«Գաբրիէլ Սեւեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Տօքթ. '''Գաբիէլ Սեւեան''', ծնած է 6 [[հունուար|Յունուար]] [[1822]]ին Բերայի մէջ։ Զաւակն էր Յովսէփ Գարայեանի, որ իբր ուսումնասէր անձ՝ մեծ խնամք տարած էր իր զաւակներուն կրթութեան։ Գաբրիէլ քանի մը վարժարաններ յաճախելէ ետք, [[Վիեննա]]յի [[Մխիթարեան վանք,Վիենա|Մխիթարեանց վանք]]ը կը ղրկուի [[1835]]ին, ուր ըստ սովորութեան անունը փոխուելով, Եսայի կը կոչուի եւ հոն 8 տարի կ՝ուսանի։▼

Վանական այս շրջանը աւարտելէ ետք երբ եկեղեցական ուխտը պիտի ընէր, անկարող կը զգայ ինքզինքը եւ թողելով Եսայ անունն ալ, վանքն ալ, [[1843]]ին կը հեռանայ Վիեննայէն եւ Պոլիս դառնալով՝ կ՛որոշէ հետեւիլ բժշկութեան ու կ՛արձանագրուի բժշկական դպրոցը [[1844]]ին։ Կայսերական Բժշկական վարժարանը յաճախող առաջին հայ ուսանողներէն եղած է Ֆէրուհեանի, Ասլանեանի, Բոլանդեանի եւ Յովհաննէսեանի հետ։▼

Վարժարանի տեսչութեան կողմէ Օրթագիւղի բժիշկ կ'անուանուի [[1847]]ին երբ ամբողջ [[Պոլիս]]ը քօլերայի համաճարակէն կը կեղեքուէր։ Սեւեան 4 ամիս ճարտարօրէն կը դարմանէ հիւանդները։ [[1849]]ին աւարտելով քննութիւնները կը վկայուի Տօքթօր յիշեալ ընկերներուն հետ, և կ՛անուանուի բժիշկ։ Պոլսոյ Մալթէփէի զինուորական ծառայութենէն ետք կը նուիրուի ծովային բժշկութեան։ 1850ին Տօթք․ Սեւեան առաջին հայը ըլլալով կը կարգուի բժիշկ Կայսերական Շահապը Պահրի մարտանաւին վրայ, որ ամիս մը վերջ կ՛ուղեւորուի Թուլօն, Դարջին Սամոս կը ղրկուի, որ այն ատեն ապստամբած էր եւ ուր Օսմանեան բանակներուն հրամանատար Պօնաբարդ Մուսթաֆա Փաշայէն բժշկապետ կ՛անուանուի՝ ծովային եւ ցամաքային հիւանդանոցներուն։▼

[[1851]]-52ին պաշտօնավարելով, [[1852]]ին Սուրիա ղրկուած նաւատորմին գլխաւոր բժիշկ կը կարգուի եւ այդ պաշտօնին մէջ կը մնայ մինչեւ [[1855]]։ [[1856]]ին [[Եգիպտոս]] կ'երթայ այցելելով հնութիւնները։ 1[[857]]ին [[Անգլիա]] կը ղրկուի Ֆեթհիէ մարտանաւով, այս առիթով Տօքթ․ Սեւեան կը բարձանայ քայմագամի աստիճանին։ [[1857]]ին Ֆեթհիէ փոթորիկի մը բռնուելով ընկղմելու մօտ կ'երթայ [[Իսպանիա|Սպանիոյ]] եզերքը ֆէրրոլի մօտ, ուր կը ստիպուի [[Խարիսխ (այլ կիրառումներ)|խարիսխ]] նետել եւ մնալ ինը ամիս նորոգութիւններ կատարելու համար։ Հոն ոչ միայն իբրեւ բժիշկ անձնուիրութեամբ կը խնամէ հիւանդները, այլ եւ իբրեւ հաւատարիմ հպատակ իր տէրութեան անոր կենսական շահերն ալ կը պաշտպանէ քաջութեամբ։▼

Ֆեթհիյ իր նորոգութիւնները աւարտելէն ետք, [[1858]] մայիսին Պոլիս կը վերադառնայ; Սուլթան Մէճիտ իր սոյն զբօսանաւով Սելանիկ Քիոս կղզին կը ճամբորդէ։ 1859ին, Տօքթ․ Սեւեան դարձեալ բժիշկն էր Ֆեթհիյէին եւ կ'ընկերանար կայսերական զբօսանաւին։▼

Նոյն տարին կը ղրկուի Եգիպտոս Թայիֆ շոգենաւով, [[1860]]ին Թունուզ, նոյն տարին Ֆուատ փաշայի հետ [[Պեյրութ|Պէյրութ]] կ'երթայ դարձեալ Թայիֆ շոգենաւով։ Պէյրութէն վերադարձին, բաւական ատեն այլեւայլ մարտանաւերու մէջ իբրեւ բժշկապետ ծառայելով 1860 [[Մայիս]] 3ին կ'ընտրուի անդամ [[Պոլիս|Պոլսոյ]] Կայսերական Բժշկական ընկերութեան։ Իր ընտիր բժշկական յօդուածները կ'երեւան Gazette Medical d'Orientի մէջ։▼

[[1862]]ին Սեւեան կը պաշտօնավարէ Պոլսոյ Ծովային հիւանդանոցը եւ այդ միջոցին կը պատրաստէ ընդարձակ տեղեկագիրներ ([[1862]]-65), որոնք կը ներկայացնէր ամէն տարի բժշկական ընկերութեան։ [[1865]]ի Հոկտեմբերին քօլերայի մեծ համաճարակէն վերջ իբր աշխատութեան վարձք կը ստանայ 4րդ կարգի Մենիտիյէ պատուանշանը։ [[1871]]ին բարձրագոյն հրամանով Ծովային Բժշկական խորհուրդին անդամ կ'անուանուի եւ այս առթիւ Պէյ տիտղոսով կը բարձրանայ միրալայի աստիճանին։ [[1872]]ին նախագահ կ'անուանուի։ 1876 Յուլիս 31ին՝ Կարմիր Մահիկի ընկերութեան հիմնադիր ժողովին կը մասնակցի եւ գործօն ազդեցութիւն կ'ունենայ։▼

Հակառակ իր բազամազբաղ վիճակին չմոռնար ազգն ալ եւ [[1878]]ին կ՛ըլլայ հոգաբարձու Ս․ Գրիգոր Լուսաւորչեան վարժարանին Օրթագիւղի մէջ, ուր եռանդուն աշխատութեամբ մեծամեծ բարեկարգութիւններ կը գործադրէ, ուսմանց ծրագիրը ժամանակի պահանջներուն յամաձայն հիմնովին կը բարեփոխէ, դպրոցին նիւթականը կ'ապահովցնէ եւ կը յաջողի ընծայել ազգին՝ զարգացած երիտասարդներ։ [[1879]]ին կայսերական Իզզետտին շոգենաւին բժշկապետ կ'անուանուի եւ դարձեալ եգիպտոս կ'երթայ, Խտիվ Թէվֆիք փաշային [[հրովարտակ]]ը տանող պատգամաւորութեան հետ։ [[1878]]ին երբ հակահասունեան հայերէն ստուար խումբ մը առաջնորդութեամբ Հ․ Մաղաքիա Վ․ Օրմանեանի՝ կը դիմէր հայ Լուսաւորչական Եկեղեցւոյ, կը դառնայ Մայրենի Եկեղեցիին։▼

Սեւեան փաշա զբաղած է նաեւ գրականութեամբ եւ [[1886]]ին «Ճաշակ Ոսկեղէն Դպրութեան» հանդէսին մէջ գրած է ընտիր յօդուածներ, որոնց ամէնէն ուշագրաւն էր՝ «Տելեմաքայ Արկած» Ա․ գլուխին ոսկեդարու [[գրաբար]]ով թարգմանութիւնը, որ այն ատեն բաւական աղմուկ հանեց եւ տեղի տուաւ մեծ բանակռիւներու։ Տելեմաքի թարգմանութենէն ետք Սեւան Պեյ «Կարեւորութիւն Լեզուի» անուն գրութիւն մըն ալ ունեցաւ [[1993]]ին Գուրգէնին «Պատկեր Աշխարհիկ» գրականութեան մէջ։▼

[[1892]]ին Տօթք․ Սեւեան Ծովային նախարարութեան կողմէն կը մասնակցի Բ․ Դուռ գումարուած Առողջապահական Կայսերական Խորհուրդին, ուր արդիւնաւոր գործունէութիւն կ'ունենայ, ու կ'արժանանայ Կայսեր գնահատման եւ կը բարձրանայ Լիվա-Փաշայութեան։ Սեւան փաշա ունէր նաեւ Գ․ Կարգի Օսմանիյէ եւ Բ․ կարգի Մէճիտիյէ պատուանշանները։▼

12 Յունիս [[1897]]ին կը կանչուի հանգստեան։ Տօքթ․ Թորգոմեան հետեւեալը գրած է իր մասին․ «Սեւեան փաշա հազուագիւտ դէմք մըն էր ազգին մէջ, եւ ժամանակակից Օտեանի, Աղաթօնի, Տէրոյենցի, Միսաքեանի պէս երեւելի հայերու խմորովը շինուած, իր ամբողջ կանքին մէջ ուրիշ բան չէ մտածած, բայց միայն իր հէք ազգին մտաւորական յառաջադիմութիւնը։ Ինքզինքը երկու կէսի բաժնած Սեւեան, իր մէկ կէսովը՝ իբրեւ բժիշկ կէս դար շարունակ նկրտած է տառապեալ մարդկութեան ցաւերն ամոքելու, եւ միւս կէսովն իբրեւ մատենագիր, գրեթէ 60 տարեկանէն աւելի, հայ լեզուն ուսումնասիրած է․ արդեօ՞ք այս երկու կէսերն իրենց կիսադարեան կեանքին մէջ չունին ուրիշ աշխատութիւներ մեզ անծանօթ պահուած ու դիզուած»։ Մեռած է [[1900]] [[Նոյեմբեր]] 15/26ին։▼