեսակ գտածոյ ծառեր, որոնք սովորաբար կ՛աճինկ'աճին աւազոտ լողափերուն։ Իր տեսական մտորումները բերեցին այն բանին, որ ցամաքի բարձրացումի ժամանակ խեցիները կը գտնուէին բարձր սարերու վրայ, իսկ ծովային յատակի հատուածներու իջեցումի ժամանակ ովկիանոսային կղզիները կ՛անցնինկ'անցնին ջուրի տակ եւ այդ ժամանակ կղզիներուն շուրջ առափնեայ բուսախութերէ կը կազմաւորուին արգելախութեր, հետագային ատոլներ / մարջանի մանեկաձեւ կղզի։ ԳալապագոսեանԿալափակոսեան Կղզիներուն վրայ Տարուինը նկատեց որ ծայրահաւիկի ընտանիքէն որոշ ներկայացուցիչներ կը տարբերուին այդպիսիներէն Չիլիի մէջ եւ կը տարբերուին իրարմէ տարբեր կղզիներու վրայ։ Նաեւ ան լսած էր, որ ցամաքային կրիաներու զրահները թեթեւակի կը տարակերպուին ձեւով՝ մատնացոյց ընելով ծագումկծագումի կղզին։ Աւստրալիոյ մէջ տեսած պարկաւոր ագեվազանման առնէտները/շիկամկները եւ բադակտուցները այնպէս արտասովոր էին, որ Տարուինը եկաւ այն միտքին որ ամենաքիչը երկու ստեղծող միաժամանակ աշխատած են այս աշխարհը ստեղծած ատեն։ Ան գտաւ, որ Աւստրալիոյ ապորիկենները «բարեկիրթ են եւ հաճելի» նկատեց, եւրոպական գաղութացման ճնշումին տակ, անոնց թուաքանակի արագ կրճատումը։ «[[Պիկլ]]»ը կը հետազօտէր Կոկոսեան կղզիներու ատոլները / մարջանի մանեկաձեւ կղզի/ նպատակ ունենալով պարզաբանել անոնց ձեւավորումի մեքանիզմները։ Այդ հետազօտութեան յաջողութիւնը շատ բանի մէջ որոշուած էր Տարուինի տեսական մտորումներով։ Ֆիցրոյը սկսած էր գրել պաշտօնական փոխադրութիւն Պիկլի ճամփորդութեանճամբորդութեան մասին եւ Տարուինի օրագիրը ընթերցելէն յետոյ, ան կ՛առաջարկէկ'առաջարկէ այն ներառել հաշուետուութեան մէջ։ Իր ճամփորդութեան ժամանակ Տարուինը եղած է Թեներիֆէ կղզիի վրայ, Կանաչ Հրվանդանի կղզիներուն վրայ, Բրազիլիայի[[Պրազիլ]]ի ափերուն, [[Արժանթին]], [[Ուրուկուէյ ]], Հրոյ Երկիր, Թասմանիա, Կոկոսեան կղզիներւ վրայ, ուրկէ բերաւ մեծ քանակի հետազօտութիւններ։ Արդիւնքները ան շարադրած է իր գործերուն մէջ՝ «Բնագէտի որոնումներու օրագիրը» (The Journal of a Naturalist, 1839), «Պիկլ» նաւի վրայ ճամփորդութեան կենդանաբանութիւնը» (Zoology of the Voyage on the Beagle, [[1840]]), «Քորալեան խութերու կառուցուածքը եւ բաշխումը» (The Structure and Distribution of Coral Reefs, [[1842]]); Առաջին հետաքրքիր բնական երեւոյթներէն, որ Տարուինը նկարագրած էր իր գիտական գրականութեան մէջ, եղած են փենինթենթես յատուկ ձեւի սառէ բիւրեղները, որոնք կը յառաջանան Անդերու սառցադաշտին մակերեսին վրայ։
 
== Տարուինի հիմնականՀիմնական գիտականԳիտական աշխատութիւններըԱշխատութիւնները ==
=== «Տեսակներու ծագումը»-ի գրելու եւ հրատարակելու պատմութիւնը ===
1837 թուականէն Տարուինը օրագիր կը վարէ, որուն մէջ գրի կ՛առնէրկ'առնէր տնային կենդանիներու եւ բոյսերու կարգերուն տուեալները, նաեւ բնական ընտրութեան դիտումները։ 1842 թ. ան կը գրէ առաջին նկարագիրը տեսակներու առաջացման մասին։ Սկսած [[1855]] թ-էն նամակագրութիւն կ՛ունենայկ'ունենայ ամերիկացի բուսաբան Ա. Կրէմի հետ, որուն երկու տարի անց կը շարադրէ իր գաղափարները։ Անգլիացի բնագէտ եւ երկրաբան Չ. Լայէլի ազդեցութեան տակ Տարուինը [[1856]] թ. Կըկը սկսի նախապատրաստել գիրքին երրորդ ընդլայնուած տարբերակը։ 1858 թ. Յունիսին[[Յունիս]]ին, երբ աշխատանքը կիսով չափ կատարուած էր, ան անգլիացի բնագէտ Ա.Ռ. Ուոլէսէն նամակ կը ստանայ վերջինիս ձեռագրերու յօդուածով։ Այդ յօդուածին մէջ Տարուինը կը գտնէ բնական ընտրութեան իր սեփական տեսութեան համառօտ շարադրանքը։ Երկու բնագէտները անկախ ևեւ միաժամանակ մշակած էին նոյնատիպ տեսութիւններ։ Երկուքին վրայ ալ իր ազդեցութիւնը ձգած էր ազգաբնակչութեան մասին Տ. Ռ. Մալթուսի աշխատանքը, երկուքն ալ ուսումնասիրած էին ֆլորա, ֆաունա եւ խումբ մը կղզիներու երկրաբանական կազմաւորումները եւ յայտնաբերած էին շօշոփելիշօշափելի տարբերութիւններ անոնց մէջ բնակեցուած տեսակներուն միջեւ։ Տարուինը Լայէլին կը ղրկէ Ուոլէսի ձեռագիրը իր սեփական նկարագիրին հետ միասին՝ երկրորդ տարբերակի ուրուագիծերով (1844) եւ Ա. Կրէյին ([[1857]]) ուղարկուած իր նամակի պատճէնով Լայէլը խորհուրդի համար դիմեց անգլիացի բուսաբան Ճոզէֆ Ճուքէրին եւ 1859 թ. Յուլիսի 1 անոնք միասին Լոնտոնի մէջ Լինեւսքիի ընկերութեանը կը ներկայցնեն իրենց աշխատանքները։ [[1859]] թ. Տարուինը կը տպագրէ «Տեսակներու ծագումը բնական ընտրութեան միջոցով կամ բարենպաստ տեսակներու պահպանումը կեանքի պայքարին մէջ» (The Effects of Cross- and Self-Fertilization in the Vegetable Kingdom, 1876). գործը, ուր ան ցոյց կու տայ կենդանիներու եւ բոյսերու փոփոխականութիւնը, անոնց բնական ծագումը աւելի վաղ տեսակներէն։
 
== Տարուինը եւԵւ կրօնըԿրօնը ==
Տարուինը ծագումով նոնկոնֆորմիստական շրջապատէ էր։ Թեեւ անոր ընտանիքի որոշ անդամները ազատախոհ էին, բացայայտօրէն կը ժխտէին հին աւանդական կրօնական հաւատալիքները, ինք սկիզբէն կասկածի չէր ենթարկեր Աստուածաշունչի բառացի իսկութիւնը։ Ան այցելած է անգլիական դպրոց, յետոյ Քէմպրիճի մէջ ոււսումնասիրած է անգլիական աստուածաբանութիւն, որպէսզի դառնայ փաստէորփաստեոր /բողոքաններու քահանայ/ եւ միանգամայն համոզուած էր [[Ուիլիըմ Փէյլ]]ի վախճանաբանական փաստարկներուն, որուն համաձայն բանական համասարքը, որ տեսանելի է բնութեան մէջ, կ՛ապացուցէկ'ապացուցէ Աստուծոյ գոյութիւնը։ Բայց անոր հաւատը սկսաւ տատանիլ «[[Պիկլ]]ի» վրայ ճամփորդած ատեն։ Ան կասկածի կ՛ենթարկէրկ'ենթարկէր իր տեսածը՝ զարմանալով հմայիչ, խորջրեայ էակներով, որոնք ստեղծուած էին այնպիսի խորքերուն մէջ, ուր ոչ ոք չէր կրնար հիանալ անոնց տեսքով, սասանուելով իշամեղու տեսած ատեն, որոնք կաթուածահար կ՛ընէինկ'ընէին թրթուռներուն, որոնք պէտք է սնունդ ըլլային իրենց թրթուռներուն համար։ Վերջին օրինակին մէջ ան տեսաւ ակնյայտ հակասութիւն Փէյլիի աշխարհակառուցուածքի պատկերացումներուն մէջ։ Ճամփորդելով «Պիկլի» վրայ Տարուինը տակաւին հաւատարիմ կը մնար խիստ հետեւողական հայեացքներուն եւ միանգամայն կրնար վկայակոչել Աստուածաշունչի հեղինակութեանը բարոյականութեան հարցերուն մէջ, բայց աստիճանաբար սկսաւ վերանայել արարումի պատմութիւնը, այն տեսքով, որով ան ներկայացուած է Հին Կտակարանին մէջ, որպէս սուտ եւ վստահութեան ոչ արժանի. «…եկած եմ այն գիտակցումին, որ Հին Կտակարանը իր աշխարհի սուտ պատմութեան ակնյայտութեամբ, իր բաբելոնական աշտարակով, ծիածանով, որպէս պատգամի խորհրդանիշ եւ այլն, … արժանի են վստահութեան նոյն չափով, ինչքան հնդիկներուն սրբազան գիրքերը կամ որեւէ վայրենիի հաւատալիքները»։
[[Պատկեր:Annie Darwin.jpg|մինի|Տարուինին աղջկան՝ Էննիի մահը, [[1851]] թ. եղաւ վէրջին կաթիլը, որ կը կանխէր արթեն իսկ կասկածող Տարուինին ամենաբարելաւ Աստուծոյ գաղափարէն]]
 
Վերադառնալէն յետոյ, ան սկսած էր տեսակներու փոփոխումի ապացոյցներու հաւաքումը։ Ան գիտէր, որ իր կրօնական բնագէտ ընկերները նման հայեացքները կը նկատեն հերետիկոսութիւն, որոնք կը քայքայեն սոցիալական կանոններու հրաշալի բացատրութիւնները, եւ գիտէր, որ նման յեղափոխական գաղափարները կ՛ընդունուինկ'ընդունուին ալ աւելի ոչ հիւրընկալ, այն ժամանակ, երբ անգլիական եկեղեցւոյ դիրքերը յայտնուեցան արմատական աթեիստներու եւ դիսենտերներու կրակի տակ։ Գաղտնի մշակելով իր բնական ընտրութեան տեսութիւնը, Տարուինը կրօնի մասին անգամ կը գրէ, որպէս կենդանի մնալու ցեղական ռազմավարութիւն՝ հաւատալով Աստուծոն, ինչպէս գերագոյն էութեանը, որ կ՛որոշէկ'որոշէ այս աշխարհի օրէնքները։ Անոր հաւատը աստիճանաբար թուլացածթուլցած էր ժամանակի ընթացքին եւ [[1851]] թ.-ին Էնիի մահուընէ յետոյ Տարուինը կը կորսնցնէ հաւատը քրիստոնէութեան նկատմամբ։ Ան կը շարունակէ տեղական եկեղեցիին օգնութիւն ցուցաբերել եւ կ՛օգնէկ'օգնէ ծխականներուն ընդհանուր գործերուն մէջ, բայց Կիրակի օրերը, երբ ամբողջ ընտանիքը կ՛ուղեւորուէրկ'ուղեւորուէր եկեղեցի, ան կ՛երթարկ'երթար զբօսանքի։ Հետագային, երբ իրեն կը հարցնէին կրօնական հայեացքներէ Տարուինը կը գրէր, որ երբեք աթեիստ չէ եղած այն իմաստով, որ Աստուծոյ գոյութիւնը չէ ժխտած եւ ընդհանուր առումով «ճիշդ կ՛ըլլարկ'ըլլար իմ միտքս նկարագրել, որպէս ագնոստիկական»։
Միաժամանակ Տարուինի առանձին արտայայտումները կարելի է գնահատել որպէս աթեիստական կամ դեիստական։թեիստական։ «Տեսակներու ծագումը»ի վեցերորդ հրատարակումը ([[1872]]) կ՛աւարտուիկ'աւարտուի դեիզմիթեիզմի ոգիով. «Առկայ է վեհութիւն այն տեսակէտին մէջ, որով կեանքը իր տարբեր դրսեւորումներով Արարիչը ի սկզբանէ ներշնչած է մէկ կամ սահմանափակ թիւով ձեւերու մէջ, այն ժամանակ, երբ մեր մոլորակը կը շարունակէ պտտուիլ համաձայն ձգողականութեան անփոփոխ օրէնքներուն, եւ նման պարզ սկզբունքէն կը զարգանայ եւ կը շարունակէ զարգանալ ամենագեղեցիկ եւ ամենազարմանալի ձեւերու անսահման թիւը»։ Միեւնոյն ժամանակ Տարուինը կը նշէր, որ բանական ստեղծումի պատկերացումը, որպէս սկզբնապատճառ «զիս ղեկավարած է այն ժամանակ, երբ ես կը գրէի « Տեսակներու ծագումը», ճիշդ այդ պահէն անոր նշանակութիւնը ինծի համար սկսաւ շատ դանդաղ, ոչ շատ երկար տատանումներէն յետոյ, աւելի ու աւելի թուլնալ»։ Որպէս աթեիստական կարելի է գնահատել Տարուինի արտայայտումները Կուրքերին ուղղուած նամակի մէջ ([[1868]]/. «…ես համաձայն չեմ, որ յօդուածը անվրէպ է, ես հրեշային կը գտնեմ հաստատումը, իբրեւ թէ կրօնը ուղղուած չէ գիտութեան դեմ … բայց երբ ես կ՛ըսեմ թէ այն սխալ է, ես վստահ չեմ, արդեօք չէր ըլլար ողջամիտ գիտութեան մարդոց համար ամբողջութեամբ անտեսել կրօնի ամբողջ բնագաւառը»։ «Ինքնակենսագրութիւն»ի մէջ Տարուինը գրած է. «Այդպէս կամաց-կամաց իմ հոգուն մէջ սողոսկեց անվստահութիւնը եւ ես վերջիվերջոյ դարձայ անհաւատ։ Բայց այդ տեղի կ՛ունենար այնքան դանդաղ, որ ես չէի զգար ոչ մէկ վշտացում, եւ այլեւս երբեք մէկ վայրկեանով ալ թերահաւատութիւն չէի զգար իմ եզրակացութեան ճշդութեան մէջ։ Եւ, իրօք, ես ի վիճակի չէի հասկնալ, թէ ով կրնար ցանկալ, որպէսզի քրիստոնէական ուսուցումը ըլլար ճշմարիտ եւ եթէ այդպէս է ուրեմն այդ հասարակ թեքսթը /[[Աւետարան]]ը/ ցոյց կու տայ, որ անհաւատ մարդիկ՝ իսկ անոնց մէջ պէտք է ներառուին իմ հայրս, եղբայրս եւ իմ բոլոր լաւ ընկերներս, պէտք է պատիժ կրեն։: Գարշելի ուսուցում»։
 
Իր մեծ հօր՝ [[Էռազմ Տարուին]]ի կենսագրութիւնը գրած ատեն Չարլզը կը յիշեցնէ սուտ լուրերուն մասին, համաձայն որուն Էռազմը մահուան մահիճի մէջ Աստուծոն աղերսած է։ Չարլզը իր պատմուածքը կ՛եզրափակէկ'եզրափակէ հետեւեալ բառերով. «Այսպիսին եղած են քրիստոնէական զգացումները այս երկիրին մէջ [[1802]] թ.-ին, Մենք կրնանք ծայրայեղ պարագային յուսալ, որ նման ոչ մէկ բան ալ գոյութիւն չունի»։ Չնայած բարեմաղթանքներուն նմանատիպ պատմութիւններ նոյնպէս կ՛ուղեկցէինկ'ուղեկցէին Չարլզի վախճանը։ Անոնցմէ ամենամեծ հռչակ ստեղծած է անգլիացի քարոզչուհի, այսպէս կոչուած «[[Լէյտի Հուփի պատմութիւնը]]» տպագրուած [[1915]] թ.-ին, ուր հաստատուած է, որ Տարուինը ենթարկուած է կրօնական դարձումի հիւանդութեան ընթացքին մինչեւ վախճանը։ Նմանատիպ պատմութիւններ աքթիւ կը տարածուէին տարբեր տեսակի կրօնական խումբերու կողմէն եւ վերջիվերջոյ ձեռք բերած են քաղաքային առասպէլներու կարգավիճակ, բայց ատոնք Տարուինի երեխաներուն կողմէն ժխտուած են եւ պատմութիւններու կողմէն մէկ կողմ նետուած, որպէս անհիմն։
 
== Մէջբերումներ ==