«Չարլզ Տարուին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Տարուինը ծագումով նոնկոնֆորմիստականոչ-պատ շրջապատէ էր։ Թեեւ անոր ընտանիքի որոշ անդամները ազատախոհ էին, բացայայտօրէն կը ժխտէինու հին աւանդական կրօնական հաւատալիքները բացայայտօրէն կը մերժէին, ինք սկիզբէն կասկածի չէր ենթարկեր Աստուածաշունչի բառացի իսկութիւնը։ Ան այցելածյաճախած է անգլիական դպրոց, յետոյ Քեմպրիճի մէջ ոււսումնասիրած է անգլիական աստուածաբանութիւն, որպէսզի դառնայ փաստեորպատուելի։ /բողոքաններուԱն քահանայ/ եւ միանգամայնմիաժամանակ համոզուած էր [[Ուիլիըմ Փէյլ]]ի վախճանաբանական փաստարկներուն, որունորոնց համաձայն բանական համասարքըհամակարգը, որ տեսանելի է բնութեան մէջ, կ'ապացուցէ Աստուծոյ գոյութիւնը։ Բայց անոր հաւատը սկսաւ տատանիլ «[[Պիկլ]]ի» վրայ ճամփորդածճամբորդած ատեն։ Ան կասկածի կ'ենթարկէր իր տեսածը՝ զարմանալով հմայիչ, խորջրեայ էակներով, որոնք ստեղծուած էին այնպիսի խորքերունխորութիւններու մէջ, ուր ոչ ոք չէր կրնար հիանալ անոնց տեսքով, սասանուելովսարսափելով իշամեղու տեսած ատեն, որոնք կաթուածահար կ'ընէին թրթուռներունթրթուրները, որոնքթէեւ պէտք էվերջիններուն սնունդ ըլլայինպէտք իրենցէ թրթուռներուն համար։ըլլային։ Վերջին օրինակին մէջ ան տեսաւ ակնյայտ հակասութիւն Փէյլիի աշխարհակառուցուածքի պատկերացումներուն մէջ։հետ։ ՃամփորդելովՃամբորդելով «Պիկլի» վրայ, Տարուինը տակաւին հաւատարիմ կը մնար խիստ հետեւողական հայեացքներուն եւ միանգամայն կրնար վկայակոչել Աստուածաշունչի հեղինակութեանըհեղինակութիւնը բարոյականութեան հարցերուն մէջ, բայց աստիճանաբար սկսաւ վերանայելվերանայիլ արարումիՀին պատմութիւնը,Կտակարանի այնարարչագործութեան տեսքով, որով ան ներկայացուած է Հին Կտակարանին մէջ,պատմութիւնը որպէս սուտանճիշդ եւ վստահութեան ոչ արժանիանվստահելի. «…եկած…Եկած եմ այն գիտակցումին, որ Հին Կտակարանը իր աշխարհի սուտ պատմութեան ակնյայտութեամբ, իր բաբելոնականբաբելոնեան աշտարակով, ծիածանով, որպէս պատգամի խորհրդանիշ եւ այլն, … արժանի են վստահութեան նոյննոյնքան չափով, ինչքանորքան հնդիկներունհնդիկներու սրբազան գիրքերը կամ որեւէ վայրենիի հաւատալիքները»։

ՎերադառնալէնՎերադառնալէ յետոյետք, ան սկսած էրէ հաւաքել տեսակներու փոփոխումիփոփոխութեան ապացոյցներուապացոյցներ։ հաւաքումը։ Ան գիտէրԳիտէր, որ իր կրօնականկրօնասէր բնագէտ ընկերները նմանհերետիկոսութիւն հայեացքներըու կըընկերային նկատենկանոններու հերետիկոսութիւն,բացատրութիւնները որոնքքայքայող կը քայքայեննկատէին սոցիալականնման կանոններու հրաշալի բացատրութիւններըտեսակէտներ, եւ գիտէր, որ նման յեղափոխական գաղափարները կ'ընդունուինգաղափարներ ալլաւ աւելիընդունելութեան ոչչէին հիւրընկալարժանանար, այն ժամանակ, երբ անգլիականԱնգլիկան եկեղեցւոյ դիրքերը յայտնուեցան արմատական աթեիստներուանաստուածներու եւ դիսենտերներուայլախոհներու կրակի տակ։ Գաղտնի մշակելով իր բնական ընտրութեան տեսութիւնը, Տարուինը կրօնի մասին անգամ կը գրէ, որպէս կենդանի մնալու ցեղական ռազմավարութիւն՝ հաւատալով Աստուծոն, ինչպէս գերագոյն էութեանը, որ կ'որոշէ այս աշխարհի օրէնքները։ Անոր հաւատը աստիճանաբար թուլցածտկարացած էր ժամանակի ընթացքին եւ 1851-ին, ԷնիիԷննիի մահուընէմահէն յետոյետք, ՏարուինըՏարուին հաւատքը կը կորսնցնէ հաւատը քրիստոնէութեան նկատմամբ։ Ան կը շարունակէ տեղական եկեղեցիին օգնութիւն ցուցաբերել եւ կ'օգնէ ծխականներուն ընդհանուր գործերուն մէջ, բայց Կիրակի օրերը, երբ ամբողջ ընտանիքը կ'ուղեւորուէր եկեղեցի, ան կ'երթար զբօսանքի։ Հետագային, երբ իրեն կը հարցնէին կրօնական հայեացքներէհայեացքներու Տարուինըմասին, Տարուին կը գրէր, որ երբեք աթեիստանաստուած չէ եղած այն իմաստով, որ Աստուծոյ գոյութիւնը չէ ժխտած եւ ընդհանուր առումով «ճիշդ կ'ըլլար իմ միտքս նկարագրել, որպէս ագնոստիկական»։

Միաժամանակ Տարուինի առանձին արտայայտումները կարելի է գնահատել որպէս աթեիստականանաստուածեան կամ թեիստական։ «Տեսակներու ծագումը»ի վեցերորդ հրատարակումըհրատարակութիւնը ([[1872]]) կ'աւարտուի թեիզմի ոգիով. «Առկայ է վեհութիւն այն տեսակէտին մէջ, որով կեանքը իր տարբեր դրսեւորումներով Արարիչը ի սկզբանէ ներշնչած է մէկ կամ սահմանափակ թիւով ձեւերու մէջ, այն ժամանակ, երբ մեր մոլորակը կը շարունակէ պտտուիլ համաձայն ձգողականութեան անփոփոխ օրէնքներուն, եւ նման պարզ սկզբունքէն կը զարգանայ եւ կը շարունակէ զարգանալ ամենագեղեցիկ եւ ամենազարմանալի ձեւերու անսահման թիւը»։ Միեւնոյն ժամանակ Տարուինը կը նշէր, որ բանական ստեղծումի պատկերացումը, որպէս սկզբնապատճառ «զիս ղեկավարած է այն ժամանակ, երբ ես կը գրէի « Տեսակներու ծագումը», ճիշդ այդ պահէն անոր նշանակութիւնը ինծի համար սկսաւ շատ դանդաղ, ոչ շատ երկար տատանումներէն յետոյ, աւելի ու աւելի թուլնալ»։ Որպէս աթեիստական կարելի է գնահատել Տարուինի արտայայտումները Կուրքերին ուղղուած նամակի մէջ ([[1868]]/. «…ես համաձայն չեմ, որ յօդուածը անվրէպ է, ես հրեշային կը գտնեմ հաստատումը, իբրեւ թէ կրօնը ուղղուած չէ գիտութեան դեմ … բայց երբ ես կ՛ըսեմ թէ այն սխալ է, ես վստահ չեմ, արդեօք չէր ըլլար ողջամիտ գիտութեան մարդոց համար ամբողջութեամբ անտեսել կրօնի ամբողջ բնագաւառը»։ «Ինքնակենսագրութիւն»ի մէջ Տարուինը գրած է. «Այդպէս կամաց-կամաց իմ հոգուն մէջ սողոսկեց անվստահութիւնը եւ ես վերջիվերջոյ դարձայ անհաւատ։ Բայց այդ տեղի կ՛ունենար այնքան դանդաղ, որ ես չէի զգար ոչ մէկ վշտացում, եւ այլեւս երբեք մէկ վայրկեանով ալ թերահաւատութիւն չէի զգար իմ եզրակացութեան ճշդութեան մէջ։ Եւ, իրօք, ես ի վիճակի չէի հասկնալ, թէ ով կրնար ցանկալ, որպէսզի քրիստոնէական ուսուցումը ըլլար ճշմարիտ եւ եթէ այդպէս է ուրեմն այդ հասարակ թեքսթը /[[Աւետարան]]ը/ ցոյց կու տայ, որ անհաւատ մարդիկ՝ իսկ անոնց մէջ պէտք է ներառուին իմ հայրս, եղբայրս եւ իմ բոլոր լաւ ընկերներս, պէտք է պատիժ կրեն։: Գարշելի ուսուցում»։