«Սերոբ Աղբիւր» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 8.
| նկարագրութիւն =
| ծնած է = [[1864]]
| ծննդավայր = Արեւմտեան Հայաստան, Սղարդ/ՍողորդՍոխորդ
| վախճանած է = [[241 ՀոկտեմբերՆոյեմբեր]] [[1899]]
| վախճանի վայրը = Արեւմտեան Հայաստան, [[Գելիէգուզան]]
| քաղաքացիութիւն =
Տող 27.
| պարգեւներ և մրցանակներ =
| կայքէջք =
| ստորագրութիւն = Տարօնի Ախլաթ գաւառի Սոխորդ գիւղէն
}}
'''Սերոբ Աղբիւր''' (իսկական անունը՝ '''Սերոբ Վարդանեան''', [[1864]], Սոխորդ , Ախլաթ - [[241 ՀոկտեմբերՆոյեմբեր]] [[1899]]), հայ ազգային ազատագրական շարժման հերոս, ֆետայի ։
 
== Կենսագրութիւն ==
Սերոբ Աղբիւր [[Տարօն]]ի ԱխլաթԱԱխլաթ գաւառի Սոխորդ գիւղէն էր: Կրտսերն էր չորս եղբայրներու։ Մեծ եղբայրը՝ Մխօ գիւղապետն էր։ Սոխորդի մէջ ուսման հնարաւորութիւն չըլլալուն պատճառով, Սերոբ իր մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը անցուց է ձիավարութեամբ եւ որսորդութեամբ՝ [[Նեմրութ Լեռ (արեւմտահայերէն) |Նեմրութ լեր]]ան լանջերուն թէ բարձունքներուն։
 
Սերոբի կազմաւորման մէջ բախտորոշ դեր ունեցած է իր Առաքել հօրեղբայրը: Առաքել երկար տարիներ Պոլիս ապրելէ եւ ուսանելէ ետք՝ [[1885]]-ին, Սոխորդ վերադարձած էր։ 21-ամեայ Սերոբը փարած իր հօրեղբօր բերած գաղափարներուն կը սորվի գրել-կարդալ ու ինքնազարգացման ճամբով կը բացուի հայ հոգեմտաւոր [[Ժառանգութիւն|ժառանգութեան]]: Այս բորոլը դրական դեր ունեցան Ախլաթի հայութեան կեանքէն ներս (ռաւելաբար քիւրտերով եւ չերքէզներով շրջապատուած, բայց իր 35 գիւղերով զուտ հայաբնակ շրջան էր Ախլաթը)։
Կանուխ տարիքէն բախում ունեցած է քիւրտերու հետ, սպաննելով անոնցմէ մէկը ու անցած արտասահման։ Հրայր Դժոխքին [[Ռումանիա|Ռումանիոյ]] մէջ հանդիպելէ ետք, որոշած է վերադառնալ [[Արեւմտեան Հայաստան]] եւ զբաղիլ իր հայրենիքի պաշտպանութեամբ։ Հայաստան մտնելու պահուն հանդիպած է թշնամիին ջոկատին եւ յաջողած է իր խումբով զանոնք:
 
Կանուխ տարիքէն բախում ունեցած է քիւրտերու հետ, սպաննելով անոնցմէ մէկը ու անցած արտասահման։ [[Հրայր ԴժոխքինԴժոխք (արեւմտահայերէն)|Հրայր Դժոխք]]ին [[Ռումանիա|Ռումանիոյ]] մէջ հանդիպելէ ետք, որոշած է վերադառնալ [[Արեւմտեան Հայաստան]] եւ զբաղիլ իր հայրենիքի պաշտպանութեամբ։ [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]] մտնելու պահուն հանդիպած է թշնամիին ջոկատին եւ յաջողած է իր խումբով ետ մղել զանոնք:
Սերոբ աչքի ինկած է իր հայրենի [[Սողորդ գիւղ]]ի պաշտպանութեան ատեն, որմէ ետք [[Բաբշէն]]ի ինքնապաշտպանութեան ատեն։ Սերոբի ջոկատը գործակցած է Թուրքիոյ այլ շրջաններէն Խլաթ եկած քրտական եւ թրքական բանակներուն հետ, որոնք ծանօթ չէին տարածաշրջանին։ Այդ հանգամանքը օգտագործելով, Սերոբ աշխատած է առիթ չտալ թշնամիներուն, որ տեղացի քիւրտեր գտնեն իրենց ցուցմունքներ տալու համար։
 
Սերոբ աչքի ինկած է իր հայրենի [[ՍողորդՍոխորդ գիւղ]]իգիւղի պաշտպանութեան ատեն, որմէ ետք [[Բաբշէն]]ի ինքնապաշտպանութեան ատեն։ Սերոբի ջոկատը գործակցած է Թուրքիոյ այլ շրջաններէն ԽլաթԱխլաթ եկած քրտական եւ թրքական բանակներուն հետ, որոնք ծանօթ չէին տարածաշրջանին։ Այդ հանգամանքը օգտագործելով, Սերոբ աշխատած է առիթ չտալ թշնամիներուն, որ տեղացի քիւրտեր գտնենգտնեն՝ իրենց ցուցմունքներ տալու համար։
Շնորհիւ Սերոբի, Արեւմտեան Հայաստանի մէջ, ամէնէն քիչ ջարդերը տեղի ունեցած են [[Խլաթ գաւառ]]ին մէջ, որու համար ալ ժողովուրդը անոր կու տայ '''Աղբիւր''' անունը։ Իր կատարած քաջագործութիւններուն համար կոչուած է նաեւ «[[Նեմրութ]]ի հսկայ» կամ «Նեմրութի ասլան» <ref name="">[http://www.anunner.com/name/biography/ԱՂԲՅՈՒՐ_ՍԵՐՈԲ?lang=en "Ով ով է. Հայեր", կենս. հանրագիտ., հատոր Ա., Երեւան, 2005]</ref>
 
Շնորհիւ Սերոբի, Արեւմտեան Հայաստանի մէջ, ամէնէն քիչ ջարդերը տեղի ունեցած են [[ԽլաթԱխլաթ գաւառ]]ինգաւառին մէջ, որու համար ալ ժողովուրդը անոր կու տայ '''Աղբիւր''' անունը։ Իր կատարած քաջագործութիւններուն համար կոչուած է նաեւ «[[Նեմրութ]]ի հսկայ» կամ «Նեմրութի ասլան» (Տարօնի Առիւծ)<ref name="">[http://www.anunner.com/name/biography/ԱՂԲՅՈՒՐ_ՍԵՐՈԲ?lang=en "Ով ով է. Հայեր", կենս. հանրագիտ., հատոր Ա., Երեւան, 2005]</ref>:
Բաբշէնի մարտերէն ետք, Աղբիւր Սերոբի համար թուրքերը մեծ գլխագին խոստացած են եւ սկսած են յարձակիլ անմեղ գիւղացիներու վրայ։ Այդ պատճառով ալ, Սերոբ իր ընտանիքին հետ կ'երթայ [[Սասուն]] եւ կը գլխաւորէ այնպիսի ֆետայիներ, որոնցմէ էին [[Անդրանիկ Օզանեան]]ն ու [[Գէորգ Չաւուշ]]ը։
 
Բաբշէնի մարտերէն ետք, ԱղբիւրՍերոբ ՍերոբիԱղբիւրի համար թուրքերը մեծ գլխագին խոստացած են եւ սկսած են յարձակիլ անմեղ գիւղացիներու վրայ։ Այդ պատճառով ալ, Սերոբ իր ընտանիքին հետ կ'երթայկ՛անցնի [[Սասուն (արեւմտահայերէն) |Սասուն]] եւ կը գլխաւորէ այնպիսի ֆետայիներ, որոնցմէ էին [[Անդրանիկ Օզանեան]]ն ու [[Գէորգ Չաւուշ]]ը։
 
== Երիտասարդութիւն ==
Սերոբ ամուսնացած է 17 տարեկանին` [[Սօսէ|Սօսէ Մայրիկ]]իին հետ։ Սօսէն այդ ժամանակ 13 տարեկան էր։
Հայոց հինաւուրց [[Տարօն]] աշխարհի [[Ախլաթ]] գաւառի [[Սողորդ գիւղ]]ի համբաւաւոր, հարուստ Խչէի տոհմէն էր Սերոբը (Սերոբ Վարդանեան), ծնած 1864 -ին։ Սերոբ Վարդանեաններու գերդաստանին չորս որդիներուն կրտսերն էր։
 
Սերոբ ամուսնացած է 17 տարեկանին` [[Սօսէ|Սօսէ Մայրիկ]]ի հետ։ Սօսէն այդ ժամանակ 13 տարեկան էր։
 
Մանուկ հասակէն կը սիրէր շրջիլ հայրենի Նեմրութի լանջերուն, ապրիլ սարերուն ու լեռներուն շնորհած ազատութեամբ։ Բնատուր որսորդ էր. 18 տարեկանին, մեծ եղբայրը՝ գիւղի ռէս Մխէն, Սերոբի կը նուիրէ հրացան եւ դաշոյն, եւ ան ամբողջութեամբ կը նուիրուի որսորդութեան, ամէն օր լեռներէն կը վերադառնայ հարուստ որսով։
 
Ան բարձրահասակ էր, օժտուած ֆիզիքական հրաշալի տուեալներով, իսկ լեռներուն մէջ անցուցած ազատ կեանքը, որսորդութիւնն ու ձիավարժութիւնը մեծապէս կը նպաստեն ձեւաւորելու ապագայ մեծ ռազմիկի բնորոշ ֆիզիքական հզօր կազմոածքը։ Երբ Սերոբ կ'ամբողջացնէ 21 տարեկանը, [[Պոլիս]]էն գիւղ կը վերադառնայ ազգային կեանքով տարուած, ուսեալ հօրեղբայրը՝ Առաքելը, հայրենասիրական գաղափարներ ու պայքարի ոգի կը սերմանէ անոր հոգիին մէջ։ Եւ օր մըն ալ , երբ Սերոբ կը վերադառնայ լեռներէն՝ որսի հերթական զոհը շալակին, հօրեղբայրը կը դիմէ անոր. «Սերո՛բ, իրաւ դուն լաւ, կտրիճ որսորդ ես, նշան բռնած տեղը կը գամես, բայց բաւական չէ վայրի գազաններ որսալ, ատիկա դիւրին է, երբեմն մարդ գազաններ ալ որսալու է»։ Հետագային, արդէն ֆետայապետ Սերոբ բազմիցս խոստովանած է, որ «իր յեղափոխական միտքերու մեծագոյն մասը պարտական է հօրեղբօրը՝ Առաքելին», որ նկատի առնելով անոր անսանձ, ըմբոստ խառնուածքը՝ կ'որոշէ ամուսնացնել զինք։ Սակայն ամուսնութիւնը երբեք չի խոչընդոտեր Սերոբը՝ ժամանակի զգալի մասը կ'անցընէ Նեմրութի լանջերուն, մանաւանդ որ կինը՝ Սօսէն, նոյնպէս իր ըմբոստ բնաւորութեամբ, համերաշխ զոյգ մը կը կազմէին ։ Օր մը, երբ սովորութեան համաձայն լեռները կը զբաղէր որսորդութեամբ, երկու քիւրտեր զինք նկատելով, տուրք տալով հայը թալանելու հարազատ աւանդոյթին՝ կը փորձեն խլել Սերոբին ձին, հագուստներն ու զէնքերը։
Տող 59 ⟶ 57՝
 
== Պայքարի սկիզբը ==
Իմանալով Ապտիւլ Համիտ Բ.-ի կազմակերպած հայերու կոտորածներուն մասին՝ 1895-ին, 27 հոգինոց բաղկացած խումբով Ախլաթի մէջ կը կազմակերպէ գաւառի հայկական գիւղերու ինքնապաշտպանութիւնը։ Անոր հայդուկախումբին մէջ մարտնչած են բազմաթիւ ֆետայիներ ([[Պիթլիսցի Մուշեղ]]ը, [[Բալաբեխ Կարապետ]]ը եւ ուրիշներ), որոնք հետագային դարձած են ջոկատներու հրամանատարներ։ Որոշ ժամանակով անոր խումբի անդամ եղած է նաեւ Անդրանիկը։ 1896-ին, Սերոբ կազմակերպած է ինքնապաշտպանական նոր խումբեր եւ զէնք հայթայթած՝ [[Կովկաս]]էն։ 1897-ին, կռուած է Թեղուտի (Պիթլիսի նահանգ) եւ ՍողորդիՍոխորդի մէջ։
 
== ՍողորդիՍոխորդի կռիւը ==
Ախլաթի շրջանի ժողովուրդը ինքնապաշտպանութեան կոչելով ՝ Սերոբ կ'ըսէր. «… տղաք, առանց հացի մնացէք, առանց զէնքի մի մնաք»։1895-ի դաժան օրերուն, երբ ողջ հայութեան գլխուն ծառացած էր համիտեան ջարդարար սուրը, Սերոբ մարտական խումբով կը հասնի ԱխլաթԱԱխլաթ և անմիջապէս կը յայտնուի մարտերու հնոցին մէջ։ Թշնամիին ուշադրութիւնը առաւելապէս կեդրոնացած էր ՍողորդՍոխորդ գիւղի վրայ, որ շնորհիւ աշխարհագրական ամուր դիրքին, քաջակորով զաւակներուն եւ յատկապէս Խչեենց անուանի գերդաստանի՝ Ախլաթի ինքնապաշտպանութեան ոգին էր։ Սերոբ հայրենի շրջանը կոտորածէ փրկելու, ժողովուրդը ոգեկոչելու եւ մարտական ինքնապաշտպանական խումբեր ստեղծելու նպատակով, զինակիցներ կ' ուղարկէ թշնամիին կողմէ սպասուող յարձակման առաւել վտանգաւոր ուղղութիւններ, իսկ ինք տասը ֆետայիներով կը մնայ ՍողորդիՍոխորդի մէջ։ «Բոլոր գիւղերուն մէջ, Սերոբի հայդուկներուն շուրջ կը համախմբուի տեղական, երիտասարդութիւնը, իսկ ինք՝ Սերոբ, քանի մը ընկերներու հետ կը շրջէր գիւղէ - գիւղ՝ հսկելու ապահովութեան վրայ»։
 
Սերոբի զինուորները, քաջածանօթ ըլլալով գաւառին, կը կարողանան կարճ ժամանակամիջոցի մէջ գիւղերուն մէջ կազմակերպել մարտունակ ինքնապաշտպանական խումբեր։ Բաղէշի կոտորածէն քանի մը օր անց, թուրք զինուորներու աջակցութեամբ, հասնանցի քիւրտերն ու [[Տիարպեքիր]]ի չերքէզները կը յարձակին ՍողորդիՍոխորդի վրայ։ Գիւղացիներու կազմած մարտական խումբը դիրքեր կը գրաւէ գերեզմանոցի մօտակայքը, իսկ ինք ֆետայիներով կը շրջի գիւղէ գիւղ, գետով բաժնուող ձորերուն մէջ, որպէսզի վճռական պահուն թիկունքէն հարուածէ թշնամին։ Քիւրտերը հայերու նախապատրաստութենէն անտեղեակ, համարձակօրէն անցնելով ձորն ու գերեզմանոցը՝ կը մօտենան սողորդցիներուՍոխորդցիներու դիրքերուն։
Կը սկսի մարտը, 600 զինուած քիւրտերու եւ չերքէզներու գերակշռութիւնն ակնյայտ էր։ Գիւղացիներու մարտական խումբը փոքր դիմադրութենէ ետք, կը սկսի նահանջել, եւ այդ վճռական պահուն, թշնամիին թիկունքէն կը հարուածէ Սերոբի խումբը։ «Ու Սերոբ կ'ընտրէ վճռական անձնազոհութիւնը։ Իրեն հետ եղող տասը մարտիկներով կատաղի յարձակում կը գործէ թշնամիին վրայ, դիակներ կ'իյնան եւ խուճապ կ'առաջանայ»։ Ոգեւորուած ֆետայիներու հուժկու գրոհէն՝ գիւղացիները համարձակօրէն կը նետուին են թշնամիին վրայ։ Անակնկալի եկած քիւրտերը՝ մարտադաշտին մէջ կը ձգեն սպանուածները եւ քառասուն գերի ու խուճապահար կը փախչին։ Հետաքրքական է, երբ գաւառապետի միջնորդութեամբ գերուածները ազատ կ'արձակուին, անոնք չհաւատալով, որ հայերը ընդունակ են նման յանդգնութեան, գաւառապետին կ'ըսեն. «Էֆենտիմ, այս կեաւուրները չէին որ մեզ յաղթեցին, այլ Մոսկոֆին կեաւուրները բռնեցին մեր ետեւէն եւ երկինքէն կրակ թափեցին մեր վրայ, մեր գնդակները անոնց չէին հասներ, իսկ անոնցները մեզմէ մարդ չձգեցին վար գլորեցին»։ Թուրքերը ի դէմս ֆետայիներու, կը սկսին կասկածիլ, որ գործ ունին առաւել կատարելագործուած զէնքերով զինուած մարտական յատուկ խումբերու հետ։ Ախլաթի ինքնապաշտպանական կռիւները Սերոբի ֆետայական կեանքի առաջին մարտական գործողութիւններն էին։
Տող 111 ⟶ 109՝
== Գրականութիւն ==
* Ռուբէն, Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները, Գ. հատոր, Թեհրան, 1982, Երեւան, 1990։
* Աղբիւր Սերոբ եւԱղբիւրեւ Գէորգ Չաւուշ, Պոսթըն, 1933։
* Վաղարշակ Օխիկեան, Աղբիւր Սերոբ Աղբիւր/կեանքն ու գործունէութիւնը/, Հայրենիք ամսագիր, Պոսթըն, 1926 թ., թիւ 11, էջ 38-48, թիւ 12, էջ 75-85։
*Սերոբ Վարդանեան /Աղբիւր/, Ժընեւ, 1907, 48 էջ։
*Չիլինկիրեան եպիսկոպոս Եղիշէ, Փնջիկ բարոյական առածներու եւ յիշատակ առաջնորդութենէս, Երուսաղէմ, 1928, 112 էջ։