Ուիքիփետիա

«Սնդիկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
#ձայնային_ֆայլեր, փոխարինվեց: → (2), ը ։ → ը։ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 4.
== Պատմութիւն ==
[[Պատկեր:Mercury symbol.svg|thumb|left|120px|Մերկուրի մոլորակի աստղագիտական խորհրդանիշը]]
Բնածին սնդիկը յայտնի է շատ վաղ ժամանակներէն (Ք․Ա․ 2-րդ հազարամեակ, [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]], [[Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Միջագետք]], [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]], [[Հին Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]])։ Ք.Ա․ 15<sup>րդ</sup> դարին սնդիկը կը ստանային քինապարը (բնածին HgS) տաքացնելով։ Մեզ հասած է սնդիկ պարունակող անաւթ, որ կը վերագրուէ Ք․Ա․ 16-15<sup>րդ</sup> դարերուն։<br>
 
Արաբ, ալքիմիկոս Զապիր իպն Տայանը (Ը-Թ դարեր) մշակեցաւ մետաղներու առաջացման ծծումբ-սնդիկային «տեսութիւնը», ըստ որու սնդիկը մետաղներուն կը յաղորդէ փայլ, կռելիութիւն, պնդութիւն ն հալուելու ունակութիւն<ref name="Stillman">{{cite book |title = Story of Alchemy and Early Chemistry|author = Stillman, J. M.| publisher = Kessinger Publishing|date = 2003|isbn = 978-0-7661-3230-6|pages = 7–9|url = https://books.google.am/?id=hdaAGF5Y1N0C}}</ref>։ Սնդիկը ոսկիի փոխարկուելու կարեւոր պայմանը կը համարուեր անոր պնդացումը։ ▼
 
▲Արաբ, ալքիմիկոս Զապիր իպն Տայանը (Ը-Թ դարեր) մշակեցաւ մետաղներու առաջացման ծծումբ-սնդիկային «տեսութիւնը», ըստ որու սնդիկը մետաղներուն կը յաղորդէ փայլ, կռելիութիւն, պնդութիւն ն հալուելու ունակութիւն<ref name="Stillman">{{cite book |title = Story of Alchemy and Early Chemistry|author = Stillman, J. M.| publisher = Kessinger Publishing|date = 2003|isbn = 978-0-7661-3230-6|pages = 7–9|url = https://books.google.am/?id=hdaAGF5Y1N0C}}</ref>։ Սնդիկը ոսկիի փոխարկուելու կարեւոր պայմանը կը համարուեր անոր պնդացումը։
 
=== Անուան Ծագում ===
Նախկինին սնդիկը կը համարուեր հեղուկ [[Արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթ]], ({{Լեզու grc|ὕδωρ}} «ջուր» եւ {{Լեզու grc|ἄργυρος}} «արծաթ»), ուրկէ ալ անոր լաթիներէն անուանումը։ Սնդիկ բառին ծագումը հայերէնին մէջ ապացուցուած չէ, հաւանորեն առաջացած է «ցնդել» բառէն, որուն առանձին չգործածուող «ցունդ» արմատը կը նշանակէ սփռուիլ։
 
== Բնութեան Մէջ ==
Սնդիկը չափազանց հազվագիւտ եւ ցրուած տարր է, կը կազմէ երկրակեղեւի զանգուածի 4.5•10<sup>−6</sup> % (տարածուածությամբ 66<sup>րդ</sup>ն է)։ Սնդիկի հանքերուն մէջ կուտակուած է երկրակեղեւին պարունակող սնդիկի միայն 0.02 %-ը ։ը։ Արդիւնաբերական նշանակութիւն ունեն 0.02-1 % սնդիկ պարունակող հանքանիւթերը։
 
Կը պարունակուէ հրաբխային լեռնային ապարներուն մէջ։ Յայտնի են անոր 35 միներալները, որոնցմէ կարեւորը քինովարն է։ Սնդիկը խիստ ցրուած է նաեւ կենսոլորտին մէջ՝ կը կուտակուէ կաւերում, տիղմերուն մէջ (մօտ 4•10<sup>−5</sup> % ) եւ ծովաջուրին մէջ (3•10<sup>−9</sup> %)։
Տող 33 ⟶ 32՝
[[Պատկեր:Pound-coin-floating-in-mercury.jpg|մինի|ձախից|~7.6 կ/սմ<sup>3</sup> խտութիւնով մետաղադրամը սնդիկէն աւելի թեթեւ է]]
Սնդիկը ծանր, արծաթափայլ, սովորական պայմաններին հեղուկ մետաղ է։
Սառչիլու ջերմաստիճանն է −38.83&nbsp;°C, եռալունը՝ 356.73&nbsp;°C,<ref name=Senese1997>{{cite web| url=http://antoine.frostburg.edu/chem/senese/101/periodic/faq/why-is-mercury-liquid.shtml| title=Why is mercury a liquid at STP?| accessdate=1 May 2007| publisher=General Chemistry Online at Frostburg State University| author=Senese, F}}</ref> երկուքն ալ ամէնացածրն են բոլոր մետաղներուն համար:<ref>{{Cite web|url=http://www.ptable.com/#Property/State|title=Dynamic Periodic Table|website=www.ptable.com|access-date=22 November 2016}}</ref> Սառելիս սնդիկի ծաւալը կը նուազէ 3.59%-ով եւ հեղուկ վիճակի 13.69 կ/սմ<sup>3</sup> խտութիւնը կ'աճե մինչեւ 14.184 կ/սմ<sup>3</sup> Պինդ վիճակին սնդիկը փափուկ եւ կարելի է կտրել դանակով: <ref>{{cite book|author=Simons, E. N.|title=Guide to Uncommon Metals|date= 1968|publisher=Frederick Muller|page=111}}</ref>
 
== Քիմիական Յատկութիւններ ==
 
Տարրերի պարբերական համակարգի 6<sup>րդ</sup> պարբերութեան, 2<sup>րդ</sup> խումբի քիմիական տարր, d տարր է, կը պատկանի անցումային տարրերու շարքին, հիւլէի ելեկտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է ''5s<sup>2</sup> 5p<sup>6</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup>'', К, Լ, М, N թաղանթները լրացուած են։
== Կիրառութիւն ==
[[Պատկեր:Mercury-thermometer.jpg|մինի|ձախից|Սնդիկը ջերմաչափին մէջ]]
Սնդիկը կ'օգտագործեն գիտական եւ չափող սարքեր (ջերմաչափ, ծանրաչափ, ճնշաչափ, վաքուումային պոմպեր եւ այլն), սնդիկային լամպեր, [[Ելեկտրականութիւն|ելեկտրական հոսանքի]] ուղղիչներ, անջատիչներ պատրաստելու, [[Ոսկի (արեւմտահայերէն)|ոսկի]]ն եւ [[Արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթ]]ը ամալկամացնելու, պայթուցիկ նիւթեր, ալքալիներ եւ [[քղոր]] (որպէս ելեկտրոտ) քացախաթթու (որպես քաթալիզատոր) ստանալու համար։
 
Միացութիւնները կ'օգտագործուեն բժշկութեան եւ գյուղտնտեսութեան (սերմերը ախտահանելու համար որպէս բուսասպաններ) մէջ, նաեւ որպէս հաւելանիւթեր նաւերու իրանը ներկապատելիս։
 
Սնդիկի ֆուլմինաթը՝ Hg(ONC)<sub>2</sub>, կ'օգտագործուէ տեթոնացնող եւ բռնկող պատիճներուն մէջ։ Աստիճանաբար դուրս կը մղուէ կապարի ազիտով եւ այլ աւելի արդիւնաւետ պայթուցիկ նիւթերով։
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սնդիկ» էջէն