«Սպանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
վիքիֆիկացում, կետադրական, փոխարինվեց: → (44) oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 82.
11-րդ դարուն մուսուլմանական տիրապետութիւնը վտանգի տակ էր, քանի որ կը զարգանար Թայֆա թագաւորութիւնը, որ կը հրահրէր փոքր [[Քրիստոնէութիւն|քրիստոնէական]] երկիրներուն ընդլայնել իրենց տարածքները։ Հիւսիսային Ափրիկէէն ժամանած մուսուլմանական համայնքները, ինչպէս էին Ալմորատիւները եւ Ալմոհատները վերականգնեցին [[իշխանութիւն]]ը մուսուլմանական տարածքներուն մէջ եւ առաւել մեծ ուժով իրականացուցին Իսլամի տարածումը։ Վերականգնուած իսլամական իշխանութիւնը յաջողութեամբ գոյատեւեց մօտ մէկ դարէ աւելի։
=== Իսլամական Կայսրութեան Անկումը եւ Միաւորումը ===
[[Պատկեր:Castillo de Loarre 2006.jpg|մինի|Լոարէ Ամրոց, Հուեսքա]]
«Reconquista» ("Երկակի նուաճում") այդ Իբերիական քրիստոնէական թագաւորութեան ընդլայնման բազմադարեան ժամանակաշրջանն է։ Կրկնակի նուաճումը սկսաւ 722 թուականի Քովատոնկայի ճակատամարտով Battle of Covadonga եւ միաժամանակ ՓիրենԷեան (Իբերեան) թերակղզիին մուսուլմանական նուաճումներու ժամանակաշրջանն էր։ Քրիստոնէական բանակի յաղթանակը մուսուլմանական նուաճողներու դէմ՝ թոյլ տուին ստեղծել քրիստոնէական Ասթուրիասի թագաւորութիւնը «Kingdom of Asturias» 739 թուականին, հիւսիս-արեւմտեան ափամերձ լեռներու երկայնքով, Մուսուլմանական նուաճումներուն նաեւ դուրս մղեցին [[Կալիսիա]]յէն «Galicia», որ յետագային դարձաւ ամենասուրբ վայրը արեւմտեան [[Եւրոպա]]յի մէջ՝ միջին դարերուն իր Սանթիակօ Տէ Քոմփոսթելա «Santiago de Compostela» քաղաքով եւ միաւորուեցաւ նոր քրիստոնէական թագաւորութեան։
[[Մուսուլման (արեւմտահայերէն)|Մուսուլման]]ական զօրքերը նոյնպէս տեղափոխուեցան Իբերայի հիւսիսը, սակայն ջախջախուեցան Ֆրանքներու «Frankish forces» կողմէն։ Աւելի ուշ Ֆրանքները հիմնեցին քրիստոնէական երկիրներ Իբերայի հարաւային մասերուն մէջ։ Անոնց տարածքները կը ծաւալուէր մինչեւ Նաւառէի թագաւորութիւն «The Kingdom of Navarre», Արակոն «Aragon» եւ Քաթալոնիա «Catalonia»<ref>{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – Castile and Aragon |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։ Քանի մը դար մուսուլմաններու եւ քրիստոնէական երկիրներու սահմանները կ՝անցնէին Էպրօ եւ Տուրօ «Ebro and Douro valleys» Հովիտներով եւ ձորերով :
[[Պատկեր:Muralla de Ávila 01.jpg|ձախից|մինի|Աւիլա քաղաքի դարպասները։]]
Թայֆա թագաւորութեան հետ մրցակցութեան ընթացքին՝ Ալ-Անտալուսի փլուզումը, օգնեց երկար ատեն պատերազմի պատրաստուող՝ իբերական քրիստոնէական թագաւորութիւններուն նախաձեռնութիւն ձեռք բերել:
1085 թուականին Ռազմագիտական կեդրոնական քաղաք՝ [[Թոլետօ|Թոլետո]]յի գրաւումը մեծ քայլ էր քրիստոնէական թագաւորութեան առաջխաղացման հարցին։ Մուսուլմանական մեծ վերածննդից ետք՝ մեծ Մաւրական տէրութիւնը ինկաւ քրիստոնէական տիրապետութեան տակ 13-րդ դարուն, Քորտոպան 1236-ին եւ Սեւիլեան 1248 թուականին, մնաց միայն [[Կրանատա]]ն որպէս չնուաճուած քաղաք հարաւը<ref>{{cite web|url=http://libro.uca.edu/rc/rc1.htm|title=Ransoming Captives in Crusader Spain: The Order of Merced on the Christian-Islamic Frontier|accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 13}} See also: {{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = A History of Spain and Portugal; Ch. 4 Castile-León in the Era of the Great Reconquest |publisher=The Library of Iberian Resources Online |year=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։
13-րդ եւ 14-րդ դարերուն Մարինիտի «Marinid» մուսուլմանները Հիւսիսային Ափրիկէի մուսուլմանական խմբաւորումներու հետ ներխուժեցին եւ հիմնեցին որոշ ներգաւառներ թերակղզիի հարաւային ափամերձ գօտիին վրայ, բայց ձախողեցան մուսուլմանական տէրութիւնը վերականգնելու իրենց փորձին մէջ, եւ անոնք Իբերայէն դուրս նետուեցան ։
13-րդ դարուն նաեւ տեղի ունեցաւ Արակոնի թագաւորութեան կազմաւորումը՝ որուն կեդրոնը կը գտնուէր [[Իբերեան Թերակղզի|Իբերեան թերակղզի]]ի հիւսիս-արեւելքը: Այն ընդլայնացաւ տիրանալով Միջերկրական ծովու հարուստ կղզիներուն [[Սիկիլիա]]յին եւ նաեւ [[Աթէնք]]ին<ref>{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = A History of Spain and Portugal; Ch. 5 The Rise of Aragón-Catalonia |publisher=The Library of Iberian Resources Online |year=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։
[[Պատկեր:Catedral Burgos Lateral.JPG||մինի||Պուրկոսի տաճարը]]
1469-ին Քրիստոնէական թագաւորութիւնները՝ Քասթիլեան եւ Արակոնը միացան Իզապելլա Ա․ Քասթիլիացիի եւ Ֆերտինանտ Բ․ Արակոնցիի ամուսնութենէն ետք։ 1478-ին աւարտեցաւ [[Քանարեան Կղզիներ|Քանարեան կղզիներ]]ու նուաճումը, եւ 1492-ին Քասթիլիայի եւ Արակոնի միացեալ ուժերը նուաճեցին Կրանատա Էմիրաթը, եւ վերջացաւ 781-տարուան մուսուլմանական տիրապետութիւնը Փիրենէեան թերակղզիին մէջ։ Կրանատային մէջ ցուցաբերեցին որոշ համբերութիւն մուսուլմաններու նկատմամբ<ref>{{cite web|url=http://www.cyberistan.org/islamic/treaty1492.html|title=The Treaty of Granada, 1492|publisher=Islamic Civilisation|accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 13}}{{W/Ref-en}}</ref>։
1492-ը պատմութեան մէջ մտաւ նաեւ Նոր երկիրի յայտնաբերումով՝ [[Քրիստափոր Քոլոմպոսի]] կողմէն, որուն նաւային երթեւեկը կը հովանաւորէր Իզապելլան։ Այդ նոյն տարին սկսաւ Սպանիոյ հրէաներու բռնի վերափոխումը կաթոլիզիմի եւ բոլոր անոնք, որոնք կը հրաժարէին՝ դուրս կը քշուէին Սպանիոյ տարածքներէն<ref>[http://www.newscientist.com/article/dn16200-spanish-inquisition-left-genetic-legacy-in-iberia.html Spanish Inquisition left genetic legacy in Iberia]. New Scientist. 4 December 2008.{{W/Ref-en}}</ref>։ Քանի մը տարի ետք Մուսուլմանները նոյնպէս նոյն բախտին արժանացան<ref name="cong">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – The Golden Age |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։
Որպէս Վերածնունդի Նոր Արքաներ՝ Իզապելլան եւ Ֆերտինանտը իրենց ձեռքերուն մէջ կեդրոնացուցին ամբողջ իշխանութիւնը եւ նոր թագաւորութիւնը կոչեցին «España»՝ փոխարինելով նախկին Հիսպանիա բառին<ref name="cong"/>։ Իրենց քաղաքականութեան արդիւնքով ծնաւ նոր Սպանական կայսրութիւն։
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||