«Սնդիկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «{{ԱՀ}} {{Արևելահայերեն|Սնդիկ}} '''Սնդիկ''' ({{Լեզու la|Hydrargyrum}}<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/hydrargyrum "hydrargyrum"]. ''Ran...»:
 
No edit summary
Տող 4.
== Պատմութիւն ==
[[Պատկեր:Mercury symbol.svg|thumb|left|120px|Մերկուրի մոլորակի աստղագիտական խորհրդանիշը]]
Բնածին սնդիկը յայտնի է շատ վաղ ժամանակներէն (Ք․Ա․ 2-րդ հազարամեակ, [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]], [[Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Միջագետք]], [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]], [[Հին Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]])։ Ք.Ա․ 15<sup>րդ</sup> դարին սնդիկէնսնդիկը կը ստանային քինովարըքինապարը (բնածին HgS) տաքացնելով։ Մեզ հասած է սնդիկ պարունակող անաւթ, որ կը վերագրուէ Ք․Ա․ 16-15<sup>րդ</sup> դարերուն։<br>
 
 
Տող 35.
 
Տարրերի պարբերական համակարգի 6<sup>րդ</sup> պարբերութեան, 2<sup>րդ</sup> խումբի քիմիական տարր, d տարր է, կը պատկանի անցումային տարրերու շարքին, հիւլէի ելեկտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է ''5s<sup>2</sup> 5p<sup>6</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup>'', К, Լ, М, N թաղանթները լրացուած են։
== Կիրառութիւն ==
Սնդիկը կ'օգտագործեն գիտական եւ չափող սարքեր (ջերմաչափ, ծանրաչափ, ճնշաչափ, վաքուումային պոմպեր եւ այլն), սնդիկային լամպեր, [[Ելեկտրականութիւն|ելեկտրական հոսանքի]] ուղղիչներ, անջատիչներ պատրաստելու, [[Ոսկի (արեւմտահայերէն)|ոսկի]]ն եւ [[Արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթ]]ը ամալկամացնելու, պայթուցիկ նիւթեր, ալքալիներ եւ [[քղոր]] (որպէս ելեկտրոտ) քացախաթթու (որպես քաթալիզատոր) ստանալու համար։
 
Միացութիւնները կ'օգտագործուեն բժշկութեան եւ գյուղտնտեսութեան (սերմերը ախտահանելու համար որպէս բուսասպաններ) մէջ, նաեւ որպէս հաւելանիւթեր նաւերու իրանը ներկապատելիս։
 
Սնդիկի ֆուլմինաթը՝ Hg(ONC)<sub>2</sub>, կ'օգտագործուէ տեթոնացնող եւ բռնկող պատիճներուն մէջ։ Աստիճանաբար դուրս կը մղուէ կապարի ազիտով եւ այլ աւելի արդիւնաւետ պայթուցիկ նիւթերով։
 
== Կենսաբանական Դեր ==
Սնդիկի կենսաբանական դերը վատ է ուսումնասիրուած է։ Սնդիկը եւ անոր միացութիւները թունաւոր են։ Սնդիկը օրկանիզմին մէջ կը կապուէ ֆերմենթներու եւ հիւսվածքային սպիտակուցներու սուլֆհիտրիլային խումբերուն եւ կ'իջեցնէ նրանց աշխուժութիւնը, կ'ազդէ միքրոտարրերու (Сu, Zn, Cd, Se) իւրացման եւ փոխանակութեան գործընթացքներուն վրայ։
 
Յատկապէս վտանգաւոր են սնդիկի շոգիները, որոնք ներշնչելիս կ'անցնեն արեան մէջ եւ օրկանիզմին մէջ շրջանառելով, մասամբ կը կուտակուեն [[Երիկամ (արեւմտահայերէն)|երիկամներ]]ուն, [[լեարդ]]ին, [[փայծաղ]]ին մէջ եւ ուղեղային հիւսվածքներուն մէջ, խախտելով գլխուղեղի (յատկապես հիփոթալամուսի) բնականոն աշխատանքը։
 
Տեւական թունաւորումը կ'իջեցնէ աշխատունակութիւնը, կը թուլացնէ հոտառութիւնը, կը յառաջացնէ գլխացաւ, ձեռքերու եւ գլխի դող եւն։ Թունաւորման բնորոշ ախտանշաններն են՝ լնդեզրերու կապտասեւ գունաւորումը, լինդերու փխրունութիւնը եւ արնահոսումը։ Սնդիկի օրկանական միացութիւններով թունաւորումը կ'ախտահարէ [[Կեդրոնական նեարդային համակարգ|կեդրոնական նեարդային]] եւ [[սիրտանոթային համակարգ]]ները, [[ստամոքս]]ը, լեարդը, երիկամները։
 
=== Վնասակարութիւն ===
Սնդիկի շոգին չափազանց թունաւոր է<ref>[https://168.am/2013/08/06/260421.html Սնդիկի վնասակարության մասին]</ref>։
 
=== Պատահարներ ===
Պատմութեան մէջ սնդիկային ամէնածանր աղտոտումը պատահած է [[1956 թուական]]ին ճափոնական Մինամաթա քաղաքին մէջ, որի արդիւնքին տուժած է աւելի քան երեք հազար մարդ, ովքեր կամ մահացած են, կամ տուժած են Մինամաթայի հիւանդությունէն։
{{Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ}}
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սնդիկ» էջէն