«Հայ Գիրերու Գիւտ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
պարզեցնում եմ հղումները oգտվելով ԱՎԲ |
Չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (86) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Հայ գրերի գյուտ}}
[[Պատկեր:Julfa Khachkar.jpg|200px|մինի|աջից|Խաչքար Ջուղայի գերեզմանատունէն, որն այժմ կը գտնուի Էջմիածինի
'''Հայ գիրերու գիւտ''', հայերէնի այբուբենի ստեղծում (ըստ որոշ աղբիւրներու՝ վերականգնում)
Այբուբենները ստեղծուած են հին ժամանակներուն կամ վաղ միջնադարուն՝ հնագոյն ժողովուրդներու
Այբուբենի գիւտը՝ տեղի կ'ունենայ այն ժամանակ, երբ [[Հայաստանի առաջին բաժանում|Հայաստան առաջին անգամ բաժնուած]] էր երկու հարեւաններու՝ [[Բիւզանդական կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] ու [[Սասանեան Պարսկաստան]]ի
== Իրավիճակը Հայաստանի Մէջ ==
[[387]] թուականի Հայաստանի առաջին բաժանումէն ետք, հայ նախարարներու կալուածներուն մէկ մասը անցաւ [[Հռոմէական կայսրութիւն|Հռոմէական]] ([[395]] թուականէն ետք՝ Բիւզանդական կայսրութիւն) կայսրութեան, իսկ արեւելեան մեծ հատուածը՝ Սասանեան
Ազգային, քաղաքական ու կրօնական միասնութիւնը ապահովելու նպատակով կը ստեղծուի հայերէնի այբուբենը. հայկական բանահիւսութիւնը, յունարէն, արամերէն եւ [[պարսկերէն]] կատարուող արքունի գրագրութիւնը, ինչպէս նաեւ կրօնական ծէսերը, կը սկսին ըլլալ
== Մեսրոպ Մաշտոց ==
Մեսրոպ Մաշտոց ծնած է [[Տարօն (գաւառ)|Տարօն գաւառի]] [[Հացեկաց (արեւմտահայերէն)|Հացեկ]] կամ [[Հացեկաց (արեւմտահայերէն)|Հացեկաց]] գիւղին մէջ [[362]]
[[Պատկեր:Erevan - Armenia (2906606449) Cropped.jpg|մինի|ձախից|[[Հայերէնի այբուբեն]]]]
Ան հոգեւորական կը ձեռնադրուի եւ իր աշակերտներու հետ կ'երթայ [[Գողթան (արեւմտահայերէն)|Գողթան]] գաւառ՝ ([[Նախճաւան]] գաւառի հարեւան)
Մաշտոց կը վերադառնայ Վաղարշապատ, ուր կաթողիկոս [[Սահակ Պարթեւ (արեւմտահայերէն)|Սահակ Պարթեւ]]ը նոյնպէս կը մտածէր հայոց գիրեր ստեղծելու
{{քաղվածք|Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ|''Ճանչնալ իմաստութիւնը եւ խրատը, իմանալ հանճարի խօսքերը|}}
Նոր այբուբենի 36 տառերը ամբողջովին կ'արտայայտէին հայերէնի հնչիւնական
== Դպրոցներ ==
*Հիմնական յօդուած՝ [[Վաղ Միջնադարու Հայկական Դպրոց|Վաղ միջնադարու հայկական դպրոց]]
[[Պատկեր:Amaras-church.jpeg|մինի|[[Ամարասի վանք]]. Առաջին դպրոցներէն մէկը]]
Գիրերու գիւտէն ետք բացուեցան դպրոցներ՝ նոր այբուբենը սորվեցնլու
Մեսրոպ Մաշտոց մեծ գործունէութիւն ծաւալեց նաեւ [[Վրացական գիր (արեւմտահայերէն)|վրաց]] եւ [[Աղուանական գիր (աեւմտահայերէն)|աղուանական գիրերը]] ստեղծելու գործընթացին
Հեթանոսութեան ժամանակ մեհենագիրերու կիրառութիւնը կեդրոնացած էր միայն սրբատեղիներուն մէջ, իսկ [[քրիստոնէութիւն]]ը՝ ժողովրդական լայն զանգուածներուն մատչելի դարձուց
Մեսրոպ Մաշտոց մահացաւ [[440]] թուականին եւ թաղուեցաւ [[Ամատունիներ]]ու տոհմական կալուածի՝ [[Օշական (արեւմտահայերէն)|Օշական]] գիւղին
== Թարգմանական Գրականութիւն ==
[[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|ձախից|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. Ֆրանչեսքօ Մաջոտտօ]]
Հայերէնի այբուբենի կիրառութիւնը պատճառ դարձաւ ժողովուրդի մէջ քրիստոնէութեան տարածման ու անոր վարդապետութեան քարոզչութեան, որ մինչ այդ կը կատարուէր [[յունարէն]]ով կամ [[ասորերէն]]ով` մնալով
Թարգմանական գրականութեան առաջնեկը հայերէն Աստուածաշունչն էր` Մեսրոպ Մաշտոցի ու Սահակ Պարթեւի
{{քաղվածք|անոնք առաջինն էին, որ իրենց ձեռքով հայացուած եկեղեցւոյ համար հայերէն երգեր գրեցին ու
Հին հայերէնը՝ [[գրաբար (արեւմտահայերէն)|գրաբար]]ը, որ արդէն մեծապէս մշակուած էր հեթանոսական մեհեաններուն մէջ, սկզբէն իսկ դրսեւորեց գրական լեզուի ճկունութիւնն ու գեղեցկութիւնը` վաստակելով «ոսկեդարեան» լեզու
== Պատմագրութիւն ==
Հայ պատմագրութեան առաջին աշխատութիւնները գրուած են 5-րդ
Ագաթանգեղոս՝ պատմական տեղեկութիւններուն զուգահեռ, կը ներկայացնէ քրիստոնեայ սուրբերու
{{քաղվածք|Այն ժամանակ եւ այնուհետեւ Հայոց թագաւորութիւնը բաժնուեցաւ, ցրուեցաւ, նուազեցաւ, իր նախկին մեծութենէն ինկաւ|Փաւստոս Բուզանդ (5-րդ դար)}}
[[Պատկեր:2014 Erywań, Matenadaran (16).jpg|մինի|ձախից|[[Մեսրոպ Մաշտոց]] և [[Կորյուն]]]]
Ղազար Փարպեցին կը ներկայացնէ [[4-րդ դար]]ու վերջաւորութեան եւ [[5-րդ դար]]ու
{{քաղվածք|Պէտք է ստոյգը գրել, չեղածը չաւելացնել, եղածները չպակասեցնել|Ղազար Փարպեցի (5-րդ դար)}}
Պատմիչը արժէքաւոր եւ արժանահաւատ տեղեկութիւններ պահպանած է [[Վարդանանց պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Վարդանանց]] եւ [[Վահանեանց պատերազմ]]ներու
Հայոց լեզուով գրած [[5-րդ դար]]ու առաջին մատենագիրը, [[Կորիւն]]ն է, որ կու տայ [[Վարք Մաշտոցի (արեւմտահայերէն)|Մեսրոպ Մաշտոցի վարքը]] եւ հայոց գիրերու ստեղծման
Պատմահայր [[Մովսէս Խորենացի]]ն կ'առանձնանայ հայ պատմագիրներու շարքին
* առաջին գիրքին մէջ կը պատմուի [[Հայկ Նահապետ (արեւմտահայերէն)|Հայկ Նահապետ]]ի եւ անոր յաջորդած սերունդներու կատարած գործերուն
* երկրորդ գիրքին մէջ, հանդէս կու գան հայոց մեծ բարեփոխիչներ [[Վաղարշակ (արեւմտահայերէն)|Վաղարշակ]] եւ [[Արտաշէս Բարեպաշտ|Արտաշէս]] թագաւորները, կը տրուի շարք մը այլ թագաւորներու
* երրորդ գիրքը, որ նուիրուած է Հայաստանի Դ.-Ե. դարերու պատմութեան, կ'աւարտի «ողբ»-ով, ուր հեղինակը կը սգայ Հայոց թագաւորութեան անկումը եւ կը քննադատէ հայ հասարակութեան բացասական
Պատմահայրը օգտուած է ոչ միայն նախորդ հայ հեղինակներու գործերէն, այլեւ՝ օտար հեղինակներու աշխատութիւններէն, ինչպէս նաեւ՝ «[[Աստուածաշունչ]]էն»
[[Պատկեր:Մովսես Խորենացի.jpg|մինի|[[Մովսէս Խորենացի]]]]
Պատմահայրը հայ ժողովուրդի պատմութիւնը գրած է հիմնուելով դրացի ժողովուրդներու պատմութեան վրայ եւ այդ պատճառով անոր երկը հարուստ նիւթ կը պարունակէ նաեւ [[Վիրք (արեւմտահայերէն)|Վիրք]]ի, [[Աղուանք]]ի, [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պաարսհաստան]]ի, [[Ասորիք (արեւմտահայերէն)|Ասորիք]]ի եւ նոյնիսկ հեռաւոր աշխարհներու մասին՝ [[Իրլանտիա]]յէն մինչեւ
{{քաղվածք|Թէպէտ մենք փոքր ածու (փոքրաքանակ ժողովուրդ) ենք եւ թիւով քիչ, եւ շատ անգամ օտար թագաւորութիւններու կողմէն նուաճուած, բայց եւ այնպէս մեր երկրին մէջ ալ յիշատակելու արժանի շատ սխրագործութիւններ կատարուած են...
|Մովսէս Խորենացի}}
Մովսէս Խորենացիի՝ «Պատմութիւն Հայոց»-ը ամբողջ միջնադարուն, ծառայած է իբրեւ դասագիրք, որով հայրենասիրական ոգիով դաստիարակուած են հայ ժողովուրդի տասնեակ
Ուշագրաւ է նաեւ Պատմահօր՝ հայ ժողովուրդին տուած գնահատականը, երբ կը դիմէ հայոց մարզպան [[Սահակ Բագրատունի (Հայոց մարզպան) (արեւմտահայերէն)|Սահակ Բագրատունի]]ին.
{{քաղվածք|... դուն կը պատկանիս նախնական եւ քաջ ազգի, արդիւնաւոր ոչ միայն խօսքի եւ պիտանի խոհականութեան մէջ, այլեւ՝ բազմաթիւ մեծամեծ փառաւոր գործերով...|<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/19/178/184 Պատմագրութիւն, իմաստասիրութիւն (փիլիսոփայութիւն) եւ գրականութիւն]</ref>}}
:
== Ծանօթագրութիւններ ==
|