«Ստեփանակերտ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Նոր էջ «{{ԱՀ}} {{Արևելահայերեն|Ստեփանակերտ}} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = Քաղաք | հայերեն անվանում =...»: |
(Տարբերութիւն չկայ)
|
12:12, 20 Օգոստոս 2015-ի տարբերակ
| Քաղաք | |||
|---|---|---|---|
| Ստեփանակերտ | |||
|
ազրպ.՝ Xankəndi ազրպ.՝ Stepanakert ազրպ.՝ Xankəndi | |||
| |||
 | |||
| Երկիր | ԼՂՀ | ||
| Սուրեն Գրիգորեան | |||
| Տուեալ կարգավիճակում | 1923 | ||
| Տարածութիւն | 29,12 քմ² | ||
| ԲԾՄ | 813±1 մեթր | ||
| Բնակչութիւն | 49 848 մարդ (2005)[1] | ||
| Ժամային գօտի | UTC+4 | ||
Ստեփանակերտ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան [Ն 1] մայրաքաղաքը։
Բնակչութիւնը 53,6 հազար (2009) մարդ է։ Երկրին վարչական, մշակութային եւ տնտեսական կեդրոնն է։ Վերանուանուած է գոմունիստական կուսակցութեան, աշխատաւորներու միջազգային շարժման գործիչ Ստեփան Շահումեանի պատուին։
Պատմութիւն
Որպէս բնակավայր ձեւավորուած է 19-րդ դարի սկիզը՝ Վարարակ գիւղին մէջ, որ ներկայիս կը գտնուի քաղաքի տարածքին մէջ։ Ստեփանակերտը կը գտնուի Արցախեան լեռնաշղթայի արեւելեան լանջին, Կարկառ գետի վտակ Վարարակնի ձախ ափին, 850 մեդր բարձրութեան վրայ։
Ստեփանակերտի նախագիծի եւ կառուցման առաջին ծրագիրը մշակուած է Ալեքսանդր Թամանեանը (1926 թ.), երկրորդը՝ Ն. Սլոբոտեանիկը (1938 թ.), երրորդը՝ Բ. Դադաշեանը (1968 թ.)։ Բայց բոլոր այդ նախագիծերը պահպանուած է Թամանեանի նախագծած կառուցուածքը։
Ընդհանուր տեղեկութիւններ
Ստեփանակերտը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան խոշոր քաղաքն է եւ մայրաքաղաքը։ Ունի 53,6 հազար բնակիչ (2009 թ.)[2]։ Որպէս քաղաքային բնակավայր հայտնի է 1847 թուականին։ Իսկ մինչեւ այդ հին հայկական բնակավայր էր՝ Վարարակն անուամբ, որ ունի աւելի քան երկուհազարամեայ պատմութիւն։ Ճիշդ այս գիւղին1840-ական թուականներուն ստեղծուած է ռուսական բանակի զորանոց՝ ռազմական, վարչական, բնակելի շինութիւններով, որոնք հիմքն հանդիսացած են այժմյան քաղաքի ձեւավորման համար։ Արցախին մէջ խորհրդային կարգեր հաստատուելէ ետք եւ երկրամասը ինքնավար մարզ հռչակուելէ ետք, 1923 թուականին 26 պատգամաւորներու առաջնորդ, Բաքուի կոմունայի ղեկավար Ստեփան Շահումեանի յիշատակը հավերժացնելու համար այս բնակավայրը կը վերանուանուի Ստեփանակերտ։ Այսինքն Ստեփանակերտը պաշտոնական ձեւով քաղաքի կարգավիճակ ունի 1923 թուականին։ Մինչեւ 1978 թ. Ստեփանակերտը մարզային վարչական կեդրոն ըլլալու բացի, նաեւ համանուն շրջանի կեդրոն էր։ 1978 թ.ետք Ստեփանակերտի շրջանը կը վերանուանուի Ասկերանի շրջան, իսկ շրջանի կեդրոնը կը դառնայ Ասկերան աւանը (այժմ քաղաք)։ Ստեփանակերտը այժմ ունի 25,6 քկմ տարածք, կը գտնուի Արցախի լեռնաշղթայի արեւելեան նախալեռնային մասի ոչ մեծ հարթութեան վրայ, Կարկառ գետի ձախափնեայ գեղատեսիլ վայրին մէջ։ Շրջապատուած է անտառներով, այգիներով, ունի մեղմ կլիմայական պայմաններ. Յունուարի միջին ջերմ աստիճանը -0,2 0C, իսկ Յուլիսինը՝ +22,40C, օգոստոսինը՝ +22,20C։ Մթնոլորտային տեղումները տարեկան միջին հաշուով, կը կազմեն 535 մմ։
Ստեփանակերտը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան նախագահի նստավայրն է, այնտեղ կը գտնուին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը, կառավարութիւնը, բոլոր նախարարութիւններն ու գերատեսչութիւնները, հասարակական, քաղաքական կազմակերպութիւնները, բազմազան միութիւններ, հիմնադրամներ, դատաիրաուական մարմիններ, միջազգային կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներու գրասենյակներ։
Կրթութիւն
Ստեփանակերտը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան կրթութեան, մշակութային կարեւոր կեդրոնն է։ 1920-ական թուականներուն այստեղ բացուած է գիւղատնտեսական արուեստանոց, իսկ 1940-ական թուականներուն՝ երկամեայ ուսուցչական հիմնարկ, որ կարճ ժամանակմը ետք փակուած է։ 1970-ական թուականներուն բացուած էր մանկավարժական հիմնարկ՝ հայկական, ռուսական եւ ազրպէյճանական բաժանմունքներով։ Այստեղ մինչեւ 1993 թ. կը գործէին Կիրովականի մանկավարժական եւ Երեւանի ճարտարագիտական համալսարանների մասնաճիւղերը, որոնց հիման վրայ կազմակերպուեցաւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան պետական համալսարանը (այժմ՝ Արցախի Պետական Համալսարանը)։ Այստեղ կը գործէ նաեւ ոչ պետական բարձրագոյն 6 ուսումնական հաստատութիւն։ Կան նաեւ բժշկական, երաժշտական, գեղարվեստական ուսումնարաններ, ինչպէս նաեւ հանրակրթական պետական 16 դպրոց եւ 15 մանկապարտէզ։[3] 1924 թ. բացուած է ներկայիս Ստեփանակերտի հանրապետական գրադարանը, գրադարաններ կը գործեն նաեւ քաղաքի տարբեր մասերուն մէջ: Մայրաքաղաքի մշակութային օճախներու շարքոին մէջ իր կարեւոր դերն ունի պատմութեան թանգարանը, ուր ցուցադրուած են Արցախ-Ղարաբաղ աշխարհի հնագոյն հայկական տնտեսական, մշակութային կեանքին, պատմութեան վերաբերող, մեծ հետաքրքրութիւն ներկայացնող բազմաթիւ ցուցանմուշներ։
Տնտեսութիւն
Ստեփանակերտը Արցախի արդիւնաբերական խոշոր կեդրոնն է։
2008 թ. տուեալներով մայրաքաղաքին մէջ կը գործեն արդիւնաբերական 148, շինարարական՝ 126, ծառայութիւններ մատուցող՝ 324, առեւտուր իրականացնող՝ 882 տնտեսավարող նիւթեր։ Այդ տարուայ տուեալներով Ստեփանակերտին բաժիններէն է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան արդիւնաբերական արտադրանքի աւելի քան 49,9, շինարարական աշխատանքներու 43,4, առեւտուրի շուրջ 57, ծառայութիւններու աւելի քան 72, գիւղատնտեսական արտադրանքի 1,9 %-ը։[2] Արդիւնաբերական խոշոր ճիւղերից, երկար ժամանակ համախառն արտադրանքով, առաջատարը թեթեւ արդիւնաբերութիւնն էր։ Այս ճիւղի խոշոր ձեռնարկութիւնը Մետաքսի գործարան էր, որ իր մասնաճիւղերն ուներ Քարինտակ, Խնձրիստան գիւղերուն մէջ եւ Մարտակերտ քաղաքին մէջ։ Կը գործէր մարզի կոլտնտեսութիւններուն մէջ արտադրուող բոժոժի ու այլ շրջաններուն մէջ ստացուող հումքի բազայի վրայ։ Բնական մետաքսաթելի ու գործուածքի արտադրութեամբ ԽՍՀՄ-ին խոշորագոյններուն մէկն էր։ Մինչեւ 1990 թ. այս գործարանը տարեկան կը թողարկէ աւելի քան 15 մլն. գծամետր մետաքսի գործուածք։ Այժմ ան գործ չի տեսներ։ Ստեփանակերտի թեթեւ արդիւնաբերութեան միւս խոշոր ձեռնարկութիւնը կոշիկի գոծարան է, որ տարեկան կարող է թողարկել 4,5-5 մլն. զոյգ կաշիէ կոշիկ։ Նշանավոր են նաեւ գորգագործականն ու կարի գործարաները։ Միւս ճիւղերու ձեռնարկութիւններուն հիշարժան են էլեկտրատեկնիկական, կահոյքի գործարան, կաթնամթերքներու, մսի, հացաբուլկեղենու, հրուշակեղենու, խմիչքներու արտադրութեան ձեռնարկութիւնները։
Մշակոյթ
Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան մշակութային կեանքին մէջ անգնահատելի դեր կը խաղայ Ստեփանակերտի Վ.Փափազեանի անուան պետական հայկական դրամատիկական թատրոնը (հիմնադրուած է 1932 թ.)։ Աւելորդ չէ նշուած, որ ադրբեջանական տիրապետութեան տարիներուն հայկական մարզի միակ պետական դրամատիկական թատրոնի խաղացանկից գրեթէ լրիվ հանուել էին հայ ժողովուրդի պատմութեանը, կեանքի վերաբերող գործերու բեմադրութիւնները։ Այժմ Ստեփանակերտի հայկական դրամատիկական թատրոնը նոր վերելք կ՛ապրի, ամուր կապ ստեղծած է Երեւանի թատերական օքախներու հետ։ Քաղաքի ու ամբողջ երկամասի կեանքին մէջ 1959 թուականին իւրահատուկ դեր կը խաղայ հայկական երգի ու պարի պետական համոյթը, որ մեծ հաջողութեամբ ելոյթներ կ՛ունենայ նաեւ Երեւանին եւ Հայաստանի այլ բնակավայրերուն մէջ։ Այժմ Ստեփանակերտի ռադիոհագնոյցը եւ հեռուստատեսութիւնը ամեն օր հայերէն լեզուով հաղորդումներ կու տայ քաղաքի ու հանրապետութեան բնակչութեան համար։ 1960-ական թուականներուն այստեղ ընդունուած են նաեւ հեռուստահաղորդումներ, բայց, ցավոք, մինչեւ 1988 թուականը՝ միայն ազրպէյճաներէն եւ ռուսերեն լեզուներով։ Ոչ միայն ԼՂԻՄ հայկական բոլոր բնակավայրերը, այլեւ մարզային կեդրոն Ստեփանակերտը հնարավորութիւն չէին դիտեր եւ լսելու հայկական հեռուստատեսութեան հաղորդումները։ Արցախեան շարժման հետ կապուած, մարզի հայութեան միահամուռ պահանջով, 1988 թ. մայիսի սկզիբը Ստեփանակերտը ոչ միայն կ՛ընդունի հայկական հեռուստահաղորդումները, այլեւ հայ մասնագետներու աջակցութեամբ այստեղ կազմակերպուեցաւ տեղական հեռուստահաղորդումներ։ Այժմ Ստեփանակերտին մէջ կը գործուին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան հեռուստահաղորդումներու կեդրոնը։
Տեսարժան վայրեր
- Սուրբ Հակոբ եկեղեցի - քաղաքի նոր եւ առաջին եկեղեցին
- Մենք ենք, մեր սարերը հուշարձան
Հայոց ցեղասպանութեան նվիրուած հուշարձաններ
Հիւրանոցներ
- 4* «Վալլեքս Գարդեն Հոթել» հիւրանոց
- 4* «Արմենիա» հիւրանոց
- 4* «Պարկ Հոթել Արցախ» հիւրանոց
- 4* «Եվրոպա»
- 2* «Անի Պարադիզ» հիւրանոց
- 3* «Նաիրի» հիւրանոց
- 4* «Երևան» հիւրանոց
- 3* «Շուշի» հիւրանոց
- 2 * «Ռաֆո և Կարինե» հիւրատուն
- 4* «Արմենիա» հիւրանոց
Փոխադրութիւն
Ստեփանակերտը ճանապարհային ուղեւորութեան կարեւոր հանգոյց է։ Այստեղ սկսած են Ստեփանակերտ-Շուշի-Բերձոր-Գորիս-Ջերմուկ-Երեւան, Ստեփանակերտ-Աղդամ-Եվլախ-Բաքու, Ստեփանակերտ-Ննգի-Մարտունի, Ստեփանակերտ-Կարմիր Շուկա-Մարտունի ճանապարհային ուղեւորութիւն։ Ստեփանակերտը երկաթգծով կապուած էր Բաքու-Թբիլիսի երկաթուղային մայրուղու Եվլախ կայարանի հետ։
Հասարակական Փոխադրութիւն
Ստեփանակերտի հասարակական Փոխադրութիւնը ներկայացուած է «Գազել», «Մերսեդես», «Հյոնդայ Քանթրի» եւ «Բոգդան» հանրակարքներով:
Օդանավակայան
Ունի օդանավակայան եւ օդային գծերով կապված էր Երեւանի, Թբիլիսիի, Գյումրիի եւ Հյուսիսային Կովկասի, քաղաքներու հետ։ Օդանավակայանը 1988-1994 թթ. Ադրբեջանի բարբարոսներու կողմին հիմնահատակ ավերուած է։ Ստեփանակերտի օդանավակայը այժմ կը գտնուի կառուցման ընթացքին։ Վերակառուցուող օդանավակայանը նախատեսուած էր շահագործման հանձնել 2012 թ., այն կունենայ բոլոր պայմանները եւ գործողութեան մէջ կը դրին ժամանակակից օդանավեր։
Հայտնի ստեփանակերտցիներ
- Ռոբերտ Քոչարեան - ՀՀ նախագահ (1998-2008)
- Սերժ Սարգսեան - ՀՀ նախագահ (2008-ից)
- Արկադի Ղուկասեան - Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան նախագահ (1997-2007)
- Բակո Սահակեան - Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան նախագահ (2007-ից)
- Արմեն Աբաղեան (1933-2005)
- Արայիկ Հարութիւնեան - Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան վարչապէտ (2007-ից)
- Վլադիկ Ներսեսեանց (1938-2005) - խորհրդային եւ ռուսաստանեան իրաւագէտ
Քույր քաղաքներ
Ուիքիփետիայի՝ ազատ հանրագիտարանի կողմէն
Առաջարկուած է ջնջել այս յօդուածը։
Ուիքիփետիայի մէկ կամ քանի մը մասնակիցներ առաջարկած են ջնջել ։ Մանրամասնութիւններուն ծանօթանալու, ինչպէս նաեւ Ձեր կարծիքը յայտնելու համար այցելեցէք Ջնջման ներկայացուած յօդուածների քննարկման էջը։
Ուշադրութիւն, այս կաղապարը պէտք չէ հեռացնել նախքան վերոյիշեալ քննարկման էջին մէջ համաձայնութեան հասնիլը։ Եթէ համաձայն չէք առաջարկուած ջնջումին, կրնաք քննարկման ընթացքին սրբագրել եւ բարեփոխել այս յօդուածը, այսպիսով նպաստելով անոր պահպանման։
Մոնթեբելլո, ԱՄՆ
- Կաղապար:Դրոշավորում/Աբխազիա Սուխում, Աբխազիա
- Երևան, Հայաստան
- Կաղապար:Դրոշավորում/Իսպանիա Սան Սեբաստիան, Իսպանիա
Նշումներ
- ↑ Ըստ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության սահմանադրության 1-ին գլխի 1-ին հոդվածի 2-րդ կետի՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն և Արցախի Հանրապետություն անվանումները նույնական են։
Ծանոթագրութիւններ
Կաղապար:ԼՂՀ քաղաքներ Կաղապար:ԼՂՀ վարչական բաժանում Կաղապար:Պորտալ