«Սպանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 87.
|calling_code = 34
}}
'''Սպանիա''' ({{Լեզու es|España}} {{ստեղ|{{աուդիո|Es-España.ogg|<small>էսփանեայ</small>}}}}), պաշտօնական անուանումը՝ «Սպանիոյ թագաւորութիւն» (սպաներէն՝ [[Reino de España]]), պետութիւն Եւրոպայի հարաւ-արեւմուտքին։ Կը զբաղեցնէ Բիրենեան թերակղզիի հիմնական տարածքը, [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծովու]] մէջ գտնուող Պալէարեան, Պիթիուսեան եւ Ատլանտեան ովկիանոսի մէջ գտնուող [[Քանարեան կղզիներ]]ը։ Արեւմուտքէն սահմանակից է [[Փորթուկալ]]ին, հիւսիսէն՝ [[Ֆրանսա]]յին եւ [[Անտորրա]]յին, հարաւէն՝ Ճիպրալթարին։ Ըստ պետական կառավարման՝ սահմանադրական միապետութիւն է։ Հիւսիսէն եւ արեւմտքէն Սպանիոյ ափերը կը ողողեն Ատլանտեան ովկիանոսի ջուրերը, իսկ հարաւէն եւ արեւելքէն՝ [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)<br|միջերկրածովեան]] />ջուրերով։
|միջերկրածովեան]] ջուրերով։
 
Պաշտօնական լեզուներն են՝ սպաներէնը (ամբողջ տարածքի մէջ), կաթալոներէնը, պասքերէնը, կալիցիերէն եւ արակոներէնը։ Սպանիոյ բնակչութիւնը 46 423 064 մարդ է, ըստ 2015–ի մարդահամարի տուեալներուն։ Մայրաքաղաքը [[Մատրիտ]]ն է։ Մեծագոյն քաղաքներն են՝ Մատրիտը, [[Պարսելոն]]ը, [[Վալենսիա]]ն, [[Սեւիլիա]]ն, [[Սարակոսա]]ն եւ [[Մալակա]]ն։
Տող 130 ⟶ 129՝
Շարունակական պատերազմները եւ այլ խնդիրները պատճառ դարձան թագաւորութեան տկարացման։ 19-րդ դարու սկիզբին [[Ֆրանսա]]յի ներխուժումը Սպանիա քաոսի մէջ դրաւ վերջինիս, անկախութեան համար մղուող պայքարը քայքայեց թագաւորութեան մեծ մասը եւ երկիրը դրաւ քաղաքականապէս անկայուն վիճակի մէջ։ 20-րդ դարուն երկիրը տուժեց քաղաքացիական կործանարար պատերազմի պատճառով, եւ իշխանութեան եկաւ մենատիրական կառավարութիւնը, սակայն անիկա աւարտեցաւ տպաւորիչ տնտեսական աճով։ Ժողովրդավարութիւնը վերականգնուեցաւ 1978 թուականին խորհրդարանական սահմանադրական իշխանութեան տեսքով։ 1986 թուականին Սպանիան միացաւ Եւրոմիութեան, վերականգնեց մշակոյթը եւ ունեցաւ կայուն տնտեսական աճ։
 
=== Նախապատմութիւն եւԵւ նախահռոմէականՆախահռոմէական ժողովուրդԺողովուրդ===
Աթափուերքայի (Atapuerca - Province of Burgos (Spanish pronunciation: [ataˈpweɾka]Archaeological Site of Atapuerca) մէջ իրականացուած հնէաբանական պեղումներէն պարզուած է, որ Փիրենէեան թերակղզիին (Ֆրանս.՝ Péninsule Ibérique , անգլ.՝ Iberian Peninsula) մէջ մարդը բնակութիւն հաստատած է աւելի քան 1.2 միլիոն տարի առաջ<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6256356.stm|title='First west Europe tooth' found|publisher=BBC|date=30 June 2007|accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}</ref>։ Այժմեան բնակչութիւնը բնակութիւն հաստատած է թերակղզիին մէջ 32.000 տարի առաջ, տեղափոխուելով հիւսիսէն<ref>Typical [[Aurignacian]] items were found in Cantabria (Morín, El Pendo, Castillo), the Basque Country (Santimamiñe) and Catalonia. The radiocarbon datations give the following dates: 32,425 and 29,515 BP.{{ref-en}}</ref>։ Լաւագոյն վկայութիւնները հիւսիսային Իբերիա գտնուող Քանթապրիա (Cantabria) բնակավայրին Ալթամիրա (սպաներէն՝ Altamira) քարանձաւի պահպանուած հանրայայտ նկարներն են։
[[Պատկեր:AltamiraBison.jpg|մինի|Ալթամիրա քարանձաւի նկարները, Քանթապրիա]]
Տող 190 ⟶ 189՝
 
1469-ին Քրիստոնէական թագաւորութիւնները՝ Քասթիլեան եւ Արակոնը միացան Իզապելլա Ա․ Քասթիլիացիի եւ Ֆերտինանտ Բ․ Արակոնցիի ամուսնութենէն ետք։ 1478-ին աւարտեցաւ [[Քանարեան Կղզիներ|Քանարեան կղզիներ]]ու նուաճումը, եւ 1492-ին Քասթիլիայի եւ Արակոնի միացեալ ուժերը նուաճեցին Կրանատա Էմիրաթը, եւ վերջացաւ 781-տարուան մուսուլմանական տիրապետութիւնը Փիրենէեան թերակղզիին մէջ։ Կրանատային մէջ ցուցաբերեցին որոշ համբերութիւն մուսուլմաններու նկատմամբ<ref>{{cite web|url=http://www.cyberistan.org/islamic/treaty1492.html|title=The Treaty of Granada, 1492|publisher=Islamic Civilisation|accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 13}}{{W/Ref-en}}</ref>։
[[Պատկեր:Linces1.jpg|ձախից|մինի|180px|Սպանիոյ մէջ կ'ապրեն նաեւ լուսաններ]]
 
[[Պատկեր:Trenes.jpg|մինի|աջիցձախից|180px|AVE Արագընթաց գնացքը]]
1492-ը պատմութեան մէջ մտաւ նաեւ Նոր երկիրի յայտնաբերումով՝ [[Քրիստափոր Քոլոմպոսի]] կողմէն, որուն նաւային երթեւեկը կը հովանաւորէր Իզապելլան։ Այդ նոյն տարին սկսաւ Սպանիոյ հրէաներու բռնի վերափոխումը կաթոլիզիմի եւ բոլոր անոնք, որոնք կը հրաժարէին՝ դուրս կը քշուէին Սպանիոյ տարածքներէն<ref>[http://www.newscientist.com/article/dn16200-spanish-inquisition-left-genetic-legacy-in-iberia.html Spanish Inquisition left genetic legacy in Iberia]. New Scientist. 4 December 2008.{{W/Ref-en}}</ref>։ Քանի մը տարի ետք Մուսուլմանները նոյնպէս նոյն բախտին արժանացան<ref name="cong">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – The Golden Age |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։
 
Որպէս Վերածնունդի Նոր Արքաներ՝ Իզապելլան եւ Ֆերտինանտը իրենց ձեռքերուն մէջ կեդրոնացուցին ամբողջ իշխանութիւնը եւ նոր թագաւորութիւնը կոչեցին «España»՝ փոխարինելով նախկին Հիսպանիա բառին<ref name="cong"/>։ Իրենց քաղաքականութեան արդիւնքով ծնաւ նոր Սպանական կայսրութիւն։
== Վարչական Բաժանում ==
 
{{Սպանիոյ Վարչական Բաժանումի Քարտէզ}}
{|
[[Պատկեր:2012 Via Laiefane.JPG|մինի|աջից|180px|Արագընթաց գնացք]]
|{{Սպանիոյ Վարչական Բաժանումի Քարտէզ}}
[[Պատկեր:Trenes.jpg|մինի|աջից|180px|AVE Արագընթաց գնացքը]]
|valign=top|
* Անտալուսիա ({{Լեզու es|Andalucía}})
* Արակոն ({{Լեզու es|Aragón}})
* Ասթուրիա ({{Լեզու es|Principado de Asturias}})
* Պալէարական Կղզիներ ({{Լեզու es|Islas Baleares}}, [[Каталанский язык|кат.]] ''Illes Balears'')
* Պասքերու Երկիր ({{Լեզու es|País Vasco}}, Պասքերէն՝ ''Euskadi'')
* Վալենսիա ({{Լեզու es|Comunidad Valenciana}})
* Կալիսիա ({{Լեզու es|Galicia}}, Կալիսերէն՝ ''Galiza'')
* Քանարեական Կղզիներ ({{Լեզու es|Islas Canarias}})
* Քանթապրիա ({{Լեզու es|Cantabria}})
* Քասթիլիա Լա Մանչա ({{Լեզու es|Castilla-La Mancha}})
* Քասթիլիա եւ Լէոն ({{Լեզու es|Castilla y León}})
* Կաթալոնիա ({{Լեզու es|Cataluña}}, Կաթալաներէն՝ ''Catalunya'')
* Մատրիտ ({{Լեզու es|Madrid}})
* [[Мурсия]] ({{lang-es|Región de Murcia}})
* Նաւարրա ({{Լեզու es|Navarra}}, Պասքերէն՝ ''Nafarroa'')
* Ռիոխայ ({{Լեզու es|La Rioja}})
* Էսթրեմադուրայ ({{Լեզու es|Extremadura}})
|}
{{ՎՊԵԱ|Spain}}
{{Եւրոպայի Երկիրներ}}
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սպանիա» էջէն