«Տեխասի Անկախութեան Պատերազմ (1835—1836, արեւմտահայերէն)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Տեխասի անկախութեան պատերազմ''' ({{lang-en|Texas War of Independence}}) կամ [[1835]]-[[1836]] թուականներու '''Տեխասի յեղափոխութիւն''' ({{lang-en|Texas Revolution}}), պատերազմ [[Մեքսիքա|Մեքսիքայի]]յի եւ [[Տեխաս (արեւմտահայերէն)|Տեխասի]] միջեւ, որուն արդիւնքը դարձած է Տեխասի անկախացումը (Մեքսիքայի կողմէն չէ ընդունուած): ։

[[1825]]-ին [[Կոաուիլա (արեւմտահայերէն)|Կոաուիլա]] եւ [[Տեխաս (նահանգ, արեւմտահայերէն)|Տեխաս]] նահանգներու օրենսդիր ժողովները օրէնք հրապարակած են, որ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի բնակիչներուն հնարաւորութիւն կու տար, ստանալ հողատարածքներ ցածր գիներով, ընդ որուն վճարումները տարաժամկէտով կ՛իրականացուէին, բացի այդ բնակիչները 10 տարի զուրկ պիտի մնային հարկերէ:հարկերէ։ Գաղութարարներու թիւը արագօրէն կ՛աւելնար եւ [[1830]]-ական թուականներու կէսերուն Տեխասի մէջ կը բնակէր 30 հազարէ աւելի ամերիկացի<ref name="Alp">{{книга|автор=Альперович М. С., Слёзкин Л. Ю.|заглавие=История Латинской Америки (с древнейших времен до начала XX в.)|издание=Учебное издание. 2-е изд., перераб. и доп|место=М.|издательство=Высш. шк|год=1991 }}</ref>, իսկ մեքսիկական բնակչությունը կազմում էր 7800 մարդ<ref>{{книга|автор=Manchaca M.|название=Recovering History, Constructing Race: The Indian, Black, and White Roots of Mexican Americans|серия=The Joe R. and Teresa Lozano Long Series in Latin American and Latino Art and Culture|издатель=University of Texas Press|место=Austin, TX|год=2001|pages=172|isbn=0-292-75253-9}}</ref>:

Սակայն [[1829]]-ին [[Վիսենտէ Գերերո]] նախագահի օրով Մեքսիքայի մէջ ընդունուած է [[սեւամորթներ]]ու [[ստրկութիւն]]ը վերացնող օրէնքը<ref>{{книга|автор=Потокова Н. В.|заглавие=Аннексия Техаса Соединенными Штатами Америки. 1821—1845 гг|место=|издательство=Издательство Ростовского университета|год=1986|страниц=168|ref=Потокова}}</ref>, որ նախկինին սովորական էր ամերիկացի վերաբնակիչներու շրջանին մէջ<ref name="Alp" />: [[1836]] թուականի դրութեամբ Տեխասի մէջ կար աւելի քան 5000 սեւամորթ ստրուկ<ref>{{Книга|автор=Barr A.|название=Black Texans: A history of African Americans in Texas, 1528–1995|издание=2nd|издатель=University of Oklahoma Press|место=Norman, OK|год=1996|pages=17|isbn=0-8061-2878-X}}</ref>: Բացի այդ, [[1830]]-ին մեքսիքական դեսպանատունը արւիլած է ԱՄՆ-էն արտագաղթը Մեքսիքայի սահմանակից նահանգներ<ref name="Alp" />: Մեքսիկական կառավարութեան այս քաղաքականութիւնը դժգոհութիւն կ՛առաջացնէր Տեխասի բնակիչներու շրջանին մէջ անկախութեան համար պատերազմ մղելու պատճառ հանդիսացած է: է։

[[2 հոկտեմբեր]] [[1835]]-ին Ճոն Հէնրի Մուրի գլխաւորութեամբ 150 տեխասցիներու եւ մեքսիկական կաւալերիոյ ջոկատի (100 հոգի) բախում տեղի ունեցած է [[Գոնզալես]] քաղաքի մօտակայքին, որ ռազմական գործողութիւններու հագեցուցած է:է։ Իբրեւ սկիզբ, տեխասցիները կանոնաւոր բանակ չունէին, անոնց ջոկատները բաղկացած էին բացառարէս կամաւորներէ:կամաւորներէ։ Աւելի լուրջ բախում տեղի ունեցած է [[28 հոկտեմբեր]] [[1835]]-ին [[Կոնսեպսիոնի Ճակատամարտ]]ի ընթացքին, ուր 90 տեխասցի կը մասնակցէր՝ Սթիվէն Օսթինի գլխաւորութեամբ եւ 450 մեքսիքացի (300 [[Դրագուն (արեւմտահայերէն)|դրագուն]], 100 [[հետեւակ]], 2 [[հրանօթ]])՝ Դոմինգո Ուգարտեչեայի գլխաւորութեամբ:գլխաւորութեամբ։ Ճակատամարտի ընթացքին տեխասցիները միայն մէկ զոհ ունեցած են, իսկ մեքսիքացիները՝ 14-76 զոհեր: զոհեր։

Ի պատասխան Տեխասի վերաբնակիչներու յաղթանակին, 6000 մարդէ բաղկացած մեքսիքական զօրք ուղղարկուած էր, որ կը ղեկավարէր մեքսիքացի [[զօրավար]] [[Բռնակալ (արեւմտահայերէն)|բռնակալ]] [[Լոպես դե Սանտա Աննա]]ն:

[[23 փետրուար]] [[1836]]-ին Սանտա Աննայի բանակը [[Սան Անտոնիո]]յի մէջ սկսած է Ալամոյի ամրոցի պաշարման, որ 183-250 տեխասցի կը պատպանէր` Ուիլիամ Թրեւիսի, Ջիմ Բոուիի գլխաւորութեամբ:գլխաւորութեամբ։ [[26 փետրուար]]-ին Ալամոյի պաշտպաններուն [[Գոլիադ]]էն օգնութեան հասած է Ճէյմս Ֆենինի գլխաւորութեամբ 320 մարդէ եւ 4 հրանօթէ բաղկացած ամերիկեան խումբը, սակայն [[28 փետրուար]]-ին Ֆենինը ետ վերադարձած է` ըսելով, որ պարէնը բաւարար չէ եւ անհրաժեշտ է պաշտպանել Գոլիադը:Գոլիադը։ [[6 մարտ]]-ի առաւօտեան ժամը 5:30 սկսած է Ալամոյի յարձակումը, որ դարձած է պատերազմի ամենայայտնի մարտը:մարտը։ Ալամոյի բոլոր պաշտպանները սպաննուած են, մեքսիքացիները 70-200 զոհ եւ 300-400 վիրաւոր ունէին:ունէին։ Ալամոյի մէջ մնացածներէն մեքսիքացիները ողջ ձգած են միայն 16 հոգի (կանանց, երեխաներուն, ինչպէս նաեւ ստրուկներ Ճօ Թրեւիսին, Սեմ Բոուիին եւ մեքսիքացի դասալիք Բրիգիդո Գերերոյին, որ որպէս [[Ռազմագերիներ (արեւմտահայերէն)|ռազմագերի]]) ներկայացուած էր: էր։

Միւս յաղթանակը տարած է մեքսիքացի զօրավար Խոսէ դե Ուրեան, երբ տեխասցիները Ճէյմս Գրանտի, Ֆրէնճ Ճոնսոնի եւ Ռոպերթ Մորիսի գլխաւորութեամբ փորձած են մեքսիքական [[Մատամորոս (արեւմտահայերէն)|Մատամորոս]] քաղաքի վրայ յարձակիլ:յարձակիլ։ [[27 փետրուար]]-ին Ուրեան անսպասելի կերպով յարձակեցաւ Ճոնսոնի ջոկատի վրայ՝ սպաննելով 20 հոգի եւ գերի վերցնելով 32 մարդ:մարդ։ Ճոնսոնը եւ 4 այլ տեխասցիներ գերի ինկած են, սակայն աւելի ուշ կ՛ցած են փախչիլ եւ միաւորուիլ ճէյմս Ֆենինի բանակի հետ:հետ։ Այնուհետեւ [[2 մարտ]]-ին Ագուադուլսէ քաղաքի մօտ մեքսիքացիները անսպասելիօրէն յարձակած են Գրանտի եւ Մորիսի ջոկատներու վրայ՝ սպաննելով անոնց երկուքին եւ 12 այլ տեխասցիներուն:տեխասցիներուն։ Մնացեալները գերի ինկած են եւ Մատամորոս ուղղարկուած են: են։

Պարտութիւնները տեխասցիներուն ոգեշնչած են ստեղծելու կանոնաւոր բանակ, որ գլխաւորուեցաւ [[Սեմ Հիւսթոն]]ի կողմէն: կողմէն։

[[21 ապրիլ]] [[1836]]-ին [[Սան Խասինտոյի Ճակատամարտ (արեւմտահայերէն)|Սան Խասինտո]]յի մօտ տեղի ունեցած է որոշիչ ճակատամարտ տեխասեան եւ մեքսիքական բանակներու միջեւ (այժմեան [[Լա Պորտէ]]էն ոչ հեռու):։ Մեքսիքացիներուն անմիջականօրէն կը գլխաւորէր զօրավար Սանտա Աննան:Աննան։ Տեխասեան սպաներէն շատերը առաւօտեան խորհրդակցութեան ժամանակ կ՛որոշեն պաշտպանուիլ եւ սպասել Սանտա Աննայի բանակի յարձակմանը, սակայն Սեմ Հիւսթոնը պնդեց, որ պէտք է նախ իրենք յարձակին մեքսիքացիներու վրայ:վրայ։ Իր ծրագիրը հաւանութեան արժանացած է տեխասեան ռազմական նախարար Թոմաս Ճեֆերսոնը:Ճեֆերսոնը։ Փորձելով արագ եւ աննկատ շարժիլ, տեխասեան մօտ 800 զինուոր մօտեցած է մեքսիքական ճամբարին եւ անսպասելիօրէն յարձակած է անոր վրայ «Յիշի՛ր Ալամոն» եւ «Յիշի՛ր Գոլիադը» կոչերով (արդիւնքի հետեւեալ «Յիշի՛ր Ալամոն» արտայայտութիւնը դարձած է [[թեւաւոր խօսք]]):։ Մեքսիքացիները (մօտ 1400 մարդ) անակնկալի էին որ բերուին եւ [[Մերձամարտ (արեւմտահայերէն)|մերձամարտին]] վատ պատրաստուած էին, որ պարտութեամբ աւարտեցաւ: Մեքսիքացի զօրավար Մունուէլ Ֆերնանդես Կաստրիլիոնը զոհուեցաւ, իսկ մեքսիքացիներու մեծ մասը գերի սկսաւ յանձնուիլ: յանձնուիլ։

[[14 մայիս]] [[1836]]-ին Տեխասի պաշտօնական ներկայացուցիչները եւ զօրավար Սանտա Աննան [[Վելասկո]] քաղաքին մէջ անկախութեան մասին պայմանագիր ստորագրած են:են։ Պայմանագիրը ռազմական գործողութիւններու դադարումը կը նախատեսէր, մեքսիքական զօրքերու վերատեղաբաշխումը [[Ռիո Գրանդէ (գետ)|Ռիո Գրանդէ]]էն դէպի հարաւ, Մեքսիքայի կողմէն գրաւուած ունեցուածքի վերադարձը եւ ռազմագերիներու փոխանակումը:փոխանակումը։ Անոր դիմաց Սանտա Աննան հնարաւորութիւն կը ստանար Մեքսիքա վերադառնալու, երբ ան ցանկանայ (պայմանագիրի այդ կէտը խախտուած է տեխասցիներու կողմէն): ։

Սակայն Մեքսիքայի կառավարութիւնը չէ վաւերացուած պայմանագիրը՝ բաց ձգելով Տեխասի անկախութեան հարցը (ընդ որուն ժամանակակից Տեխասի արեւմտեան մասը կը շարուանկէր անյայտ իրաւաբանական կարգավիճակ ունենալ):։ Տեխասի եւ Մեքսիքայի միջեւ պատերազմական վիճակը ընդհուպ կը շարունակուէր մինչեւ [[29 դեկտեմբեր]] [[1845]]-ին տեղի ունեցած ԱՄՆ-ի բռնագրաւումը:բռնագրաւումը։