«Փորթուկալ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 3.
{{Տեղեկաքարտ Երկիր արւմտ.
|բնագիր_անուանում =<big><big>República Portuguesa</big></big>
|հայերէն_անուանում =<big>Փորտուկալ</big>
|common_name =
Տող 15.
|քարտէզ_2-ի_նկարագիրը = <small>Փորթուկալի աշխարհագրական քարտէսը</small>
|ազգային_նշանաբան =
|ազգային_օրհներգ = <small>A Portugueza<br />
|թագավորական_օրհներգ =
|օրհներգ =
Տող 31.
|ինքնիշխանութեան_տեսակը = Անկախ
|ինքնիշխանութեան_նշում =
|established_event1 = Ինքնիշխանութեան հաստատում
|established_date1 = 1095
|established_event2 = Թագաւորութիւն
|established_date2 = 24 Յունիս 1128
|established_event3 = Հնարապետութիւն
|established_date3 = 1 Դեկտեմբեր 1640
|established_event4 = Ներկայիս սահմանադրութիւն
|established_date4 = 25 Ապրիլ 1974
|established_event5 = Միացում Եւրոպական Տնտեսական Համագործակ<br />ցութեանը (Ներկայիս՝ Եւրոպական Միութեանը)
|established_date5 = 25 Ապրիլ 1976
|established_event6 =
|established_date6 =
Տող 49.
|established_event9 =
|established_date9 =
|area_rank = 111<sup>րդ</sup>
|area = 92 212
|areami² =
|percent_water =
|population_estimate = 10 825 309<ref>[http://www.geoba.se/population.php?pc=world&page=1&type=28&st=rank&asde=&year=2015 Փորթուկալի բնակչությունը 2015 թվականին]</ref>
|population_estimate_rank = 83<sup>րդ</sup>
|population_estimate_year = 2015
|population_census =
|population_census_year =
|population_density = 117
|population_densitymi² =
|population_density_rank = 97<sup>րդ</sup>
|GDP_PPP_year = 2016
|GDP_PPP = {{nowrap|$296 պիլիոն<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=84&pr1.y=16&c=182&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Portugal |publisher=International Monetary Fund |accessdate=13 December 2015}}</ref><!--end nowrap:-->}}
|GDP_PPP_rank = 50<sup>րդ</sup>
|GDP_PPP_per_capita = $ 28 476<ref name="imf2"/>
|GDP_PPP_per_capita_rank = 40<sup>րդ</sup>
|GDP_nominal = {{nowrap|$204.186 պիլիոն<ref name="imf2"/>}}
|GDP_nominal_rank = <br />43<sup>րդ</sup>
|GDP_nominal_year = 2016
|GDP_nominal_per_capita = $ 19 611<ref name="imf2"/>
|GDP_nominal_per_capita_rank = 36<sup>րդ</sup>
|Gini =decrease 34.2<ref name=eurogini>{{cite web|title=Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=13 August 2013}}</ref> <!-- number only -->
|Gini_year = 2013
|Gini_category =
|HDI_year =2014
|HDI = 0.830<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=14 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref> increase
|HDI_rank = 43<sup>րդ</sup>
|HDI_category =
|currency = Եւրո ([[Euro sign|€]])
|currency_code = EUR
|country_code =
|time_zone = UTC (WET)<ref>Արեւմտաեւոպական Ժամանակ</ref>, UTC+1
|utc_offset =
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST =
|cctld = [[.pt]]
|calling_code = 351
}}
'''Փորթուկալ'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=53}}</ref> ([[Փորթուկալերէն|Փորթ.]]՝ Repօblica Portuguesa), նախապէս նաեւ '''Փորթուկալիա'''<ref name="ՏՈՒՏ"/>, պետութիւն Հարաւային [[Եւրոպա]]յի մէջ: Արեւմուտքէն եւ հարաւէն սահմանակից է [[Ատլանտեան Ովկիանոս|Ատլանտեան ովկիանոս]]<nowiki/>ին, հիւսիսէն եւ արեւելքէն [[Սպանիա|Սպանիոյ]] հետ: Մայրաքաղաքը [[Լիզպոն]]<nowiki/>ն է:
[[Պատկեր:Torre_Belém_April_2009-4a.jpg|մինի|240px|
== Պատմութիւն ==
Տող 100 ⟶ 99՝
=== Փորթուկալի Անկախութիւն ===
Հենրիի որդի կոմս Աֆոնսզո էնրիկիշը մաւրերուն դէմ տարած խոշոր յաղթանակէն ([[1139]]) ետք իրեն հռչակած է թագաւոր: Փորթուկալի անկախութիւնը Լէոնը ճանչցած է [[1143]]-ին: 13-րդ դարու կիսուն Փորթուկալի տարածքը ամբողջովին ետ նուաճուած է մաւրերէն: 12-13-րդ դարերուն Փորթուկալի մէջ ձեւաւորուած են աւատական յարաբերութիւնները, գիւղացիութեան հիմնական մասը անձնական կախման մէջ ինկած է աւատներէն, բայց պահպանուած է աղգատ գիւղացիութեան զգալի խաւը: Շնորհիւ Փորթուկալի յարմար աշխարհագրական դիրքին, արագօրէն զարգացած են քաղաքները` [[Լիզպոն]] եւ այլն: 13-րդ դարուն ձեւաւորուած են քորթեզները: 14-15-րդ դարերուն Փորթուկալի թագաւորները վարած են պետական իշխանութեան կեդրոնացման քաղաքականութիւն, ճնշած խոշոր աւատներու խռովութիւնները, հենիլ ծառայող ազնուականութեան ու կաթողիկէ եկեղեցիին վրայ: Խուան 2-րդ թագաւորի ([[1481]]-[[1495]]) օրով յատկապէս դրսեւորուած է թագաւորական իշխանութեան ուժեղութիւնը․ ան սահմանափակած է խոշոր աւատներու իրաւասութիւնները, դաժանօրէն ճնշել [[1483]]-[[1484]]-ի աւատական խռովութիւնը:
=== Գաղութատիրական Ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Sines06 edit1.jpg|ձախից|մինի|180px|Վաշքու տա Կամայի արձանը, որ 1498 թուականին բացայայտեցաւ դէպի [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]] տանող ծովային ուղին]]
Բացարձակապետութեան ամրապնդման հետ կապուած է արտաքին զաւթումներու քաղաքականութիւնը: Ծովային առաջին արշաւանքներու կազմակերպիչն էր արքայազն Հենրի Ծովագնացը: [[Փորթուկալացիներ]]ը զաւթեցին Փորթու Սանթու ([[1419]]), [[Մատէյրա]] ([[1420]]) կղզիները, Ազօրեան շարք մը կղզիներ ([[1432]]), յենակէտեր ստեղծեցին [[Ափրիկէ]]յի արեւմտեան ծովափին: [[Վասքօ Տա Կամա]]յի կողմէ [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]] տանող ծովային ուղույայտնագործումը ([[1498]]) սկզբնաւորեց [[Փորթուկալցիներ]]ու նուաճումները [[Արեւելեան Ափրիկէ]]յի մէջ, [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]]ի մէջ եւ [[Հարաւ-Արեւելեան Ասիա|Հարաւ-Արեւելեան Ասիոյ]] մէջ: 16-րդ դարու 40-ական թուականներուն նուաճուեցաւ [[Պրազիլ]]ը: Առաւել հզօրութեան Փորթուկալն հասած է Մանուէլ Ա. թագաւորի ([[1495]]-[[1521]]) օրով (զաւթուեցան Մոզամպիքը, Կոան եւ Տիուն (Հնդկաստանի մէջ), Մալաքքան, Օրմուզը, Մալայ Արքիբէլայոնը քանի մը կղզիներ): Հեռաւոր Արեւելեան ամբողջ առեւտուրն անցաւ [[Փորթուկալցիներ]]ուն ձեռքը: Գաղութներու կողոպուտէն ստացուած եկամուտի մեծ մասը բաժին կ'իյնար աւատական եւ եկեղեցական վերնախաւին: Հսկայական հարստութեան մուտքը տնտեսական վերելք ապահովեց Փորթուկալին:
Տող 116.
[[Պատկեր:Portuguese empire 1800.png|մինի|աջից|280px|Փորթուկալական Կայսրութիւնը 1800 թուականին]]
Փորթուկալը [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]ին ([[1914]]-[[1918]]) մասնակցեցաւ Անթանթի կողմէ` [[1916]]-ին պատերազմ յայտարարելով Գերմանիիոյ դէմ: [[Հոկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Հոկտեմբերեան]] ընկերվարական մեծ յեղափոխութեան ազդեցութեամբ Փորթուկալի մէջ զօրացաւ յեղափոխական ու ռամկավարական շարժումը, [[1919]]-[[1920]]-ին նկատուեցաւ գործադուլային շարժման վերելք: [[1921]]-ին ստեղծուեցաւ Փորթուկալի կոմկուսը: Տնտեսական եւ քաղաքական ճգնաժամի աճի պայմաններուն մէջ քաղքենա-կալուածատիրական յետադիմութիւնը [[1926]]-ին երկրին մէջ հաստատեց դիկտադորութիւն` խօրաւար Գարմոնայի գլխաւորութեամբ: [[1932]]-ին կառավարութիւնը գլխաւորեց Ա․ Տի Օլիւերա Սաչազարը, ով յենուելով կալուածատէրերու, նիւթական սակաւապետութեան եւ եկեղեցական վերնախաւի վրայ ֆաշիստականացուց երկիրը, արգիլուեցան բոլոր կուսակցութիւնները: Սպանացի ժողովուրդի ազգային յեղափոխական պատերազմի ([[1936]]-[[1939]]) ժամանակ Փորթուկալը կ'աջակէր Սպանացի ֆաշիստներուն եւ իտալա-գերմանական ինթերուենթներուն:
{{ՎՊԵԱ|Portugal}}
{{Եւրոպայի Երկիրներ}}
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
| |||