«Չինարէն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 60.
|քարտեզի_նկարագիրը2 =
}}
'''Չինարէն''' (汉语/漢語, 华语/華語 {{resize|85%|([հանիւ], [հուաիւ])}}, կամ 中文 {{resize|85%|([ժոնկուէն])}}, [[չին-թիպէթական լեզուաընտանիք]]ին
* Charles N. Li, Sandra A. Thompson. ''Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar'' (1989), p 2. «The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family.»
* Jerry Norman. ''Chinese'' (1988), p.1. «The modern Chinese dialects are really more like a family of languages».
* John DeFrancis. ''The Chinese Language: Fact and Fantasy'' (1984), p.56. «To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China.»</ref><ref>Китайский язык // БРЭ. Т.14. М.,2009.</ref>: Չինարէնը ժամանակակից ամենատարածուած լեզուն է՝ ընդհանուր 1,213 միլիառ խօսողներով<ref name=ethnologue>[http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=size Summary by language size]{{ref-en}} // Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.</ref>:
Չինարէն լեզուն սինո-թիպէթական ընտանիքի ճիւղերէն մէկն է։ Սկզբնական շրջանին անիկա [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստանի]] հիմնական բնիկ խումբին՝ խան ազգութեան լեզուն է։ Իր ստանդարտ ձեւով չինարէնը [[ՉԺՀ(արեւմտահայերէն)|ՉԺՀ]]-ի եւ [[Թայուան]]ի պաշտօնական լեզուն, ինչպէս նաեւ [[ՄԱԿ (արեւմտահայերէն)|ՄԱԿ]]-ի վեց պաշտօնական լեզուներէն մէկը։
Չինարէնը կը ներկայացնէ իրարմէ խիստ տարբերող բարբառներու ամբողջութիւն, այդ պատճառով ալ լեզուաբաններու մեծ մասի կողմէ կը համարուի ինքնուրոյն լեզուաճիւղ, որ կազմուած է առանձին, չնայած եւ միմյանց ազգակից լեզուներէ կամ բարբառային
Չինացիները կը խօսին 7 տարբեր բարբառներով, որոնք բոլորն ալ կը կոչուին չինարէն։ Բազմավանկ բառերը քիչ են, եւ համանուն բառերը կը հասնին հարիւրներու, որոնք մի քանի հնչիւնով չեն կրնար արտայայտուիլ։ Չինարէնը կը գրուի ոչ թէ ձախէն աջ կամ աջէն ձախ, այլ վերէն վար՝ ուղղահայեաց։
Տող 77 ⟶ 79՝
Չինարէնը նաեւ [[ՄԱԿ (արեւմտահայերէն)|ՄԱԿ]]-ի աշխատանքային 6 լեզուներէն մէկն է։ Պատմականօրէն անիկա խան ժողովուրդի լեզուն է, որ կը գերիշխէ [[ՉԺՀ (արեւմտահայերէն)|ՉԺՀ]]-ի ազգային կազմին մէջ (երկրի բնակչութեան աւելի քան 90 %-ը)։ Բացի ատկէ, իրենց լեզուն պահպանած տասնեակ միլիոն չինացիներ գործնականին մէջ կը բնակին Հարաւարեւելեան Ասիոյ բոլոր երկիրներուն մէջ (Սինկափուրի մէջ կազմելով բնակչութեան 75%-էն աւելին), մեծաթիւ չինական սփիւռքը սփռուած է ամբողջ աշխարհով։
Նիւ Եորք նահանգի ընտրական օրէնսդրութեան մէջ կատարուած շտկման համաձայն՝ նահանգի բոլոր միլիոնէն աւելի բնակչութեամբ քաղաքներուն մէջ ընտրական գործընթացի հետ կապուած բոլոր փաստաթուղթերը պէտք է թարգմանուին չինարէն լեզուի երեք
Բացի չինարէնէն ցուցակին մէջ ներառուած են [[սպաներէն]], [[քորէերէն]], [[ֆիլիփիներէն]] եւ [[ռուսերէն]]ը:
Տող 122 ⟶ 124՝
Չինարէնի բառաֆոնտը անցած է վերակազմաւորման երկու փուլ՝ Ա. դարուն [[պուտտիզմ]]ի՝ [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]] ներթափանցմամբ պայմանաւորուած նոր իմաստային շերտի քաղաքակրթութիւն եւ Նոր ժամանակաշրջանի համաշխարհային բառաֆոնտի հետ միաձուլում, որուն առաւել մատչելի կրողը դարձաւ ճափոներէնը. 20-րդ դարու սկիզբէն կը սկսի բազմաթիւ արեւմտեան հասկացութիւններու ներթափանցումը, որոնք եւ քաղաքակրթուած են երբեմնի փոխառուած չինական հիերոկլիֆներու միջոցով, սակայն կազմաւորուած են արդէն Ճափոնի մէջ, եւ որպէս արդիւնք չինարէնի համար կը հանդիսանան փոխառութիւններ։
Վիճակագրութեան համաձայն, մինչեւ [[1911]] թուականը Չինաստանի մէջ հրապարակուած է չինարէնին նուիրուած 4813 աշխատանքներ եւ 12 067
== Լեզուաբանական Բնութագիր ==
=== Հնչիւնաբանութիւն Եւ Հնչիւնագիտութիւն ===
Չինարէնի [[բաղաձայններ (արեւմտահայերէն)|բաղաձայններն]] ու [[ձայնաւորներ]]ը կազմուած են կայուն կազմի սահմանափակ քանակութեամբ հնչող վանկերով։ Պուտունհուային մէջ հաշւուած է 414 վանկ
Ժամանակակից աղիւսակները, որոնք կը գործածուին պետական թեստի եղանակի հետ միասին պուտունհուայի տիրապետման մակարդակով («Պուտունհուա շույպին ցեշի»), կը ներառէ 400 վանկեր առանց ձայնաստիճանային տարբերութիւններու հաշուելու։ Աղիւսակներու հիմքին մէջ ժամանակակից հնչիւնաբանական «Սինխուա զըտեան» (Պեկին, 1987) բառարանն է, որուն վանկերու ցանկէն հանուած են 18 ձայնարկութիւններ եւ հիերոկլիֆներու բարբառային կամ հինցած գրային համարուող հազուադէպ ընթերցումներու
=== Ձեւաբանութիւն ===
[[Հնչոյթ]]ը, որպէս կանոն միակազմ է։ Հնագոյն միակազմ բառերուն մէկ մասը շարահիւսօրէն ինքնուրոյն չեն, ատոնք կը գործածուին միայն որպէս բարդ եւ ածանցաւոր բառերու բաղադրիչներ։ Կը գերիշխեն երկկազմ (երկմորֆեմ)
Եզրաբանութեան զարգացման չափով կը մեծնայ երկկազմ բառերուն թիւը։
Տող 153 ⟶ 155՝
Ենթակայի եւ ուղիղ խնդիրի յարաբերակցութեան տեսանկիւնէն չինարէնը կը դասուի ներգործական լեզուներու շարքին, սակայն ներգործական եւ ստատիւ բայերը կ'արտայայտուին ոչ թէ ձեւաբանօրէն, այլ շարահիւսօրէն։
== Անուանագիտութիւն ==
Սովորաբար չինացիները ունին անուններ, որոնք կազմուած են մէկ կամ երկու [[վանկ (արեւմտահայերէն)|վանկէ]] եւ կը գրուին մականուններէն ետք։ Գոյութիւն ունի կանոն մը, որուն համաձայն, չինական անունը պէտք է ենթարկուի պունուհուայով թարգմանութեան։ Այս կանոնի հետ կապուած է յայտնի դէպքը, երբ համակարգչամոլ հօրը մերժեցին որդիի անունը «@»
Հին ժամանակներուն չինացիները իրենց կեանքի ընթացքին մի քանի անուն ունէին՝ մանկութեան տարիներուն՝ «կաթնային» կամ մանկական անուն (սիաօ-մին, չին. պարզ. 小名, պինյին՝ xiǎo míng), մեծերը կը ստանային պաշտօնական անուն (մին, չին. պարզ. 名, փինյին՝ míng), ծառայողները հարազատներու շրջանին մէջ ունէին երկրորդ անուն (ցզը, չին. պարզ. 字, պինյին՝ zì), ոմանք նոյնիսկ կեղծանուն կ'ընտրէին (հաո, չին. պարզ. 号, պինյին՝ hào)։ Սակայն 1980-ականներու կէսերուն աւագներու համար ընդունելի դարձաւ մեկ պաշտօնական մին անունը, չնայած «կաթնային» անունները մանկական տարիքին թերեւս տարածուած
Ռուսաց լեզուին մէջ չինական մականունի եւ անունին մէջտեղը սովորաբար կը դրուի բացատ. Մականուն Անուն, ընդ որուն անունը կը գրուի
Չինուհի կանայք ամուսնանալով, որպէս կանոն, կը պահպանեն իրենց օրիորդական մականունները եւ չեն ընդունիր ամուսինին մականունը (Չինական Ժողովրդական հանրապետութեան մէջ գրեթէ ամէնուր), սակայն երեխաները, որպէս կանոն, կը ժառանգեն հօր մականունը։
Տող 171 ⟶ 173՝
== Հետաքրքիր Փաստեր ==
Չինարէն լեզուն ներառուած է [[Կինեսի Արձանագրութիւններու գիրք]]ին մէջ որպէս աշխարհի ամենաբարդ լեզուներէն
== Տես Նաեւ ==
|