Ուիքիփետիա

«Սէուտական Արաբիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ|Q851}}
{{Արևելահայերեն|Սաուդյան Արաբիա}}
{{Տեղեկաքարտ Երկիր արւմտ.
|բնագիր_անուանում = <span style="line-height:1.33em;"big><big>Սաուդյան Արաբիայիالسعودية Թագավորությունالمملكة العربية</big></spanbig>
|հայերէն_անուանում =<big>Սէուտական Արաբիա</big>
|հայերէն_անուանում = <span style="line-height:1.33em;">{{lang|ar|المملكة العربية السعودية }}<br />''ալ-Մամլաքա ալ-'Արապիյա աս-Սու'ուտիյա</span>
|common_name = Saudi Arabia
|դրօշի_պատկեր = Flag of Saudi Arabia.svg
|դրօշի_նկարագրում =
|դրօշի_նկարագրութիւն = {{Սաուտի Արաբիոյ}}ի դրօշ
|զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Saudi Arabia.svg
|զինանշանի_նկարագրում =
|զինանշանի_նկարագրութիւն = {{Սաուտի Արաբիոյ}}ի զինանշան
|քարտէզի_պատկեր = Saudi Arabia (orthographic projection).svg
|քարտէզի_նկարագիրը =
|քարտէզի_նկարագրութիւն =
|քարտէզի_պատկեր_2 =
|քարտէզ_2-ի_նկարագրութիւնի_նկարագիրը =
|ազգային_նշանաբան = <small>"Աստուծմէ բացի, չկայ այլ աստուած, եւ Մուհամմետն է Աստծոյ ազդարարը" ([[Կալիմահ]]ն)</small>
|ազգային_օրհներգ =
|ազգային_քայլերգ = "[[Աաշ ալ մելիք]]"<small><br />"Երկար կեանք թագաւորին"</small>▼
|թագավորական_օրհներգ =
|թագաւորական_քայլերգ =
▲|ազգային_քայլերգօրհներգ = "[[Աաշ ալ մելիքմալիք]]"<small><br />"Երկար կեանք թագաւորին"</small><br /><br />[[File:Aash Al Maleek instrumental.ogg|center]]
|քայլերգ =
|պաշտօնական_լեզուներ = [[Արաբերէն]]
|շրջանային_լեզուներ =
|էթնիկ_խումբեր =
|էթնիք_խումբեր =
|մայրաքաղաք = [[ՌիատՌիյատ]] {{Ref label|մայրաքաղաքfactbox|ա|}}
|latd= |latm= |latNS=N |longd= |longm= |longEW=E
|ամենամեծ_քաղաք = Մայրաքաղաք
|կառավարութեան_տեսակկառավարութեան_տեսակը = [[Իսլամական օրենք|Իսլամական]] [[թագաւորութիւն]]
|ղեկավար_տիտղոս_1ղեկավար_կոչում_1 = [[Թագաւոր]]
|ղեկավարի_անուն_1 =[[Պատկեր:Salman bin Abdull aziz December 9, 2013.jpg|100px]]<br /> [[Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ|Սալման Պըն Ապտել Ազիզ]]
|ղեկավար_տիտղոս_2ղեկավար_կոչում_2 = Գահի ժառանգորդ
|ղեկավարի_անուն_2 = Մուհամմատ Պըն Նայէֆ
|ինքնիշխանութեան_տեսակը = Անկախ
|ղեկավար_տիտղոս_3 =
|ղեկավարի_անուն_3 =
|ղեկավար_տիտղոս_4 =
|ղեկավարի_անուն_4 =
|ղեկավար_տիտղոս_5 =
|ղեկավարի_անուն_5 =
|ինքնիշխանութեան_տեսակ =
|ինքնիշխանութեան_նշում =
|established_event1 = Ճանաչում
|established_date1 = <small>[[Մայիս 20]] [[1927]]</small>
|established_event2 = Թագաւորութեան միաւորում
|area_rank = 14<sup>րդ</sup>
|established_date2 =
|area = 829 996
|established_event3 =
|areami² =
|established_date3 =
|percent_water = ▼
|established_event4 = Ճանաչում
|population_estimate = 26,932,000 ▼
|established_date4 = [[20 Մայիս]], [[1927]]
|population_estimate_rank = 2012 46<sup>րդ</sup>▼
|established_event5 = Թագաւորութեան միացում
|population_estimate_year = 46րդ 2012 ▼
|established_date5 = [[23 Սեպտեմբեր]], [[1932]]
|population_census = ▼
|established_event6 =
|population_census_year = ▼
|established_date6 =
|population_density = 31▼
|established_event7 =
|population_densitymi² = 31 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->= ▼
|established_date7 =
|population_density_rank = 205րդ205<sup>րդ</sup>▼
|established_event8 =
|GDP_PPP_year = 2008▼
|established_date8 =
|GDP_PPP =
|established_event9 =
|GDP_PPP_rank = ▼
|established_date9 =
|GDP_PPP_per_capita = $23,834<ref name =imf2/> ▼
|area_rank = 14րդ
|GDP_PPP_per_capita_rank =▼
|area =
|GDP_nominal =
|areami² = 829,996
|GDP_nominal_rank = ▼
▲|percent_water =
|GDP_nominal_year = 2008▼
▲|population_estimate = 26,932,000
|GDP_nominal_per_capita = $19,345<ref name =imf2/> ▼
▲|population_estimate_rank = 2012
▲|population_estimate_year = 46րդ
▲|population_census =
▲|population_census_year =
▲|population_density =
▲|population_densitymi² = 31 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
▲|population_density_rank = 205րդ
▲|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP = $593.385 միլիարդ<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=456&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=27&pr.y=18 |title=Saudi Arabia|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009 թ․ ապրիլի 22}}</ref>
▲|GDP_PPP_rank =
▲|GDP_PPP_per_capita = $23,834<ref name=imf2/>
▲|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = $481.631 միլիարդ<ref name=imf2/>
▲|GDP_nominal_rank =
▲|GDP_nominal_year = 2008
▲|GDP_nominal_per_capita = $19,345<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini =<!-- number only -->
|Gini =
|Gini_year =
|Gini_category =
|HDI_year = 2006 =
|HDI =
|HDI = {{increase}} 0.835
|HDI_rank = 55th
|HDI_category = <font color ="#009900">բարձր</font>
|currency = [[ =ռիյալ]]
|currency_code = SAR
|country_code = SAU
|time_zone = AST
|utc_offset = +3
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = +3
|cctld = [[.sa]]
|calling_code = 966
}}
 
'''Սէուտական Արաբիա'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=53}}</ref> (պաշտոնականպաշտoնական անուանումն է՝ Սէուտական Արաբիոյ Թագաւորութիւն, որ նաեւ պարզապէս կ'անվանուի Արաբիա, [[արաբերէն]]՝ السعودية المملكة العربية‎ , ալ-Մամլաքա ալ-'Արաբիա աս-Սու'ուտիա) Արաբական թերակղզիի մէջ գտնուող արաբական ամենամեծ պետութիւնն է։ Հիւսիս-արեւմուտքին մէջ Արաբիան սահմանակից է [[Յորդանան]]ին, հիւսիսը եւ հիւսիս-արեւելքը՝ [[Իրաք (արեւմտահայերէն)|Իրաք]]ին, արեւելքը՝ [[Քուէյթ]]ին, [[Քաթար]]ին, [[Պահրէյն]]ին եւ [[Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ]]ուն, հարաւ-արեւելքը՝ [[Օման]]ին, եւ հարաւը՝ [[Եմեն]]ին։ [[Պարսից ծոց]]ը կը գտնուի անոր հիւսիս-արեւելքը, [[Կարմիր ծով]]ը՝ արեւմուտքը։ Երկրի բնակչութիւնը մօտ 27,6 միլիոն է, տարածքը՝ մօտ 2.150.000 քմ²։ Սէուտական Արաբիա պետութիւնը Հարաւարեւմտեան [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] ամենամեծ երկիրն է։ Կը զբաղեցնէ Արաբական թերակղզիի 2/3-ը եւ շարք մը կղզիներ [[Պարսից Ծոց (արեւմտահայերէն)|Պարսից ծոց]]ին եւ [[Կարմիր Ծով (արեւմտահայերէն)|Կարմիր ծով]]ուն մէջ։
 
== Պատմութիւն==
 
=== Հնագոյն շրջանՇրջան ===
 
Սէուտական Արաբիոյ տարածքը հնագոյն ժամանակներուն բնակած են տարբեր ժողովուրդներ եւ ցեղեր, սակայն Ք.Ա. II հազարամյակին հիմնական բնակիչներ դարձած են [[արաբներ|արաբ]], քոչուոր ցեղերը։ Սէուտական Արաբիոյ (Հիճազի մէջ) ծագած է (7-րդԷ դ․դար) [[իսլամ]]ը, եւ [[630]]-ին ստեղծուած է առաջին իսլամական աստուածապետութիւնը՝ [[Արաբական խալիֆայութիւն]]ը՝ Մատինա մայրաքաղաքով։ Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մէջ գտնուող [[Մեքքա]]ն դարձած է ամբողջ իսլամական աշխարհի կարեւորագոյն սրբավայրը։
 
=== Միջին շրջանՇրջան ===
7—8-րդ դարերուն, Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մեծ մասը մտած է մայաններու խալիֆայութեան, VIII—IXԸ—Թ դդ․՝դարերուն՝ Աբբասեաններու խալիֆայութեան կազմի մէջ։ X—XIIԺ—ԺԲ դդ․դարերուն Սէուտական Արաբիոյ տարածքին մէջ առաջացածյառաջացած են առանձին էմիրութիւններ, սուլթանութիւններ, իսկ Հիժազը վասալական կախման մէջ ինկած է Ֆաթիմեաններէն, ապա՝ է յուրեաններէն, XIIIԺԳ դ․դարու կեսէն XVIԺԴ դ․դարու սկիզբը՝ մամչուքներէն։մամլուքներէն։ Առաւել ինքնուրոյն էր Նեճտը (Կեդրոնական Արաբիան)։ XVIԺԴ դ․դարու սկիզբէն Օսմանեան կայսրութիւնը իր տիրապետութիւնը հաստատեցհաստատեցաւ Հիժազի մէջ։ Նեճտի մէջ, որ փաստորէն անկախ էմիրութիւն էր, XVIIIԺԸ դ․դարուն առաջացավյառաջացավ իսլամական կրոնաքաղաքականկրօնաքաղաքական ուղղութիւն՝ վահաբիզմըվահապիզմը, որ կոչ կ'ընէր վերադառնալ «մաքուր» իսլամին, միաւորել Արաբիան, պայքարելպայքարիլ ընդդեմ օտարերկրեայ տիրապետողներուն։ Նեճտի էմիրներէն Մուհամմետ Իպն Աաուտը (Սէուտական Արաբիոյ կառաւարող Սաուտեաններու թագաւորութերէն) [[1745]]-ին պայքար սկսաւ Արաբիոյ միաւորման եւ միասնական պետութիւն ստեղծելու համար։ XIX դ․ԺԹ սկիզբը ստեղծուեցաւ Սաուտեան միասնական պետութիւնը։ Անոր կազմի մէջ մտան Արաբական թերակղզիին մեծ մասը, [[Պարսից ծոց]]ի էմիրութիւնները, Հադրամաուտը, [[Պահրէյն]]ը, Պասրան։
 
=== Եգիպտական տիրապետութիւնըՏիրապետութիւնը եւԵւ տրոհումըՏրոհումը ===
 
[[1811]]—[[1818]]-ին [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի կառավարիչ Մուհամմետ Ալիին զորքերը զաւթեցին արաբական, թերակղզիի մեծ մասը, եւ Սէուտական Արաբիան տրոհուեցաւ։ Մինչեւ [[1865]]-ը (ընդհատումներով) Սէուտական Արաբիան եգիպտական տիրապետութեան տակ էր։ [[Հիճազ]]ը [[1840]]-էն ետք կը գտնուէր [[թուրք]], իշխանութեան տակ։ XIX19<sup>րդ</sup> դ․դարու 2-րդ կէսին վահաբականվահապական պետութիւնը զաւթեցին Շամմարի (Հիւսիսային Արաբիա) իշխանութեան կառավարողներ Ռաշիտեանները։ Մուհամմետ իպն Ռաշիտի զորքերը գրաւեցին Նեճտի մայրաքաղաք էր-Ռիատը։Ռիյատը։ Սկսաւ անհաշտ պայքար Սաուտեան եւ Ռաշիտեան ընտանիքներու միջեւ Արաբիոյ մէջ տիրելու համար։ Սաուտեան էմիր Իպն Սաուտը, [[Քուէյթ]]ի էմիր Մուպարաք աս Սապահի օգնութեամբ, [[1902]]-ին պարտութեան մատնեց Ռաշիտեաններուն եւ վերագրաւեց էր-Ռիատը։ Սաուտեանները վերականգնեցին իրենց իշխանութիւնը Նեճտի մէջ եւ սկսան ընդլայնել իրենց տիրոյթները։
 
=== Մեծ Բրիտանիոյ Տիրապետութիւնը ===
 
[[Մեծ Բրիտանիա]]ն, գաղութակալական նպատակներէն ելլելով, [[1915]]-ին պայմանագիր կնքեց Նեճտի էմիրի հետ։ Ըստ պայմանագրի Անգլիան կը ճանչնար Նեճտի անկախութինը, իւրաքանչիւր տարի էմիրին պիտի տար 60 եզ․հզ․ ֆունտ սթեռլինկ, պէտք էր մատակարարէր զենք եւ զինամթերք։ էմիրը կը պարտաւորուէր չհարձակվիլ Հարաւային Արաբիոյ անգլիական գաղութներուն վրայ, իր արտաքին քաղաքականութիւնը համաձայնեցնել [[Լոնտոն]]ի հետ։ Մեծ Բրիտանիոյ չհաջողեցաւ սակայն պարտադրել Նեճտին մտնելու առաջին համաշխարհային պատերազմի ([[1914]]—[[1918]]) մէջ՝ ընդդես Թուրքիոյ։ Միեւնոյն ժամանակ Մեծ Բրիտանիյ հաջողեցաւ [[1915]]-ին գաղտնի պայմանագիր կնքել Մեքքայի (Հիժազ) շարիֆ Հուսէյն ալ Հաշիմիի հետ, համաձայն որուն Հուսէյնը արաբներուն պէտք է ապստամբութեան հանէր Թուրքիաոյ դէմ, իսկ [[Մեծ Բրիտանիա]]ն պէտք էր ճանչնար ապագայ [[արաբ]], պետութեան (Հիճազի գլխաւորութեամբ) անկախութիւնը։ [[1916]]-ին [[արաբ]]ները սկսան ռազմական գործողութիւններ ընդդեմ Թուրքիոյ։ [[1918]]-ին Հուսէյնը ընդունեց «արաբներու թագաւոր» տիտղոսը, սակայն Անտանտը անոր ճանչցաւ միայն Հիժազի թագաւոր։
 
=== Սէուտական Արաբիա ===
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սէուտական_Արաբիա» էջէն