«Փորթուկալ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 101.
Հենրիի որդի կոմս Աֆոնսզո էնրիկիշը մաւրերուն դէմ տարած խոշոր յաղթանակէն ([[1139]]) ետք իրեն հռչակած է թագաւոր: Փորթուկալի անկախութիւնը Լէոնը ճանչցած է [[1143]]-ին: 13-րդ դարու կիսուն Փորթուկալի տարածքը ամբողջովին ետ նուաճուած է մաւրերէն: 12-13-րդ դարերուն Փորթուկալի մէջ ձեւաւորուած են աւատական յարաբերութիւնները, գիւղացիութեան հիմնական մասը անձնական կախման մէջ ինկած է աւատներէն, բայց պահպանուած է աղգատ գիւղացիութեան զգալի խաւը: Շնորհիւ Փորթուկալի յարմար աշխարհագրական դիրքին, արագօրէն զարգացած են քաղաքները` [[Լիզպոն]] եւ այլն: 13-րդ դարուն ձեւաւորուած են քորթեզները: 14-15-րդ դարերուն Փորթուկալի թագաւորները վարած են պետական իշխանութեան կեդրոնացման քաղաքականութիւն, ճնշած խոշոր աւատներու խռովութիւնները, հենիլ ծառայող ազնուականութեան ու կաթողիկէ եկեղեցիին վրայ: Խուան 2-րդ թագաւորի ([[1481]]-[[1495]]) օրով յատկապէս դրսեւորուած է թագաւորական իշխանութեան ուժեղութիւնը․ ան սահմանափակած է խոշոր աւատներու իրաւասութիւնները, դաժանօրէն ճնշել [[1483]]-[[1484]]-ի աւատական խռովութիւնը:
=== Գաղութատիրական Ժամանակաշրջան ===▼
[[Պատկեր:Sines06 edit1.jpg|ձախից|մինի|180px|Վաշքու տա Կամայի արձանը, որ 1498 թուականին բացայայտեցաւ դէպի [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]] տանող ծովային ուղին]]
▲=== Գաղութատիրական Ժամանակաշրջան ===
Բացարձակապետութեան ամրապնդման հետ կապուած է արտաքին զաւթումներու քաղաքականութիւնը: Ծովային առաջին արշաւանքներու կազմակերպիչն էր արքայազն Հենրի Ծովագնացը: [[Փորթուկալացիներ]]ը զաւթեցին Փորթու Սանթու ([[1419]]), [[Մատէյրա]] ([[1420]]) կղզիները, Ազօրեան շարք մը կղզիներ ([[1432]]), յենակէտեր ստեղծեցին [[Ափրիկէ]]յի արեւմտեան ծովափին: [[Վասքօ Տա Կամա]]յի կողմէ [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]] տանող ծովային ուղույայտնագործումը ([[1498]]) սկզբնաւորեց [[Փորթուկալցիներ]]ու նուաճումները [[Արեւելեան Ափրիկէ]]յի մէջ, [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]]ի մէջ եւ [[Հարաւ-Արեւելեան Ասիա|Հարաւ-Արեւելեան Ասիոյ]] մէջ: 16-րդ դարու 40-ական թուականներուն նուաճուեցաւ [[Պրազիլ]]ը: Առաւել հզօրութեան Փորթուկալն հասած է Մանուէլ Ա. թագաւորի ([[1495]]-[[1521]]) օրով (զաւթուեցան Մոզամպիքը, Կոան եւ Տիուն (Հնդկաստանի մէջ), Մալաքքան, Օրմուզը, Մալայ Արքիբէլայոնը քանի մը կղզիներ): Հեռաւոր Արեւելեան ամբողջ առեւտուրն անցաւ [[Փորթուկալցիներ]]ուն ձեռքը: Գաղութներու կողոպուտէն ստացուած եկամուտի մեծ մասը բաժին կ'իյնար աւատական եւ եկեղեցական վերնախաւին: Հսկայական հարստութեան մուտքը տնտեսական վերելք ապահովեց Փորթուկալին:
Տող 116.
[[Պատկեր:Portuguese empire 1800.png|մինի|աջից|280px|Փորթուկալական Կայսրութիւնը 1800 թուականին]]
Փորթուկալը [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]ին ([[1914]]-[[1918]]) մասնակցեցաւ Անթանթի կողմէ` [[1916]]-ին պատերազմ յայտարարելով Գերմանիիոյ դէմ: [[Հոկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Հոկտեմբերեան]] ընկերվարական մեծ յեղափոխութեան ազդեցութեամբ Փորթուկալի մէջ զօրացաւ յեղափոխական ու ռամկավարական շարժումը, [[1919]]-[[1920]]-ին նկատուեցաւ գործադուլային շարժման վերելք: [[1921]]-ին ստեղծուեցաւ Փորթուկալի կոմկուսը: Տնտեսական եւ քաղաքական ճգնաժամի աճի պայմաններուն մէջ քաղքենա-կալուածատիրական յետադիմութիւնը [[1926]]-ին երկրին մէջ հաստատեց դիկտադորութիւն` խօրաւար Գարմոնայի գլխաւորութեամբ: [[1932]]-ին կառավարութիւնը գլխաւորեց Ա․ Տի Օլիւերա Սաչազարը, ով յենուելով կալուածատէրերու, նիւթական սակաւապետութեան եւ եկեղեցական վերնախաւի վրայ ֆաշիստականացուց երկիրը, արգիլուեցան բոլոր կուսակցութիւնները: Սպանացի ժողովուրդի ազգային յեղափոխական պատերազմի ([[1936]]-[[1939]]) ժամանակ Փորթուկալը կ'աջակէր Սպանացի ֆաշիստներուն եւ իտալա-գերմանական ինթերուենթներուն:
=== Կենդանական Աշխարհ ===
[[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրածովեան]] տեսակի է, Միջին [[Եւրոպա]]յին յատուկ տեսակներու լայն տարածմամբ ([[գայլ]], [[աղուէս]], [[կզաքիս]] եւ այլն) եւ [[Ափրիկէ|հիւսիս-ափրիկեան]] ֆաունայի ներկայացուցիչներով ([[ալճերիա]]կան ոզնի, [[Սպանիա|սպանական]] նապաստակ)։ Շատ են կրծողները, չղջիկները, թռչուններն ու սողունները։ Ջուրերը հարուստ են [[ձուկեր]]ով։
== Բնակչութիւն ==
[[Պատկեր:Viana do Castelo, Portugal (4922364383).jpg|մինի|ձախից|180px|Ազգային տարազով փորթուկալուհիներ]]
Փորթուկալը աշխարհի առաւել միատարր ազգային կազմ ունեցող երկիրներէն է։ Բնակչութեան աւելի քան 99%-ը [[փորթուկալցիներ]] են<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/po.html Փորթուկալի Բնակչութիւն]</ref>, կը բնակուին նաեւ 50 հզ․ օտարերկրացիներ։ Պաշտօնական լեզուն [[փորթուկալերէն]]ն է, կրօնքը՝ [[կաթոլիկութիւն]]ը։ Բնակչության խտությունը 1 քմ<sup>2</sup>-ի վրայ 106 մարդ է, ափամերձ քանի մը շրջաններու եւ կղզիներու վրայ՝ մինչեւ 200 մարդ։ Խոշոր քաղաքներն են [[Լիզպոն]]ը, [[Փորթու]]ն։
=== Լեզու ===
Փորթուկալը մոնոէթնիկ երկիր է, պաշտօնական լեզուն [[փորթուկալերէն]]ն է, որը աշխարհի 3 ցամաքամասերի վրայ կը խօսէ շուրջ 184 մլն մարդ (ամենէ մեծ փորթուկալախօս երկիրը [[Պրազիլ]]ն է):
=== Կրօնք ===
Բնակչութեան 81%-ը [[կաթոլիկներ]] են<ref name="Փորթուկալի կրօնական կազմը">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/po.html]</ref>: Մնացեալ քրիստոնէաները կը կազմեն բնակչութեան մօտ 3.3%-ը: Իսլամադաւանները կը կազմեն բնակչութեան 0.6%-ը<ref name="Փորթուկալի կրօնական կազմը"/>: [[Լիզպոն]]ի եւ [[ՓորԹու]]ի բնակչութեան 200 հազարը [[հրեաներ]] են։ Բնակչութեան մօտ 6.8%-ը աթէիստներ են<ref name="Փորթուկալի կրօնական կազմը"/>:
== Վարչական Բաժանում ==
{| class="toccolours" style="width:100%; margin:auto; margin:1px; text-align:center; border-spacing: 0px; font-size:95%"
| |||