«Սէուտական Արաբիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Սէուտական Արաբիա'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=53}}</ref> (պաշտոնական անուանումն է՝ Սէուտական Արաբիոյ Թագաւորութիւն, որ նաեւ պարզապէս կ'անվանուի Արաբիա, [[արաբերէն]]՝ السعودية المملكة العربية‎ , ալ-Մամլաքա ալ-'Արաբիա աս-Սու'ուտիա) Արաբական թերակղզիի մէջ գտնուող արաբական ամենամեծ պետութիւնն է։ Հիւսիս-արեւմուտքին մէջ Արաբիան սահմանակից է [[Յորդանան]]ին, հիւսիսը եւ հիւսիս-արեւելքը՝ [[Իրաք]]ին, արեւելքը՝ [[Քուէյթ]]ին, [[Քաթար]]ին, [[Պահրէյն]]ին եւ [[Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ]]ուն, հարաւ-արեւելքը՝ [[Օման]]ին, եւ հարաւը՝ [[Եմեն]]ին։ [[Պարսից ծոց]]ը կը գտնուի անոր հիւսիս-արեւելքը, [[Կարմիր ծով]]ը՝ արեւմուտքը։ Երկրի բնակչութիւնը մօտ 27,6 միլիոն է, տարածքը՝ մօտ 2.150.000 քմ²։ Սէուտական Արաբիա պետութիւնը Հարաւարեւմտեան [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] ամենամեծ երկիրն է։ Կը զբաղեցնէ Արաբական թերակղզիի 2/3-ը եւ շարք մը կղզիներ [[Պարսից Ծոց (արեւմտահայերէն)|Պարսից ծոց]]ին եւ [[Կարմիր Ծով (արեւմտահայերէն)|Կարմիր ծով]]ուն մէջ։

Սէուտական Արաբիոյ տարածքը հնագոյն ժամանակներուն բնակած են տարբեր ժողովուրդներ եւ ցեղեր, սակայն Ք.Ա. II հազարամյակին հիմնական բնակիչներ դարձած են [[արաբ]], քոչուոր ցեղերը։ Սէուտական Արաբիոյ (Հիճազի մէջ) ծագած է (7-րդ դ․) [[իսլամ]]ը, եւ [[630]]-ին ստեղծուած է առաջին իսլամական աստուածապետութիւնը՝ [[Արաբական խալիֆայութիւն]]ը՝ Մատինա մայրաքաղաքով։ Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մէջ գտնուող [[Մեքքա]]ն դարձած է ամբողջ իսլամական աշխարհի կարեւորագոյն սրբավայրը։

7—8-րդ դարերուն, Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մեծ մասը մտած է մայաններու խալիֆայութեան, VIII—IX դդ․՝ Աբբասեաններու խալիֆայութեան կազմի մէջ։ X—XII դդ․ Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մէջ առաջացած են առանձին էմիրութիւններ, սուլթանութիւններ, իսկ Հիժազը վասալական կախման մէջ ինկած է Ֆաթիմեաններէն, ապա՝ է յուրեաններէն, XIII դ․ կեսէն XVI դ․ սկիզբը՝ մամչուքներէն։ Առաւել ինքնուրոյն էր Նեճտը (Կեդրոնական Արաբիան)։ XVI դ․ սկիզբէն Օսմանեան կայսրութիւնը իր տիրապետութիւնը հաստատեց Հիժազի մէջ։ Նեճտի մէջ, որ փաստորէն անկախ էմիրութիւն էր, XVIII դ․ առաջացավ իսլամական կրոնաքաղաքական ուղղութիւն՝ վահաբիզմը, որ կոչ կ'ընէր վերադառնալ «մաքուր» իսլամին, միաւորել Արաբիան, պայքարել ընդդեմ օտարերկրեայ տիրապետողներուն։ Նեճտի էմիրներէն Մուհամմետ Իպն Աաուտը (Սէուտական Արաբիոյ կառաւարող Սաուտեաններու թագաւորութերէն) [[1745]]-ին պայքար սկսաւ Արաբիոյ միաւորման եւ միասնական պետութիւն ստեղծելու համար։ XIX դ․ սկիզբը ստեղծուեցաւ Սաուտեան միասնական պետութիւնը։ Անոր կազմի մէջ մտան Արաբական թերակղզիին մեծ մասը, [[Պարսից ծոց]]ի էմիրութիւնները, Հադրամաուտը, [[Պահրէյն]]ը, Պասրան։

[[Մեծ Բրիտանիա]]ն, գաղութակալական նպատակներէն ելլելով, [[1915]]-ին պայմանագիր կնքեց Նեճտի էմիրի հետ։ Ըստ պայմանագրի Անգլիան կը ճանչնար Նեճտի անկախութինը, իւրաքանչիւր տարի էմիրին պիտի տար 60 եզ․ ֆունտ սթեռլինկ, պէտք էր մատակարարէր զենք եւ զինամթերք։ էմիրը կը պարտաւորուէր չհարձակվիլ Հարաւային Արաբիոյ անգլիական գաղութներուն վրայ, իր արտաքին քաղաքականութիւնը համաձայնեցնել [[Լոնտոն]]ի հետ։ Մեծ Բրիտանիոյ չհաջողեցաւ սակայն պարտադրել Նեճտին մտնելու առաջին համաշխարհային պատերազմի ([[1914]]—[[1918]]) մէջ՝ ընդդես Թուրքիոյ։ Միեւնոյն ժամանակ Մեծ Բրիտանիյ հաջողեցաւ [[1915]]-ին գաղտնի պայմանագիր կնքել Մեքքայի (Հիժազ) շարիֆ Հուսէյն ալ Հաշիմիի հետ, համաձայն որուն Հուսէյնը արաբներուն պէտք է ապստամբութեան հանէր Թուրքիաոյ դէմ, իսկ [[Մեծ Բրիտանիա]]ն պէտք էր ճանչնար ապագայ [[արաբ]], պետութեան (Հիճազի գլխաւորութեամբ) անկախութիւնը։ [[1916]]-ին [[արաբ]]ները սկսան ռազմական գործողութիւններ ընդդեմ Թուրքիոյ։ [[1918]]-ին Հուսէյնը ընդունեց «արաբներու թագաւոր» տիտղոսը, սակայն Անտանտը անոր ճանչցաւ միայն Հիժազի թագաւոր։

Սաուտեան Արաբիո մեծ մասը, մեղմաթեթ հարթավայր է, արեւմուտքը՝ 1000—1300 մ, արեւելքը՝ 200—300 մ բարձրութիւններով։ Մեծ տարածութիւն կը գրաւէն լաւային դաշտերն ու քարային անապատները։ Աւազսյին առաւել խոշոր անապատներէն են Նեֆուտը, Տեհնան, Ռուպ էլ Խալին։ Կեդրոնական մասը կուեստային բարձրութիւն է։ Կարմիր ծովի ափին զուգահեռ կը ձգուի Տիժակ եւ Ասիր լեռնաշղթաները (2500— 3000 մ, տեղ-տեղ՝ աւելի բարձր), որոնք աստիճանաձեւ կ'իջնեն դէպի Թիհամայի առափնեայ նեղ դաշտավայրը։

Կան [[երկաթ]]ի, քրոմի, պղնձի, [[կապար]]ի, [[զինք]]ի, ոսկիի հանքավայրեր, [[նաւթ]]ի եւ [[բնական կազ]]ի հարուստ պաշարներ։

Կլիման հիւսիսը մերձարեւադարձային է, հարաւը՝ արեւադարձային, խիստ ցամաքային, չոր։ [[Էր-Ռիատ]]ի մէջ Յուլիսին միջին ջերմաստիճանը 33&nbsp;°C է (առաւելագոյնը՝ 48&nbsp;°C), Յունուարինը՝ մօտ 14&nbsp;°C։ Տարեկան տեղումները համարեայ ամենուրէք 100 մմ-֊էն պակաս են, լեռները՝ մինչեւ 400 մմ, Ռուպ էլ Խալիի մէջ եւ մի քանի այլ շրջաններուն կ'ըլլան տարիներ, որ բոլորովին տեղումներ չեն ըլլար։

Գետերը մշտական հոսք չունին։ Կ'օգտագործուին կրունթային ջուրերը։

[[1926]]-ին օրենք ընդունուած է պարտադիր տարրական կրթութեան եւ աշխարհիկ պետական դպրոցներ հիմնելու (կան նաեւ մասնաւոր դպրոցներ), [[1960]]-ին՝ օրենք դրուած է աղջիկներու պարտադիր ուսուցման (բացուած է կանանց մանկավարժական ուսումնարան), [[1964]]-ին՝ օրենք աղջիկներու բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններ բանալու մասին։ Տարրական կրթութիւնը անվճար է։ Կը գործեն անգրագիտութեան վերացման կեդրոններ։ Չնայած այս ամենուն, անգրագետ է բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը, դպրոց չեն հաճախէր քոչուորներու երեխաները եւ աղջիկներու զգալի մասը։ Տարրական դպրոցը 6-ամեայ է (կ'ընդունուին 6 տարեկանէն), միջնակարգը ունի 2 փուլ՝ ոչ լրիվ (3-ամեայ) եւ լրիվ (3-ամեայ)։ Տղաներու եւ աղջիկներու ուսուցումը համատեղ չէ։ Կը գործեն 4 ամեայ արուեստի դպրոցներ (տարրականի հիմքի վրայ) եւ 3-ամեայ արուեստի ուսումնարաններ կամ երկամեայ դպրոցներ։ Կան նաեւ գեղարուեստական դպրոցներ, գիւղատնտեսական դպրոցներ, ուսումնարաններ, բուժմանկաբարձական դպրոց։

Զինուած ուժերը կազմուած են ցամաքային զորքերէն, ռազմաօդային (ՌՕՈԻ) եւ ռազմածովային (ՌԾՈԻ) ուժերէն։ Գերագոյն գլխաւոր հրամանատարը թագաւորն է, անմիջական ղեկավարութիւնը կ'իրագործեն ռազմական նախարարը եւ գլխաւոր շտաբը։ Բանակը կը համալրուի վարձկաններով։