«Դանիէլ Վարուժան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Դանիէլ Վարուժան (Դանիէլ Չպուքքարեան)''' ([[20 Ապրիլ]] [[1884]], [[Բրգնիկ]] - [[26 Օգոստոս]] [[1915]]), 20-րդ դարու արեւմտահայ բանաստեղծ։բանաստեղծ: Դանիէլ Վարուժանի ստեղծագործութեան էութիւնը եղաւ գեղեցկութեան, ուժի ու աշխատանքի տարերքը։տարերքը:

Վարուժանի կեանքը թէպետ ընդհատուեցաւ երիտասարդ հասակին, բայց ան ստեղծեց հասարակական մեծ բովանդակութեան եւ գեղարուեստական կատարեալ ձեւերու բանաստեղծութիւններ։բանաստեղծութիւններ: Ան հոգեկան մերձեցումներ ունեցաւ համաշխարհային բանաստեղծութեան մեծ դէմքերու հետ, պահպանելով, սակայն, իր ստեղծագործութեան ազգային ոճն ու դրոշմը։դրոշմը: Այս իրողութիւնը խոստովանած է նաեւ ինքը։ինքը: Խօսելով նաեւ վերածնունդի շրջանի [[Իտալիա (արեւմտահայերէն)|իտալական]] եւ ֆլամանական արուեստէն կրած ազդեցութեան մասին, Վարուժան միաժամանակ յատկապէս կ՛ընդգծէ, որ իր վրձինը թաթխած է միայն հայրենի հողի «որդան կարմիր»ի եւ «ծովածուփ արեան» մէջ։մէջ:

Դանիէլ Վարուժան ծնած է [[1884]] թուականին, Արեւմտեան Հայաստանի [[Սեբաստիա (արեւմտահայերէն)|Սեբաստիա]] նահանգի Բրգնիկ գիւղը։գիւղը: Ան հասակ առած է գեղեցիկ բնութեան մը մէջ, իրենց գիւղի գետեզերքներուն թախծող ուռիներու օրօրին տակ։տակ: Գիշերները մայրը անոր պատմած է պանդխտութեան մէջ գտնուող իր հօր մասին եւ անոր երեւակայութիւնը բորբոքած է թուրք ենիչերիներու մասին ըրած պատմութիւններով։պատմութիւններով: Բնութենէն ստացած երազային տպաւորութիւններուն խառնուած են նաեւ կեանքի վիշտերը։վիշտերը:

Վարուժան գրաճանաչ դարձած է գիւղի վարժարանին մէջ, իսկ [[1896]] թուականէն ուսումը շարունակած [[Պոլիս (արեւմտահայերէն)|Պոլսոյ]] մէջ սկիզբը Սագըզ Աղաճի, ապա [[Քաղկեդոն]]ի Մխիթարեան վարժարաններուն մէջ։մէջ:

Պոլիս ծանր տպաւորութիւն կը ձգէ Վարուժանի վրայ։վրայ: Ան կը տեսնէ Սուլթան Համիտի կազմակերպած ջարդի հետքերը։հետքերը: Այդ օրերու հալածեալներէն էր նաեւ բանաստեղծին հայրը, որուն հարազատները երկար ժամանակ կը փնտռեն եւ վերջապէս զայն կը գտնեն բանտին մէջ՝ շղթայուած։շղթայուած: Տարիներ ետք, «Հօրս բանտին մէջ» ոտանաւորին մէջ, Վարուժանը կը յիշէ՝

Մէջտեղը բանտի եւ մահճի։մահճի:»

Բանտարկեալ հօրը ան կը պատմէ իրենց ապրած ծանր կեանքին մասին, մեծ մայրը մահացած է, մայրը՝ հիւանդ է եւ խուլ, կը հազայ, չորցած են պարտէզի վարդենիները, աւերուած է հայրական օճախը։օճախը:

Հայրը ձեւով մը կ՛ազատի բանտէն եւ կ՛աշխատի Պոլսոյ իջեւանատուներէն մէկուն մէջ։մէջ: Դպրոցական արձակուրդները պատանին կ՛անցնէ հօր մօտ եւ ականատես կը դառնայ պանդուխտներու տառապալի կեանքին․ «Արձակուրդներս ընդհանրապէս անցած են հօրս քով, Խավեար Խանը, հայ պանդուխտներու հառաչանքներուն եւ վէրքերու տրոփիւնին ունկնդիր», - գրած է բանաստեղծը։բանաստեղծը:

[[1902]] թուականին Վարուժանը կը տեղափոխուի [[Վենետիկ (արեւմտահայերէն)|Վենետիկ]]ի Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանը։վարժարանը: Բանաստեղծին վրայ խորապէս կ՛ազդեն Վերածնունդի շրջանի նկարչութեան ու քանդակագործութեան կոթողները՝ իրենց առողջ եւ հիւթեղ իրապաշտութեամբ։իրապաշտութեամբ: Ան յափշտակութեամբ կը կարդայ նշանաւոր գրողներու երկերը, յատկապէս կը տարուի ռուս հանճարեղ գրող Լեւ Տոլստոյի եւ [[ֆրանսա]]ցի մեծ մտածող Ժան-Ժագ Ռուսոյի գաղափարներով։գաղափարներով:

Վարուժանն առանձին սիրով կ՛ուսումնասիրէ [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ի պատմութիւնը, հայ հին ու նոր գրականութիւնը։գրականութիւնը: Վենետիկի մէջ ան կը գրէ առաջին բանաստեղծութիւնները՝ պանդուխտներու կեանքի եւ [[1896]] թ. ջարդերու պատկերներով։պատկերներով:

[[1905]] թուականին բանաստեղծը կը մեկնի [[Պելճիքա]] եւ կ՛ընդունուի Կանտի համալսարանը։համալսարանը: Ուսանողական տարիները էական դեր կը խաղան անոր կազմաւորման մէջ. ան կը հետեւի ընկերային եւ քաղաքական գիտութիւններու, կ՛ուսումնասիրէ գրականութիւնը եւ ընկերային ուսմունքներ։ուսմունքներ: Անոր դիմաքանդակը զետեղուած է համալսարանի գլխաւոր գրադարանի դահլիճին մէջ, (Ghent University Library) Rozier 9, B-9000 Ghent ։: Դիմաքանդակին վրայ նշուած են իր հետեւեալ խօսքերը ։:

երբոր երազն անմահ է։է:»

Վարուժանի գեղագիտական հայեացքներուն ձեւաւորման կը նպաստէ նաեւ պելճիքացիներու բարձր մշակոյթը. ան խորազնին կ՛ուսումնասիրէ 17 - 18-րդ դարերու [[Իրապաշտ ուղղութիւն|իրապաշտ]] [[նկարչութիւն]]ը եւ կը տարուի 20-րդ դարու հռչակաւոր բանաստեղծ էմիլ Վերհառնի բանաստեղծութիւններով։բանաստեղծութիւններով:

Ստանալով բարձրագոյն կրթութիւն, բանաստեղծը [[1909]]-ին կը վերադառնայ իր ծննդավայրը։ծննդավայրը: Երկու տարի ուսուցչութիւն կ՛ընէ Սեբաստիոյ Արամեան վարժարանին մէջ, ապա [[1911]]-ին կը տեղափոխուի Եւդոկիոյ (Թոքաթ) ազգային ճեմարան։ճեմարան: [[1912]]-ին Վարուժանը կը հրաւիրուի Պոլսոյ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ վարժարանը՝ տեսուչի պաշտօնով։պաշտօնով:

Այս տարիներուն Վարուժանի բանաստեղծութիւնները լայն ճանաչումի կ՛արժանանան։կ՛արժանանան: Ան կը դառնայ Պոլսոյ գրական շրջանակներու ազդեցիկ դէմքերէն մէկը, գրական հաւաքոյթներու ոգին։ոգին: Տասը տարուան ընթացքին մէջ, բանաստեղծը կը գրէ չորս գիրք՝ «Սարսուռներ», «Ցեղին սիրտը», «Հեթանոս երգեր» եւ «Հացին երգը»։: Ան կը գրէ նաեւ նոթեր, յօդուածներ եւ կը կատարէ թարգմանութիւններ։թարգմանութիւններ:

[[1915]] թուականն էր եւ Վարուժանը կը շարունակէր լրացնել գիւղի չքնաղ երգերու՝ «Հացին Երգը» շարքը, կը պատրաստուէր գրել «Հայկական Հոմերագիրք» ժողովածուն, ուր պէտք է տեղաւորէր հին հայկական [[Առասպել (արեւմտահայերէն)|առասպել]]ներու ու աւանդութիւններու մշակումները, կ՛երազէր ամբողջովին մշակել «Սասնայ Ծռեր» ժողովրդական էպոսը։էպոսը: Ծրագրած էր նաեւ գրել «Գինիին Երգը» քերթողական հատորը։հատորը:

[[1914]]-ին կը դառնայ «Մեհեան» գրական ամսաթերթին հինգ հիմնադիրներէն մէկը՝ [[Կոստան Զարեան]]ի, Յակոբ Քիւֆէճեանի ([[Յակոբ Օշական|Օշական]]), Գեղամ Բարսեղեանի եւ Ահարոն Տատուրեանի հետ։հետ: Մինչեւ [[Յուլիս]] լոյս տեսած թերթի գրական եւ մշակութային մտածողութեան գլխաւոր մղիչ ուժն է՝ Կոստան Զարեանի հետ, մինչեւ իր բաժանումը։բաժանումը: Խմբագրած է նաեւ «Նաւասարդ» գրական պարբերականը։պարբերականը:

Բայց վրայ կը հասնի արիւնալի աղէտը։աղէտը: Արտերը կը ներկուէին արիւնով։արիւնով: Բանաստեղծի խօսքերով՝ կեանքը կը մորթուէր արտերուն մէջ, միտքը՝ գանկին մէջ։մէջ: Այս ողբերգական օրերու զոհերէն մէկը եղաւ նաեւ Վարուժան։Վարուժան: Թուրք մարդասպանները աքսորի ճանապարհին, Չանղըրի քաղաքի մօտ ձորի մը մէջ յօշոտեցին 31-ամեայ բանաստեղծը։բանաստեղծը:

* Դար Մը Գրականութիւն, Մինաս Թէօլէօլեան, Ա. հատոր, Պոսթըն 1970, էջ 574-577։577: