«Կուր» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
հեռացվել է Կատեգորիա:Գետեր (արւմտ․) ՀոթՔաթ գործիքով |
HoMen (քննարկել | Ներդրումներ) No edit summary |
||
Տող 33.
}}
[[Պատկեր:Gori ISS.jpg|մինի|280px|Կուր գետը Կորիի մօտ]]
== Աշխարհագրական դիրք ==
'''Կուր գետ''', ([[Գուգարք (արեւմտահայերէն)|Գուգարք]]ի եւ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ի բարբառներով՝ ''Քուռ'', թրքերէն՝ ''Kura'', [[Վրացերէն|վրացերէն]]՝ მტკვარი - ''Mtkvari'', ազրպէյճաներէն՝ ''Kür'', [[յունարէն]]՝ ''Κύρος'')։ Գետը կը պատկանի [[Կասպից ծով]]ու աւազանին։ Երկարութիւնը 1,515 քմ է։ Հայկական բարձրաւանդակին կը պատկանի անոր վերին հոսանքը։ Սկիզբ կ՛առնէ [[Հայկական Լեռնաշխարհ (արեւմտահայերէն)|Հայկական լեռնաշխարհ]]ի [[Մեծ Հայք (արեւմտահայերէն)|Մեծ Հայքի]] Տայք նահանգի [[Փոքր Կովկաս (արեւմտահայերէն)|Փոքր Կովկաս]]ի Արծիան լեռներէն<ref>[https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6]</ref>, Կող (թրքերէն ''Göle'') գաւառի Կրիակունք լեռնադաշտէն․ (այժմ՝ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիա]])։ Կուրը կը հոսի դէպի արևմուտք՝ [[Արտահան (քաղաք)|Արտահան]], ջրելով համանուն դաշտը, կը դառնայ դէպի հիւսիս՝ [[Ջաւախք (արեւմտահայերէն)|Ջաւախք]] և արևելք՝ [[Վրաստան (արեւմտահայերէն)|Վրաստան]], ջրելով Թիֆլիսի դաշտը։ Հոսքը կը շարունակէ դեպի հարաւ-արեւելք՝ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճան]]։ Կասպից ծովը կը թափի [[Արաքս (արեւմտահայերէն)|Արաքս]]ին միանալէն ետք։
Անոր հոսքը կը զսպուի երկու ամբարտակներով․ մէկը Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսին մօտ եւ միւսը Ազրպէյճան մտնելուն պէս, ուր Մինկաչեւիրի (''Mingachevir'') արուեստական լիճը կը կազմէ։
== Պատմական անդրադարձ ==
Կովկասի շրջանը բնակուեցաւ հին ժամանակներէն։ Կուր գետին հովիտին շուրջ մարդոց հիմնական զբաղումը մօտ 4.500 տարիներէ ի վեր եղաւ հողագործութիւնը։ Պետութիւններ կազմուեցան, մշակոյթներ զարգացան․ սակայն ք․ա․ 1․200 թ․ անոնց մեծ մասը քայքայուեցաւ բնական աղէտներու եւ բարբարոս ցեղերու ներխուժումներուն պատճառով։ Անտառներու եւ առօտաբայրերու հետզհետէ նուազումը պատճառ դարձաւ ողողումներու թափին աճման․ այսպէս 20-րդ դարուն կէսէն գետի հոսանքին կառուցուեցան ջրամբարտակներ եւ ջրանցքներ, որոնք ալ աւելի նուազեցուցին անոր հոսքը եւ խորութիւնը։ Նաեւ ջուրը պղծուեցաւ Վրաստանի Թիֆլիս եւ Ռուստաւի քաղաքներուն ճարտարարուեստական գործարաններէն․ գետին մէջ կը թափէին մետաղներու տեսակներ՝ կոբալդ (''cobalt''), անագ (''tin''), նիքէլ (''nickel'') եւ կաղմիոն (''cadmium'')։
Ժամանակին՝ մինչեւ Թիֆլիս նաւարկելի գետը, դարձաւ դանդաղ ու ծանծաղ։
2002 թ, Հայաստանը, Վրաստանն ու Ազրպէյճանը համաձայնեցան բարելաւելու Կուր եւ Արաքս գետերուն աւազանը։
== Անուանում ==
Ըստ աւանդութեան՝ Կուր գետի անունը դրած են հայ, վրացի և աղուան ժողովուրդները՝ ի նշան անոնց կուռ բարեկամութեան։
Ըստ Ստրաբոնի (''Στράβων'')՝ գետը անուանուեցաւ Կուր, ի պատիւ պարսից արքայ Կիւրոս Մեծին։
Վրացերէնով ''Mt'k'vari'' անունը (հին վրացերէնով՝ ''Mt'k'uari''), կը նշանակէ հանգիստ ջուր։
== Կուր գետին հարկատուները ==
Ստորեւ գետին հարկատուները <ref>[https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB_%D5%BE%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80]<ref> անոր հոսքին շարքով․-
Փոցխով՝ կը բխի Ախալցեայէն, Կուրին կը միանայ ձախ ափէն։
Փարվանա՝ կը բխի Ջաւախքի բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Ախալքալաք՝ կը բխի Ջաւախքի բարձրաւանդակէն, Թմբկաբերթի աւերակներուն մօտ, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Դեւբետ կամ Խրամ՝ կը բխի Ջաւախքի հիւսիս, Թրիալէթի լեռնաշղթայի հարաւէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Ալազան կամ Աղուան՝ կը բխի Մեծ Կովկասի հարաւային լանջերէն, Կուրին կը միանայ ձախ ափէն։
Աղստեւ՝ կը բխի [[Հ․Հ․]] Փամբակի լեռներէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Կողբ, Համուխ եւ Տաւուշ՝ Հ․Հ․ [[Տաւուշ]]ի շրջանին գետեր․ Կուրին կը միանան աջ ափէն։
Շամքոր կամ Չարէք՝ կը բխի [[Հ․Հ․]] Սեւանի լեռնաշղթայէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Թարթառ՝ կը բխի [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի Հանրապետութեան]] բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Խաչէն՝ կը բխի [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի Հանրապետութեան]] բարձրաւանդակէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
Գարգար՝ կը բխի [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի Հանրապետութեան]] բարձրաւանդակի Քիրս լեռէն, Կուրին կը միանայ աջ ափէն։
[[Արաքս (արեւմտահայերէն)|Արաքս]]՝ կը բխի Հայկական բարձրաւանդակի Բիւրակնեան լեռներու Սրմանց գագաթի աղբիւրներէն, կը ճեղքէ Պատմական Հայաստանը, ու կերտելով Հ․Հ․ եւ Արցախի հարաւային սահմանները կը մտնէ Ազրպէյճան, ուր կը միանայ Կուրին եւ միասին կը թափին Կասպից ծով։
== Կուր Գետի շուրջը գտնուող քաղաքներ ==
*Պորժոմ, Կորի, Մցխեթ, Ռուսթաւի, [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թպիլիսի]], Մինկեչեւիր, Եւլախ, Սապիրապատ, Շիրուան, Սալեան▼
== Պատկերասրահ ==
Տող 39 ⟶ 87՝
Ferry boat tiflis (Demidov, 1898).jpg|Լաստանաւ Կուր գետի վրայով (1898)
Bridge on River Kura.jpg|Կամուրջ Կուր գետի վրայով
HPP Zahesi 2014.jpg|
</gallery>
== Ծանոթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
▲*Պորժոմ, Կորի, Մցխեթ, Ռուսթաւի, [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թպիլիսի]], Մինկեչեւիր, Եւլախ, Սապիրապատ, Շիրուան, Սալեան
[[Կատեգորիա:Գետեր այբբենական կարգով (արւմտ․)]]
| |||