«Չինարէն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Չինարէն''' (汉语/漢語, 华语/華語 {{resize|85%|([հանիւ], [հուաիւ])}}, կամ 中文 {{resize|85%|([ժոնկուէն])}}, [[չին-թիպէթական լեզուաընտանիք]]ին<nowiki/> պատկանող լեզու։ Բաղկացած է փոխըմբռնելիութեան տարբեր աստիճաններ ունեցող բազմազանութիւններէ։բազմազանութիւններէ<ref name="david crystal">*David Crystal, ''The Cambridge Encyclopedia of Language'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1987), p. 312. «The mutual unintelligibility of the varieties is the main ground for referring to them as separate languages.»

* John DeFrancis. ''The Chinese Language: Fact and Fantasy'' (1984), p.56. «To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China.»</ref><ref>Китайский язык // БРЭ. Т.14. М.,2009.</ref>: Չինարէնը ժամանակակից ամենատարածուած լեզուն է՝ ընդհանուր 1,213 միլիառ խօսողներով<ref name=ethnologue>[http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=size Summary by language size]{{ref-en}} // Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.</ref>:

Չինարէնը կը ներկայացնէ իրարմէ խիստ տարբերող բարբառներու ամբողջութիւն, այդ պատճառով ալ լեզուաբաններու մեծ մասի կողմէ կը համարուի ինքնուրոյն լեզուաճիւղ, որ կազմուած է առանձին, չնայած եւ միմյանց ազգակից լեզուներէ կամ բարբառային խումբերէ։խումբերէ<ref name="david crystal"/>:

Նիւ Եորք նահանգի ընտրական օրէնսդրութեան մէջ կատարուած շտկման համաձայն՝ նահանգի բոլոր միլիոնէն աւելի բնակչութեամբ քաղաքներուն մէջ ընտրական գործընթացի հետ կապուած բոլոր փաստաթուղթերը պէտք է թարգմանուին չինարէն լեզուի երեք բարբառներով։բարբառներով<ref>[http://www.annews.ru/news/detail.php?ID=190830 Русский язык стал официальным языком в штате Нью-Йорк]</ref>:

Վիճակագրութեան համաձայն, մինչեւ [[1911]] թուականը Չինաստանի մէջ հրապարակուած է չինարէնին նուիրուած 4813 աշխատանքներ եւ 12 067 հրատարակութիւն։հրատարակութիւն<ref>Galambos, Imre. ''Orthography of Early Chinese Writing: Evidence from Newly Excavated Manuscripts''. Budapest, 2006:12 n.4.</ref>:

Չինարէնի [[բաղաձայններ (արեւմտահայերէն)|բաղաձայններն]] ու [[ձայնաւորներ]]ը կազմուած են կայուն կազմի սահմանափակ քանակութեամբ հնչող վանկերով։ Պուտունհուային մէջ հաշւուած է 414 վանկ,<ref>По разным подсчётам, от 397 до 420 слогов. См.: Гун Ши (恭士)。Бэйцзин хуа ли цзю цзин ю дошао иньцзе? (北京话里究竟有多少音节？-- Сколько же слогов в пекинском диалекте?) // Чжунго юйвэнь (中国语文)，1958，№ 4. Приводится по: Софронов М. В. Китайский язык и китайская письменность. М., 2007. С. 20</ref>, հնչող տարբերակներոիւ թիւով հանդերձ՝ 1332 (պուտունխուայում կան 4 իմաստատարբերիչ ձայնաստիճաններ, իւրաքանչիւր վանկ կարող է ունենալ 1-4 հնչիւնային տարբերակ+չեզոք ձայնաստիճան)։<ref name="ЛЭС225">{{ռուսերեն հոդված|автор=Солнцев В. М.|заглавие=Китайский язык|ссылка=|издание=Лингвистический энциклопедический словарь|тип=|год=1990|том=|номер=|страницы=225|isbn=5-85270-031-2}}</ref>: Վանկատումը կազմաբանօրէն ունի իմաստ, այսինքն՝ իւրաքանչիւր վանկ հնչոյթի կամ պարզ բառի ձայնային ձեւն է։ Ձայնաստիճանային համակարգը ունի ընթերցման կանոններ. ձայնաստիճանները կարող են փոխուիլ կամ չեզոքանալ։

Ժամանակակից աղիւսակները, որոնք կը գործածուին պետական թեստի եղանակի հետ միասին պուտունհուայի տիրապետման մակարդակով («Պուտունհուա շույպին ցեշի»), կը ներառէ 400 վանկեր առանց ձայնաստիճանային տարբերութիւններու հաշուելու։ Աղիւսակներու հիմքին մէջ ժամանակակից հնչիւնաբանական «Սինխուա զըտեան» (Պեկին, 1987) բառարանն է, որուն վանկերու ցանկէն հանուած են 18 ձայնարկութիւններ եւ հիերոկլիֆներու բարբառային կամ հինցած գրային համարուող հազուադէպ ընթերցումներու եղանակներ։եղանակներ<ref>О. И. Завьялова. Китайский язык // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. 2006-- Т. 3. Литература. Язык и письменность. М., 2008. С. 643.</ref>:

[[Հնչոյթ]]ը, որպէս կանոն միակազմ է։ Հնագոյն միակազմ բառերուն մէկ մասը շարահիւսօրէն ինքնուրոյն չեն, ատոնք կը գործածուին միայն որպէս բարդ եւ ածանցաւոր բառերու բաղադրիչներ։ Կը գերիշխեն երկկազմ (երկմորֆեմ) բառեր։բառեր<ref name="ЛЭС225"/>:

Սովորաբար չինացիները ունին անուններ, որոնք կազմուած են մէկ կամ երկու [[վանկ (արեւմտահայերէն)|վանկէ]] եւ կը գրուին մականուններէն ետք։ Գոյութիւն ունի կանոն մը, որուն համաձայն, չինական անունը պէտք է ենթարկուի պունուհուայով թարգմանութեան։ Այս կանոնի հետ կապուած է յայտնի դէպքը, երբ համակարգչամոլ հօրը մերժեցին որդիի անունը «@» արձանագրել։արձանագրել<ref>[http://www.rian.ru/kaleidoscope/20070816/71832430.html В Китае родители пытались назвать своего ребёнка именем «@»]</ref>:

Հին ժամանակներուն չինացիները իրենց կեանքի ընթացքին մի քանի անուն ունէին՝ մանկութեան տարիներուն՝ «կաթնային» կամ մանկական անուն (սիաօ-մին, չին. պարզ. 小名, պինյին՝ xiǎo míng), մեծերը կը ստանային պաշտօնական անուն (մին, չին. պարզ. 名, փինյին՝ míng), ծառայողները հարազատներու շրջանին մէջ ունէին երկրորդ անուն (ցզը, չին. պարզ. 字, պինյին՝ zì), ոմանք նոյնիսկ կեղծանուն կ'ընտրէին (հաո, չին. պարզ. 号, պինյին՝ hào)։ Սակայն 1980-ականներու կէսերուն աւագներու համար ընդունելի դարձաւ մեկ պաշտօնական մին անունը, չնայած «կաթնային» անունները մանկական տարիքին թերեւս տարածուած էին։էին<ref name="SLI"/>:

Ռուսաց լեզուին մէջ չինական մականունի եւ անունին մէջտեղը սովորաբար կը դրուի բացատ. Մականուն Անուն, ընդ որուն անունը կը գրուի միացուած։միացուած<ref name="SLI"/>: Հնագոյն աղբիւրներուն մէջ չինական անունները գրուած են գծիկով (Фэн Юй-сян), սակայն աւելի ուշ ընդունելի դարձաւ միացուած գրելը(ճիշտ է՝ Фэн Юйсян)։ Առաւել տարածուած չինական մականուններն են Լի (չին. պարզ. 李, փինյին՝ Lǐ), Վան (չին. պարզ. 王, փինյին՝ Wáng), Չժան (չին. պարզ. 张, պինյին՝ Zhāng)։<ref name="SLI">{{ռուսերեն հոդված|автор=Крюков М.В., Решетов А.М.|заглавие=Китайцы|издание=Системы личных имён у народов мира|издательство=Наука|место=М|год=1989|страницы=164-170}}</ref>:

Չինարէն լեզուն ներառուած է [[Կինեսի Արձանագրութիւններու գիրք]]ին մէջ որպէս աշխարհի ամենաբարդ լեզուներէն մէկը։մէկը<ref>[http://www.speakrus.ru/articles/guinlang.htm Книга рекордов Гиннесса. Языковые рекорды. Самые сложные языки]</ref>: Անիկա ընդգրկուած է չիպպեւա, հայտա, տապասարաներէն եւ էսկիմոսերէն լեզուներու արձանագրութիւններու ցուցակին մէջ։