Ուիքիփետիա

«Քիմիական Տարրեր» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
[[Կատեգորիա:{{Արևելահայերեն|Քիմիական տարրեր|*]]}}▼
{{Կը խմբագրեմ|Galy02}}
'''Քիմիական տարր''', միեւնոյն [[ելեկտրական լիցք|լիցքով]] օժտուած հիւլէի միջուկներու ամբողջութիւն։ Հիւլէի միջուկը կազմուած է փրոթոններէ, որոնց քանակը հաւասար է քիմիական տարրի [[հիւլէական թիւ]]ին (կարգաթիւին), եւ նէյթրոններէ, որոնց թիւը կրնայ տարբերիլ<ref>{{Cite web|url = http://bse.sci-lib.com/article126253.html|title = Значение слова "Элементы химические" в Большой Советской Энциклопедии|author = Коллектив авторов|work = |date = |publisher = Советская энциклопедия |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140516023355/http://bse.sci-lib.com/article126253.html|archivedate=16.05.2014}}</ref>։ Իւրաքանչիւր քիմիական տարր ունի իր լատիներէն անունը եւ [[քիմիական նշաններ (արեւմտահայերէպ)|քիմիական նշան]]ը, որ կազմուած է մէկ կամ երկու լատիներէն տառերէ (կը կանոնակարգուին [[Տեսական Եւ Կիրարկական Քիմիագիտութեան Միջազգային Միութիւն|Տեսական եւ կիրարկական քիմիագիտութեան միջազգային միութեան]] կողմէ) եւ կը նշուի մասնաւորապէս [[Տմիթրի Մենտելեւ|Մենտելեւի]] [[Քիմիական Տարրերու Պարբերական Աղիւսակ|քիմիական տարրերու պարբերական աղիւսակ]]ին մէջ<ref>[http://www.alhimik.ru/teleclass/konspect/konsp1-02.shtml Атомы и химические элементы].</ref>։
 
Տող 16.
[[Ճոն Տալթոն|Ճոն Տալթոնի]] շնորհիւ 19-րդ դարու սկիզբը քիմիագիտութեան մէջ գերիշխող դարձած է հիւլէական եւ մոլեքուլային վարկածը, որ քիմիական տարրը կը դիտարկէ իբրեւ հիւլէներու առանձին տեսակ եւ կը մատնանշէ պարզ եւ բաղադրեալ նիւթերու բնոյթը՝ իբրեւ կազմուած համապատասխանաբար նոյն կամ տարբեր տեսակի հիւլէներէ։ Տալթոնը առաջին անգամ նշած է [[Հիւլէական Զանգուած|հիւլէական զանգոածը]]՝ իբրեւ տարրի կարեւոր յատկութիւն, որ կ'որոշէ անոր քիմիական բնոյթը։ [[Իյոնս Յակոբ Պերցելիուս|Իյոնս Յակոբ Պերցելիուսի]] ու անոր հետեւորդներու ջանքերու շնորհիւ բոլորովին ստոյգ որոշվել են հայտնի քիմիական տարրերու հիւլէական զանգուածները։ 19-րդ դարի կէսերը նշանաւորուած են ամբողջ շարք մը նոր քիմիական տարրերու յայտնաբերումով։ 1860-ին [[Քարլսրուէ|Քարլսրուէի]] մէջ կայացած քիմիագէտներու միջազգային համագումարին ընդունուած են մոլեքուլի եւ հիւլէի սահմանումները։
 
ՄինչՄինչեւ [[ԴմիտրիՏմիթրի ՄենդելեևՄենտելեւ|ԴմիտրիՏմիթրի ՄենդելեևիՄենտելեւի]] կողմիցկողմէ [[Պարբերական աղյուսակաղիւսակ|պարբերական աղյուսակիաղիւսակի]] հայտնաբերումըյայտնաբերումը (1869) հայտնիյայտնի էին 63 տարրեր։ ՆրաԱնոր կողմիցկողմէ հենցհիւլէական ատոմայինզանգուածը զանգվածնառանձնացած է առանձնացվելիբրեւ որպեսհիւլէներու ատոմների հատկությունըյատկութիւն, որըոր որոշում էկ'որոշէ քիմիական տարրերիտարրերու հատկություններիյատկութիւններու, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ նրանցանոնց կազմած պարզ ևեւ բաղադրյալբաղադրեալ նյութերինիւթերու փոփոխությանփոփոխութեան պարբերական բնույթը։բնոյթը։ ՄենդելեևըՄենտելեւ քիմիական տարրերը սահմանելսահմանած է որպեսիբրեւ «պարզ կամ բաղադրյալբաղադրեալ մարմիններիմարմիններու նյութականնիւթական մասնիկներ, որոնք նրանանոր հաղորդումկը ենհաղորդեն ֆիզիկականֆիզիքական ու քիմիական հատկություններիյատկութիւններու հայտնիյայտնի ամբողջությունըամբողջութիւնը»։ ՄենդելեևըՄենտելեւի հայտնագործությունըյայտնագործութիւնը թույլթւյլ էտուած տվելէ կանխատեսել այդ ժամանակ դեռևսդերեւս անհայտ միանյայտ շարք տարրերիմը տարրերու գոյությունըգոյութիւնը, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ դրանցանոնց հատկություններըյատկութիւնները, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ գիտական հիմք էծառայած ծառայելէ դրանցանոնց դասակարգման համար։
 
Սակայն ՄենդելեևնՄենտելեւը ստիպվածստիպուած էեղած եղելէ որոշակի փոփոխություններփոփոխութիւններ կատարել տարրերիտարրերու հերթականությանհերթականութեան մեջմէջ, որոնք դասավորվածդասաւորուած էին ատոմականհիւլէական զանգվածիզանգուածի աճման կարգով, որպեսզիորպէսզի պահպանվիպահպանուի քիմիական հատկություններիյատկութիւններու պարբերականությունըպարբերականութիւնը, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ ներառվեններառուին դեռևսդերեւս չհայտնաբերվածչյայտնաբերուած տարրերինտարրերուն համապատասխանող դատարկ վանդակներ։ ԱվելիԱւելի ուշ (20-րդ դարիդարու առաջին տասնամյակներումտասնամեակներուն) պարզպարզուած է դարձել, որ քիմիական հատկություններիյատկութիւններու պարբերականությունըպարբերականութիւնը կախվածկախեալ է ատոմականհիւլէական համարիցթիւէն (ատոմիհիւլէի միջուկի լիցք), ոչ թեթէ տարրի ատոմականհիւլէական զանգվածից։զանգուածէն։ Վերջինս որոշվում էկ'որոշուի տարրի կայուն իզոտոպներիիզոթոփներու թվովթիւով ևեւ դրանցանոնց բնական տարածվածությամբ։տարածուածութեամբ։ ԱյնուամենայնիվԱյնուամենայնիւ, տարրի կայուն իզոտոպներնիզոթոփները ունենունին ատոմականհիւլէական զանգվածզանգուած, որոնք խմբավորվումկը ենխմբաւորուին որոշակի նշանակությաննշանակութեան շուրջ, քանի որ միջուկումմիջուկին նեյտրոններիմէջ ավելցուկնէյթրոններու աւելցուք կամ անբավարարությունանբաւարարութիւն ունեցող իզոտոպներնիզոթոփները անկայուն են, ընդ որում՝որուն՝ պրոտոններիփրոթոններու թվիթիւի (այսինքն՝ ատոմականհիւլէական համարիթիւի) աճին զուգընթաց աճումկ'աճի էնաեւ նաևնէյթրոններու նեյտրոնների թիվթիւ, որոնք ամբողջությանամբողջութեան մեջմէջ կազմումկը ենկազմեն կայուն միջուկ։ Այդ պատճառով պարբերական օրենքըօրէնքը կարողկրնայ էձեւակերպուիլ ձևակերպվելեւ և որպեսիբրեւ քիմիական հատկություններիյատկութիւններու կախվածությունկախեալութիւն ատոմականհիւլէական զանգվածիցզանգուածէն, թեևթէեւ այդ կախվածությունըկախեալութիւնը խախտվումկը էխախտուի որոշ դեպքերում։պարագաներու։
 
ԻզոտոպներիԻզոթոփներու հայտնաբերումիցյայտնաբերումէն հետոետք պարզպարզուած է դարձել, որ նույնիսկնոյնիսկ նույննոյն տարրի ատոմներիհիւլէներու տարբեր միացություններըմիացութիւնները կարող ենկրնան ունենալ տարբեր ատոմականհիւլէական զանգվածներզանգուածներ. այսպեսայսպէս, ռադիոակտիվշողարձակ [[հելիում (արեւմտահայերէն)|հելիում]]ը, որ ստացվումկու էգայ ուրանի հանքանյութերիցհանքանիւթերէ, <sup>4</sup>He իզոտոպիիզոթոփի գերակշռման դեպքումպարագային ունի ավելիաւելի մեծ ատոմականհիւլէական զանգված, քան [[Տիեզերական Ճառագայթներ (արեւմտահայերէն)|տիեզերական ճառագայթներճառագայթներու]]ի հելիումը (որոնցումորոնց մէջ առկաառկայ է նաևնաեւ <sup>3</sup>He թեթևթեթեւ իզոտոպըիզոթոփը)։
 
Քիմիական տարրի՝տարրի որպեսիբրեւ միջուկի միանման (հավասարհաւասար է տարրի համարինթիւին Պարբերական աղյուսակումաղիւսակին մէջ) դրական լիցքերով օժտվածօժտուած ատոմներիհիւլէներու միացության ժամանակակից սահմանումը հայտնվելյայտնուած է շնորհիվշնորհիւ [[Հենրի Մոզլի (արեւմտահայերէն)|Հենրի Մոզլի]]ի (1915) ևեւ [[ՋեյմսՃէյմս ՉադվիկՉատվիկ]]ի (1920) հիմնարար աշխատություններիաշխատութիւններուն<ref name="de.gubkin.ru">[http://de.gubkin.ru/chemistry/ch1-th/node6.html Основные понятия химии].</ref>։
 
== ՀայտնիՅայտնի քիմիական տարրեր ==
2016-ի թվականի դեկտեմբերիԴեկտեմբերի դրությամբդրութեամբ հայտնիյայտնի է 118 քիմիական տարր (1-118 կարգային համարներովթիւերով), որոնցիցորոնցմէ 94-ը հայտնաբերվելյայտնաբերուած են բնությանբնութեան մեջմէջ (որոշ տարրեր բնությանբնութեան մեջմէջ առկաառկայ են միայն չնչին չափերով), իսկ մյուսմիւս 24-ը սինթեզվելշինուած են ինքնուրույնառամձին՝ միջուկային ռեակցիաներիշարժումներու արդյունքում։պատճառով։ Փորձեր են արվումկ'ըլլան սինթեզելուշինելու մյուսմիւս գերծանր [[տրանսուրանանդրուրան տարր]]երը։ ՀայտարարություններՅայտարարութիւններ ենեղած եղելեն ունբիքվադիումունպիքվատիում (124) տարրի սինթեզմանպատրաստութեան ևեւ անուղղակի վկայություններվկայութիւններ [[ունբինիլիումունպինիլիում]] (120) ևեւ [[ունբիհեքսիումունպիհեքսիում]] (126) տարրերիտարրերուն մասին, սակայն դրանք դեռևսանոնք չեն հաստատվել։հաստատուած։ ՆաևՆաեւ հայտարարվելյայտարարուած է բնական թորիումի նմուշներումնմուշներուն մէջ էկատորիա-ունբիբիումունպիպիում (122) տարրի հայտնաբերմանյայտնաբերման մասին<ref name=arxiv>{{cite journal|last=Marinov|first=A.|coauthors=Rodushkin, I.; Kolb, D.; Pape, A.; Kashiv, Y.; Brandt, R.; Gentry, R. V.; Miller, H. W.|title=Evidence for a long-lived superheavy nucleus with atomic mass number A=292 and atomic number Z=~122 in natural Th|journal=ArXiv.org|year=2008|url=http://arxiv.org/abs/0804.3869|accessdate=2008-04-28}}</ref>, սակայն այդ հայտարարությունըյայտարարութիւնը հետագայումհետագային չի հաստատվելհաստատուիր ավելիաւելի ստույգստոյգ մեթոդներիմեթոտներու օգտագործմամբօգտագործութեամբ կատարվածկատարուած փորձերիփորձերու ժամանակ։ ԴրանիցԲացի բացիանկէ, տեղեկություններտեղեկութիւններ ենտարածուած տարածվելեն երկնաքարային նյութումնիւթին մէջ 105-իցէ մինչևմինչեւ 130 ատոմականհիւլէական համարներթիւեր ունեցող տարրերիտարրերու մասնիկներիմասնիկներու հետ բախման հետքեր, ինչըինչ կարողոր էկրնայ ծառայել որպեսիբրեւ անուղղակի ապացույցապացոյց կայուն գերծանր միջուկներիմիջուկներու գոյությանգոյութեան վերաբերյալվերաբերեալ<ref>{{статья|автор=|заглавие=В космических лучах нашли сверхтяжелые элементы|ссылка=http://lenta.ru/news/2011/12/13/heavy/|издание=Lenta.ru|год=2011|номер=}}</ref>։ ԲնությանԲնութեան մեջմէջ գերծանր տրանսուրանանդրուրան տարրերիտարրերու որոնումները, որոնց գոյությունըգոյութիւնը հնարավորկարելի է համաձայն [[կայունությանկայունութեան կղզի|կայունությանկայունութեան կղզուկղզիի]] տեսությանտեսութեան, դեռևս հաջողությամբյաջողութեամբ չեն պսակվելպսակուած, իսկ նոր տրանսուրանանդրուրան տարրերիտարրերու սինթեզումըպատրաստութիւնը շարունակվումկը էշարունակուի միջուկային ուսումնասիրություններիուսումնասիրութիւններու ռուսական, ամերիկյանամերիկեան, գերմանական ու ճապոնականճափոնական կենտրոններումկեդրոններուն գիտնականներիմէջ՝ գիտնականներու միջազգային խմբերիխումբերու ուժերով։ ԴեռևսԴերեւս չհայտնաբերվածչյայտնաբերուած տարրերիտարրերու մասին տեղեկություններըտեղեկութիւնները ներկայացվումկը եններկայացուին Քիմիական տարրերիտարրերու ընդլայնված աղյուսակում։աղիւսակին մէջ:▼
{{հիմնական|Պարբերական աղյուսակ}}
▲2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ հայտնի է 118 քիմիական տարր (1-118 կարգային համարներով), որոնցից 94-ը հայտնաբերվել են բնության մեջ (որոշ տարրեր բնության մեջ առկա են միայն չնչին չափերով), իսկ մյուս 24-ը սինթեզվել են ինքնուրույն միջուկային ռեակցիաների արդյունքում։ Փորձեր են արվում սինթեզելու մյուս գերծանր [[տրանսուրան տարր]]երը։ Հայտարարություններ են եղել ունբիքվադիում (124) տարրի սինթեզման և անուղղակի վկայություններ [[ունբինիլիում]] (120) և [[ունբիհեքսիում]] (126) տարրերի մասին, սակայն դրանք դեռևս չեն հաստատվել։ Նաև հայտարարվել է բնական թորիումի նմուշներում էկատորիա-ունբիբիում (122) տարրի հայտնաբերման մասին<ref name=arxiv>{{cite journal|last=Marinov|first=A.|coauthors=Rodushkin, I.; Kolb, D.; Pape, A.; Kashiv, Y.; Brandt, R.; Gentry, R. V.; Miller, H. W.|title=Evidence for a long-lived superheavy nucleus with atomic mass number A=292 and atomic number Z=~122 in natural Th|journal=ArXiv.org|year=2008|url=http://arxiv.org/abs/0804.3869|accessdate=2008-04-28}}</ref>, սակայն այդ հայտարարությունը հետագայում չի հաստատվել ավելի ստույգ մեթոդների օգտագործմամբ կատարված փորձերի ժամանակ։ Դրանից բացի, տեղեկություններ են տարածվել երկնաքարային նյութում 105-ից մինչև 130 ատոմական համարներ ունեցող տարրերի մասնիկների հետ բախման հետքեր, ինչը կարող է ծառայել որպես անուղղակի ապացույց կայուն գերծանր միջուկների գոյության վերաբերյալ<ref>{{статья|автор=|заглавие=В космических лучах нашли сверхтяжелые элементы|ссылка=http://lenta.ru/news/2011/12/13/heavy/|издание=Lenta.ru|год=2011|номер=}}</ref>։ Բնության մեջ գերծանր տրանսուրան տարրերի որոնումները, որոնց գոյությունը հնարավոր է համաձայն [[կայունության կղզի|կայունության կղզու]] տեսության, դեռևս հաջողությամբ չեն պսակվել, իսկ նոր տրանսուրան տարրերի սինթեզումը շարունակվում է միջուկային ուսումնասիրությունների ռուսական, ամերիկյան, գերմանական ու ճապոնական կենտրոններում գիտնականների միջազգային խմբերի ուժերով։ Դեռևս չհայտնաբերված տարրերի մասին տեղեկությունները ներկայացվում են Քիմիական տարրերի ընդլայնված աղյուսակում։
 
ՈւրանիցՈւրանէն մեծ ատոմայինհիւլէական համարթիւ ունեցող նոր (բնությանբնութեան մեջմէջ չհայտնաբերվածչյայտնաբերուած) տարրերիտարրերու (տրանսուրանանդրուրան տարրեր) սինթեզումըպատրաստւթիւնը կատարվելկատարուած է սկզբումսկիզբը ուրանի միջուկներով նեյտրոններինէյթրոններոպ բազմակի կլանման միջոցով նեյտրոնայիննէյթրոնային ինտենսիվզօրաւոր հոսքի պայմաններումպայմաններուն մէջ միջուկային ռեակտորներումհիւլէական ևբարդերու էլմէջ ավելիեւ ինտենսիվ՝ալ աւելի զօրաւոր՝ միջուկային (ջերմամիջուկային) պայթյունիպայթիւնի պայմաններուն պայմաններումմէջ)։ ՆեյտրոնիՆէյթրոնի ավելցուկաւելցուք ունեցող միջուկներիմիջուկներու հետագահետագայ բետապեթա-քայքայումներիքայքայումներու շղթայի արդյունքումպատճառով մեծանումկը էբարձրանայ ատոմայինհիւլէական համարըթիւը ևեւ ստեղծվումկը ենստեղծուին դուստր միջուկներ {{math|''Z'' > 92}} ատոմայինհիւլէական համարներով։թիւերով։ ԱյդպեսԱյդպէս հայտնաբերվելյայտնաբերուած են [[նեպտունիումնեփթունիում]]ը ({{math|''Z'' {{=}} 93}}), [[պլուտոնիումփլութոնիում]]ը (94), [[ամերիցիումամերիկիում]]ը (95), [[բերկլիումպերքլիում]]ը (97), [[էյնշտեյնիումէյնշթէյնիում]]ը (99) ևեւ [[ֆերմիում (արեւմտահայերէն)|ֆերմիում]]ը (100)։ [[ԿյուրիումՔիուրիում]]ը (96) ևեւ [[ԿալիֆոռնիումՔալիֆոռնիում|կալիֆոռմիումքալիֆոռնիում]]ը (98) նույնպեսնոյնպէս կարողկրնան են սինթեզվելպատրաստուիլ (ևեւ գործնականումգործնականին ստացվումմէջ ենկը յաջողին) այդ ճանապարհովձեւով, սակայն սկզբնապեսսկզբնապէս դրանքանոնք ստացվելի յայտ եկած են արագացուցիչումարագացուցիչի մէջ ալֆա-մասնիկներով պլուտոնիումիփլութոնիումի ևեւ կյուրիումիքիուրիումի ճառագայթահարման արդյունքում։պատճառով։ ԱվելիԱւելի ծանր տարրերը, սկսած մենդելևիումիցմենտելեւիումէն (101), ստացվումմիայն ենի միայնյայտ կու գան արագացուցիչներու արագացուցիչներումմէջ ակտինոիդային թիրախները թեթևթեթեւ իոններով ճառագայթահարման արդյունքում։պատճառով։
 
Նոր հայտնաբերվածյայտնաբերուած քիմիական տարրի համար անվանումանուն առաջարկելու իրավունքըիրաւունքը վերապահվածվերապահուած է այնզայն հայտնաբերողին։յայտնաբերողին։ Սակայն այդ անվանումըանունը պետքպէտք է ենթարկվիենթարկուի որոշակի կանոնների։կանոններու։ Նոր տարրի հայտնաբերմանյայտնաբերման մասին հաղորդագրություննհաղորդագրութիւնը ստուգվումկը էստուգուի միքանի քանիմը տարվատարուան ընթացքումընթացքին անկախ լաբորատորիաներումտարրալուծարաններու մէջ, ևեւ հաստատման դեպքումպարագային [[Տեսական ևեւ կիրառականկիրարկական քիմիայիքիմիագիտութեան միջազգային միությունմիութիւն|Տեսական ևեւ կիրառականկիրարկական քիմիայիքիմիագիտութեան միջազգային միությունըմիութիւնը]] (ՏԿՔՄՄ, IUPAC, International Union for Pure and Applied Chemistry) պաշտոնապեսպաշտօնապէս հաստատումկը էհաստատէ նոր տարրի անվանումը։անունը։
 
2016-ի թվականի դեկտեմբերիԴեկտեմբերի դրությամբդրութեամբ հայտնիյայտնի բոլոր 118 տարրերնտարրերը ունենունին Տեսական ևեւ կիրառականկիրարկական քիմիայիքիմիագիտութեան միջազգային միությանմիութեան կողմիցկողմէ հաստատվածհաստատուած մշտական անվանումներ։անուանումներ։ Տարրի հայտնաբերմանյայտնաբերման մասին հայտրարելույայտրարելու պահիցպահէն մինչևմինչեւ Տեսական ևեւ կիրառականկիրարկական քիմիայիքիմիագիտութեան միջազգային միությանմիութեան կողմիցկողմէ նրաանոր անվանմանանունին հատատումը տարրը կոչվումկը էկոչուի ժամանակավորժամանակաւոր պարբերական անվանումովանունով, որ կազմվումկը էկազմուի այդ թվականներիթուականներու առաջին տառերից։տառերէն։ Օրինակ՝ 118-րդ տարրը՝ [[օգանեսոնօկանեսոն]]ը, նախքան այդ անվանմանանունի պաշտոնական հաստատումը կոչվելկոչուած է ունունոկտիում ժամանակավոր անվանմամբանունով ևեւ նշանակվելնշանակուած Uuo։
 
ՉհայտնաբերվածՉյայտնաբերուած կամ չհաստատվածչհաստատուած քիմիական տարրերը հաճախյաճախ կոչվումկը ենկոչուին դեռՄենտելեւի Մենդելևիկողմէ կողմից օգտագործվածօգտագործուած համակարգի օգնությամբ՝օգնութեամբ քիմիական աղյուսակումաղիւսակին մէջ իրենիցիրմէ վեր դասվածդասուած հոմոլոգիհոմոլոկի անվանմամբ՝անունով՝ ավելացնելովաւելցնելով «էկա-» կամ (հազվադեպհազուադէպ) «դվիտուի-» նախածանցը, որոնք [[սանսկրիտ (արեւմտահայերէն)|սանսկրիտումսանսկրիտ]]ի մէջ նշանակումկը եննշանակեն «մեկմէկ» ևեւ «երկու» (կախվածկախեալ այնէ բանից, թե 1 կամ 2 շրջան վերև էտեղակայուած տեղակայվածհոմոլոկի հոմոլոգըշրջանէն)։ Օրինակ՝ նախքան գերմանիումի հայտնաբերումըյայտնաբերումը (որ պարբերական աղյուսակումաղիւսակին տեղակայվածմէջ տեղակայուած է [[սիլիցիումսիլիսիում]]ի ներքևումտակ ևեւ կանխատեսվելկանխատեսուած էր ՄենդելևիՄենտելեւի կողմիցկողմէ) կոչվելկոչուած է էկա-սիլիցիումսիլիսիում, օգանեսոնըօկանեսոնը (ունունոկտիում, 118) կոչվելկոչուած է նաևնաեւ էկա-ռադոնռատոն, ֆլերովիումը (ունունքվադիումունունքվատիում, 114)՝ էկա-[[կապար (արեւմտահայերէն)|կապար]]։
 
Պարբերական համակարգը բաղկացած է 7 պարբերությունիցպարբերութենէ, 10 շարքիցշարքէ ևեւ 8 խմբից։խումբէ։ ԽմբերըԽումբերը պարբերական համակարգումհամակարգին դասավորվածմէջ դասաւորուած են ուղղահայաց։ուղղահայեաց։ ՈրպեսԻբրեւ կանոն՝կանոն, տարրերիտարրերու օքսիդացման բարձրագույնբարձրագոյն դրական աստիճանը հավասարհաւասար է խմբիխումբի համարին։թիւին։ ԲացառությունԲացառութիւն են ֆտորը, արծաթը, ոսկին, պղինձը։ ՅուրաքանչյուրԻւրաքանչիւր խումբ բաժանվածբաժնուած է 2 ենթախմբի՝ենթախումբի՝ գլխավորգլխաւոր (Ա) ևեւ երկրորդական (Բ)։ ՄիևնույնՄիեւնոյն ենթախմբումենթախումբին մէջ իրար տակ գտնվումկը ենգտնուին նման հատկություններյատկութիւններ ունեցող ևեւ իրարիցիրարմէ օրինաչափորենօրինաչափօրէն տարբերվողտարբերող տարրերը։ ԳլխավորԳլխաւոր ենթախումբը կազմումկը ենկազմեն տիպիկ տարրերը ևեւ մեծ պարբերություններիպարբերութիւններու առաջին 2 ևեւ վերջին 6 տարրերը։ Երկրորդական ենթախումբը կազմումկը ենկազմեն միայն մեծ պարբերություններիպարբերութիւններու մյուսմիւս տարրերը, որոնք միայն մետաղներ են։ ԳլխավորԳլխաւոր ևեւ երկրորդական ենթախմբերիենթախումբերու տարրերնտարրերը իրարիցիրարմէ տարբերվումկը ենտարբերին քիմիական հատկություններով։յատկութիւններով։
 
ՊարբերությունըՊարբերութիւնը կարգահամարի աճման կարգով իրար հաջորդողյաջորդող տարրերիտարրերու շարք է։ Պարբերական համակարգը կազմվածկազմուած է 7 պարբերությունիցպարբերութենէ. I, II ևեւ III պարբերություններըպարբերութիւնները կոչվումկը ենկոչուին փոքր, իսկ IV, V, VI և VII-ը՝ մեծ։ ՅուրաքանչյուրԻւրաքանչիւր պարբերությունպարբերութիւն, բացառությամբ առաջինիառաջինին, սկսվումկը էսկսի ալկալիականալքալիական մետաղով ևեւ ավարտվումկ'աւարտի իներտիներթ տարրով։ II ևեւ III պարբերություններիպարբերութիւններու տարրերը կոչվումկը ենկոչուին տիպիկ տարրեր։ ԴրանցԱնոնց հատկություններըյատկութիւնները տիպիկ մետաղականիցմետաղականէն մինչևմինչեւ իներտիներփ տարրերը փոխվումկը ենփոխուին օրինաչափորեն։օրինաչափօրրն։ Համակարգը բաղկացած է 10 շարքից։շարքէ։ ՅուրաքանչյուրԻւրաքանչիւր փոքր պարբերությունպարբերութիւն կազմվածկազմուած է 1 շարքիցշարքէ, իսկ մեծ պարբերությունները՝պարբերութիւնները՝ 2-ական շարքերից՝շարքերէ՝ զույգզոյգ ևեւ կենտ։ Հիմնական հատկանիշըյատկանիշը, ըստ որիորուն մեծ պարբերություններըպարբերութիւնները բաժանվումկը ենբաժնուին 2 շարքի, տարրերիտարրերու օքսիդացման աստիճանն է։ ԱյնԱնիկա 2 անգամ կրկնվումկը էկրկնուի տարրերիտարրերու ատոմականհիւլէական զանգվածներիզանգուածներու աճմամբ՝աճումով՝ անցնելով տարրերիտարրերու եռյակներից։եռեակներէ։
 
VI պարբերությունումպարբերութեան լանթանիցմէջ անմիջապեսլանթանէն հետոանմիջապէս տեղաբաշխվածետք տեղաբաշխուած են 14 տարրեր՝ 58-71 կարգաթվերովկարգաթիւերով, որոնցզորոնք անվանումկը ենկոչեն լանթանոիդներ (լանթանանմաններ)։ ԴրանցԱնոնց քիմիական հատկություններնյատկութիւնները իրարիրարու շատ նմանկը են։նմանին։ VII պարբերությունումպարբերութեան ակտինիումիցմէջ հետոակտինիումէն նույնպեսետք տեղաբաշխվածնոյնպէս տեղաբաշխուած են 14 տարրեր՝ 90-103 կարգաթվերովկարգաթիւերով, որոնցզորոնք անվանումկը ենկոչեն ակտինոիդներ (ակտինանմաններ)։ Ի տարբերությունտարբերութիւն լանթանոիդների՝լանթանոիդներու, ակտինոիդներիակտինոիդներու հորիզոնական համանմանությունըհամանմանութիւնը թույլթոյլ էարտայայտուած արտահայտված։է։
Լանթանոիդներն ու ակտինոիդները տեղաբաշխվածտեղաբաշխուած են պարբերական համակարգիհամակարգին ներքևումտակը, իսկ լանթանի ևեւ ակտինիումի վանդակներումվանդակներուն դրանքմէջ ցույցանոնք ենցոյց կը տրվումտրուին համապատասխանաբար մեկմէկ ևեւ երկու աստղանիշերով (* ևեւ **)։
 
== Քիմիական տարրերիտարրերու սիմվոլներնշաններ ==
Քիմիական տարրերիտարրերու սիմվոլներննշանները օգտագործվում ենկ'օգտագործուին որպեսորպէս այդ տարրերիտարրերու կրճատկրճատուած անվանումներ։անուններ։ ՈրպեսԻբրեւ սիմվոլնշան սովորաբար վերցվում էկ'առնուի տարրի անվանանուան առաջին տառը, իսկ անհրաժեշտությանանհրաժեշտութեան դեպքումպարագային ավելացվում էկ'աւելնայ երկրորդը կամ հաջորդյաջորդ տառերիցտառերէն մեկը։մէկը։ Սովորաբար դրանքանոնք տարրի լատիներենլատիներէն անվանումներիանուններու առաջին տառերն են. Cu - [[պղինձ (արեւմտահայերէն)|պղինձ]] (''cuprum''), Ag - [[արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթ]] (''argentum''), Fe - [[երկաթ (արեւմտահայերէն)|երկաթ]] (''ferrum''), Au - [[ոսկի (արեւմտահայերէն)|ոսկի]] (''aurum''), Hg - [[սնդիկ (արեւմտահայերէն)|սնդիկ]] (''hydrargirum'')։ Քիմիական սիմվոլներինշաններու նմանայսպիսի համակարգնհամակարգը առաջարկվելառաջարկուած է [[1814 թվական]]ին շվեդշուէտացի քիմիկոսքիմիագէտ [[Իյոնս ՅակոբԵաքոպ ԲերցելիուսՊերցելիուս|Իյոնս ՅակոբԵաքոպ ԲերցելիուսըՊերցելիուսը]]։ ՏարրերիՏարրերու ժամանակավորժամանակաւոր սիմվոլներընշանները, որորոնք օգտագործվում ենկ'օգտագործուին նախքան դրանցանոնց մշտական անվանումներիանուններու ուեւ սիմվոլներինշաններու հաստատումը, կազմվածկազմուած են երեք տառերիցտառերէ, որոնք նշանակումկը եննշանակեն դրանցանոնց ատոմականհիւլէական համարիթիւիի տասնորդական գրառմանարձանագրութեան երեք թվերիթիւերու լատիներենլատիներէն անվանումներիցանուններէն (օրինակ՝ ունունոկտիումը 118-րդ տարրն է, որ ունեցել է Uuo ժամանակավոր անվանումըանունը)։ ՕգտագործվումԿ'օգտագործուի է նաևնաեւ ըստ վերևումվերը տեղադրվածտեղադրուած հոմոլոգներիհոմոլոկներու անվանմանանունի համակարգը (Eka-Rn, Eka-Pb և այլնեւայլն)։
 
ՍիմվոլիՆշանի կողքին նշվածնշուած թվերըթիւերը նշանակումկը եննշանակեն. վերևիվերի ձախ կողմինը՝ ատոմականհիւլէական զանգվածզանգուած, ներքևիվարի ձախ կողմինը՝ կարգաթիվկարգաթիւ, վերևիվերի աջ կողմինը՝ իոնի լիցք, ներքևիտակի աջ կողմինը՝ մոլեկուլումմոլեքուլի ատոմներիմէջ թիվըհիւլէներու թիւը<ref name="de.gubkin.ru" />։
 
<center>
{|
|align="right"|ատոմականհիւլէական զանգվածզանգուած
|
|align="left"|իոնի լիցք
|-
|
!Տարրի սիմվոլնշան
|
|-
|align="right"|կարգաթիվկարգաթիւ
|
|align="left"|ատոմներիհիւլէներու թիվըթիւը մոլեկուլումմոլեքուլի մէջ
|}
</center>
Օրինակներ՝
* <math>\mathsf{H_2}</math> - [[ջրածին (արեւմտահայերէն)|ջրածնիջրածինի]] մոլեկուլմոլեքուլ, որ կազմվածկազմուած է ջրածնիջրածինի երկու ատոմներիցհիւլէներէ,
* <math>\mathsf{Cu^{2+}}</math> - [[պղինձ (արեւմտահայերէն)|պղնձիպղինձի]] իոն 2+ լիցքով
 
* <math>\mathsf{^{12}_{ 6}C}</math> - [[Ածխածին (արեւմտահայերէն)|ածխածնիածխածինի]] ատոմհիւլէ 6-ի հավասարհաւասար լիցքով ևեւ 12-ի հավասար ատոմայինհիւլէական զանգվածով։զանգուածով։
 
Պարբերական աղյուսակումաղիւսակին մէջ քիմիական տարրի քարտը սովորաբար պարունակումկը էպարունակէ հետևյալհետեւեալ բնութագրերըբնութագիրները.
[[Պատկեր:Muster Ruthenia.svg|200 px|right]]
* '''1''' - քիմիական տարրի նշանակում,
* '''2''' - տարրի անվանումանուն,
* '''3''' - [[ԱտոմականՀիւլէական համարթիւ|քիմիական տարրի կարգաթիվկարգաթիւ]], որըոր հավասար է ատոմիհիւլէի միջուկումմիջուկին պարունակվողմէջ պրոտոններիգտնուող թվինփրոթոններու թիւին,
* '''4''' - [[ատոմականհիւլէական զանգվածզանգուած]]. կայուն իզոտոպներիիզոթոփներու ատոմականհիւլէական զանգվածիզանգուածին միջին արժեքըարժէքը երկրակեղևումերկրակեղեւին մէջ կամ առավելաւելի երկարակյացերկարակեաց իզոտոպիիզոթոփի ատոմականհիւլէական զանգվածը ([[ՌադիոակտիվՇողարձակ տարրեր|ռադիոակտիվշողարձակ տարրերիտարրերու]] համար),
* '''5''' - ելեկտրոններու տարածուածությունը ուժային մակարդակներուն,
* '''5''' - էլեկտրոնների տարածվածությունը էներգետիկ մակարդակներում,
* '''6''' - ելեկտրոնային փոխդասաւորուածութիւն։
* '''6''' - էլեկտրոնային փոխդասավորվածություն։
 
== Քիմիական տարրերիտարրերու տարածվածությունըտարածուածութիւնը բնությանբնութեան մեջմէջ ==
Քիմիական տարրերիցտարրերէն երկրակեղևումերկրակեղեւին առավելմէջ տարածվածամէնէն շատ տարածուած են [[թթվածինթթուածին]]ըն ևու [[սիլիցիումսիլիսիում]]ը։ Այդ տարրերնտարրերը [[ալյումինալիումին]]ի, [[երկաթ (արեւմտահայերէն)|երկաթ]]ի, [[կալցիումքալսիում]]ի, [[նատրիումնաթրիում]]ի, [[կալիում (արեւմտահայերէն)|կալիում]]ի, [[մագնիումմակնիում (արեւմտահայերէն)|մակնիում]]ի, [[ջրածին (արեւմտահայերէն)|ջրածնիջրածինի]] ու [[տիտանթիթան]]ի հետ կազմումկը ենկազմեն երկրակեղևիերկրակեղեւի զանգվածիզանգուածի ավելիաւելի քան 99 %-ըառ հարիւրը, իսկ մյուսմիւս տարրերինտարրերուն մնումկը էմնայ 1 %-իցէն պակաս զանգված։զանգուած։ ԾովիԾովու ջրումջուրին թթվածնիցմէջ թթուածինէն ու ջրածնիցջրածինէն բացի, որորոնք մտնումկը ենմտնեն ջրիջուրի կազմիկազմին մեջմէջ, մեծ չափով պարունակվումկը ենպարունակեն այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են՝ինչպէս՝ [[քլոր (արեւմտահայերէն)|քլոր]], [[նատրիումնաթրիում]], [[մագնիումմակնիում]], [[ծծումբ (արեւմտահայերէն)|ծծումբ]], [[կալիում (արեւմտահայերէն)|կալիում]], [[բրոմպրոմ]] ևեւ [[ածխածին (արեւմտահայերէն)|ածխածին]]։ ԵրկրակեղևումԵրկրակեղեւին մէջ քիմիական տարրի միջին պարունակությունըպարունակութիւնը կոչվումկը էկոչուի կլարկային թիվթիւ կամ [[ՏարրերիՏարրերու կլարկներ|տարրի կլարկ]]։
 
ԵրկրակեղևումԵրկրակեղեւին տարրերիմէջ պարունակությունըտարրերու տարբերվումպարունակութիւնը էկը Երկրումտարբերի Երկրի տարրերիտարրերու պարունակությունիցպարունակութենէն, որպեսիբրեւ ամբողջությունամբողջութիւն, քանի որ Երկրի կեղևիկեղեւի, [[Վերին մանթիա (արեւմտահայերէն)|մանթիա]]յի ու միջուկի քիմիական կազմերը տարբեր են։ ԱյսպեսԱյսպէս, միջուկը կազմվածկազմուած է հիմնականումհիմնականին երկաթից մէջ երկաթէ ու նիկելից։նիքելէ։ Արեգակնային համակարգումհամակարգի ևեւ ՏիեզերքումՏիեզերքի ընդհանրապեսմէջ տարրերիընդհանրապէս պարունակություններըտարրերու նույնպեսպարունակութիւնները տարբերվումնոյնպէս ենկը երկրայիններից։տարբերին Տիեզերքումերկրայիններէ։ առավելՏիեզերքի տարածվածմէջ ամէնէն շատ տարածուած տարրը ջրածինն է, որինորուն հաջորդումկը էյաջորդէ հելիումը։ ՏիեզերքումՏիեզերքի մէջ քիմիական տարրերիտարրերու ևեւ նրանցանոնց իզոտոպներիիզոթոփներու հարաբերականյարաբերական տարածվածություններիտարածուածութիւններու ուսումնասիրությունըուսումնասիրութիւնը կարևորկարեւոր աղբյուրաղբիւր է միջուկային սինթեզներիպատրաստութեան գործընթացներիգործընթացքներու ևեւ [[Արեգակնային համակարգ (արեւմտահայերէն)|Արեգակնային համակարգ]]ի ու երկրային մարմիններիմարմիններու էվոլյուցիայիհոլովոյթի վերաբերյալվերաբերեալ տեղեկություններիտեղեկութիւններու համար։
 
== ԱռաջացումՅառաջացում ==
Քիմիական տարրերիտարրերու մեծ մասը (118-իցէն 94-ը) գտնվելգտնուած են բնությանբնութեան մեջ (երկրակեղևում)մէջ, թեևթէեւ դրանցանոնց միմէկ մասը սկզբումսկիզբը ստացվելգտնուած են արհեստականորենարհեստականօրէն (մասնավորապեսմասնաւորապէս [[տեխնեցիումթեքնեթիում]]ը Tc (կարգաթիվը՝կարգաթիւը՝ 43), [[պրոմեթիումփրոմեթիում]]ը Pm (61), [[աստատասթաթ]]ը At (85), ինչպեսինչպէս նաևնաեւ տրանսուրանանդրուրան [[նեպտունիումնեփթունիում]]ը Np (93) ևեւ [[պլուտոնիումփլութոնիում]]ը Pu (94), այդ հինգ տարրերնտարրերը արհեստականարհեստականօրէն ստացվելուցգտնուելէ հետոետլ անհետացող չնչին քանակով հայտնաբերվելյայտնաբերուած են նաևնաեւ բնությանբնութեան մեջմէջ, դրանքանոնք առաջանումկը ենյառաջանան որպեսիբրեւ միջանկյալմիջանկեալ միջուկներ ուրանի ու թորիումի ռադիոկատիվշողարձակ քայքայման ժամանակ, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ ուրանի կողմիցկողմէ նեյտրոններինէյթրոններու կլանման ևեւ հետագահետագայ բետապեթա-քայքայման ժամանակ)։ Այդպիսով՝Այդպիսով, երկրակեղեւին երկրակեղևումմէջ առկաառկայ են (շատ տարբեր քանակներով) ՄենդելևիՄենտելեւի պարբերական աղյուսակիաղիւսակի առաջին 94 տարրերը։
 
ԵրկրակեղևումԵրկրակեղեւին հայտնաբերվածմէջ յայտնաբերուած առաջին 94 քիմիական տարրերիտարրերու մեծ մասը (83) առաջնային են կամ ''պրիմորդիալայինփրիմորտիալային'', դրանքանոնք առաջացելյառաջացած են [[ԳալակտիկաներԾիր Կաթիններ|ԳալակտիկայումԾիր կաթինի]] նուկլեոսինթեզիմիջուկի ժամանակ՝պատրաստութեան ժամանակ, նախքան Արեգակնային համակարգի առաջացումըյառաջացումը, ևեւ այդ տարրերնտարրերը ունենունին իզոտոպներիզոթոփներ, որոնք կամ կայուն են, կանկամ բավականբաւական երկարակյացերկարակեաց, որորպէսզի չքայքայվենչքայքայուին այդ պահիցպահէն հետոետք անցած 4,567 մլրդմիլիառ տարվատարուան ընթացքում։ընթացքին։ ՄյուսՄիւս 11 տարրերը ([[տեխնեցիումթեքնեթիում]], [[պրոմեթիումփրոմեթիում]], [[պոլոնիումփոլոնիում]], [[աստատասթաթ]], [[ռադոնռատոն]], [[ֆրանսիում (արեւմտահայերէն)|ֆրանսիում]], [[ռադիումռատիում]], [[ակտինիումակթինիում]], [[պրոտակտինիումփրոտակտինիում]], [[նեպտունիումնեփթունիում]] ևեւ [[պլուտոնիումփլութոնիում]]) ռադիոակտիվշողարձակ են. դրանքանոնք չունենչունին այդքան երկարակյացերկարակեաց իզոտոպներիզոթոփներ, այդ պատճառով էլալ այդ տարրերի՝տարրերու երկրակեղեւի երկրակեղևումմէջ գոյությունգոյութիւն ունեցող բնական ատոմներնհիւլէները առաջացելյառաջացած են այլ տարրերիտարրերու ռադիոակտիվշողարձակ քայքայման ժամանակ<ref>За исключением следов примордиального плутония-244, имеющего период полураспада 80 млн лет.</ref><ref>{{статья|автор=Hoffman, D. C.; Lawrence, F. O.; Mewherter, J. L.; Rourke, F. M.|заглавие=Detection of Plutonium-244 in Nature|ссылка=http://www.nature.com/nature/journal/v234/n5325/abs/234132a0.html|язык=en|издание=Nature|тип=статья|год=1971|выпуск=234|doi=10.1038/234132a0|pages=132—134}}</ref>։
 
ՄենդելեևիՄենտելեւի պարբերական համակարգումհամակարգին Պլուտոնիումինմէջ Փլութոնիումին Pu (կարգաթիվը՝կարգաթիւը՝ 94) հաջորդողյաջորդող բոլոր տարրերը երկրակեղևումերկրակեղեւին մէջ ի իսպառսպառ բացակայումկը ենբացակայեն<ref name="рита">{{книга|автор=Rita Cornelis, Joe Caruso, Helen Crews, Klaus Heumann.|заглавие=Handbook of elemental speciation II: species in the environment, food, medicine & occupational health|ссылка=https://books.google.com/books?id=1PmjurlE6KkC|издательство=John Wiley and Sons|год=2005|страниц=768|isbn=0470855983, 9780470855980}}</ref>, թեևթէեւ անկէ դրանցիցքանի միմը քանիսըհատը կարողկրնան ենյառաջանալ առաջանալտիեզերքին տիեզերքումմէջ գերնոր պայթյուններիպայթիւններու ժամանակ։ Այդ տարրերիտարրերու բոլոր հայտնիյայտնի իզոտոպներիիզոթոփներու կիսաքայքայման շրջանը փոքր է Երկրի գոյությանգոյութեան ժամանակի համեմատությամբ։համեմատութեամբ։ Բնական գերծանր տարրերիտարրերու բազմամյաբազմամեայ որոնումները դեռևսդերեւս արդյունքարդիւնք չեն տվել։տուած։
 
Քիմիական տարրերիտարրերու մեծ մասը, բացառությամբբացառութեամբ ամենաթեթև միամենաթեթեւ քանի տարրերիմը տարրերու, ՏիեզերքումՏիեզերքի առաջացելմէջ յառաջացած են հիմնականումհիմնականին մէջ աստղային նուկլեոսինթեզիմիջուկի ընթացքումպատրաստութեան ընթացքին (մինչևմինչեւ երկաթներկաթը ընկածինկած տարրերը՝ ջերմամիջուկային սինթեզիպատրաստութեան արդյունքումպատճառով, ավելի ծանր տարրերը՝ ատոմներիհիւլէներու միջուկներիմիջուկներու կողմիցկողմէ նեյտրոններինէյթրոններու կլանման ևեւ հետագահետագայ բետապեթա-քայքայման, ինչպեսինչպէս նաևնաեւ միջուկային այլ ռեակցիաներիշարժումներու ժամանակ)։ ԱմենաթեթևԱմենաթեթեւ տարրերը (ջրածինը ևեւ հելիումը՝ գրեթեգրեթէ ամբողջությամբամբողջութեամբ, [[լիթիում (արեւմտահայերէն)|լիթիումը]], բերիլիումըպերիլիումը ևեւ [[բորպոր (քիմիական տարր)|բորըպորը]]՝ մասամբ), առաջացելյառաջացած են Մեծ պայթյունինպայթիւնին (առաջնայինյառաջնային միջուկային նուկլեոսինթեզպատրաստութիւն) հաջորդածյաջորդած առաջին երեք րոպեներիվայրկեաններու ընթացքում։ընթացքին։
 
ՀատկապեսՅատկապէս ծանր տարրերիտարրերու գլխավորգլխաւոր աղբյուրներիցաղբիւրներէն մեկըմէկը ՏիեզերքումՏիեզերքի պետքմէջ պէտք է լինիըլլայ, համաձայն հաշվարկներիհաշուարկներու, նեյտրոնայիննէյթրոնային աստղերիաստղերու միաձուլումը, որ տեղի է ունենումկ'ունենայ այդ տարրերիտարրերու մեծաքանակ արտանետմամբարտանետումով, որոնք հետագայումհետագային մասնակցումկը ենմասնակցին նոր աստղերիաստղերու ուեւ [[մոլորակ (արեւմտահայերէն)|մոլորակներիմոլորակներու]] ձևավորմանըձեւաւորման<ref>[http://compulenta.computerra.ru/universe/astronomy/10008309/ «Хаббл» открыл первую килонову] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130808233145/http://compulenta.computerra.ru/universe/astronomy/10008309/ |date=2013-08-08 }} // compulenta.computerra.ru</ref>։
 
== Քիմիական տարրերը որպեսիբրեւ քիմիական նյութերինիւթերու բաղկացուցիչ մաս ==
[[Նիւթ|Քիմիական նիւթերը]] կրնան կազմուած ըլլալ ինչպէս մէկ քիմիական տարրէ (պարզ նիւթեր), այնպէս ալ տարբեր տարրերէ (բարդ նիւթեր կամ [[քիմիական միացութիւններ]])։
{{main|Պարզ նյութ|Քիմիական միացություններ}}
[[Նյութ|Քիմիական նյութերը]] կարող են կազմված լինել ինչպես մեկ քիմիական տարրից (պարզ նյութեր), այնպես էլ տարբեր տարրերից (բարդ նյութեր կամ [[քիմիական միացություններ]])։
 
Քիմիական տարրերը կազմումկը ենկազմեն շուրջ 500 պարզ նյութերնիւթեր<ref name="fio.ru" />։ Իրենց հատկություններովյատկութիւններով տարբերվող միտարբերող քանի մը պարզ նյութերինիւթերու տեսքով մեկմէկ տարրի գոյությունգոյութիւն ունենալու հատկությունըյատկութիւնը կոչվումկը էկոչուի [[ԱլոտրոպությունԱլոթրոփութիւն|ալոտրոպիաալոթրոփութիւն]]<ref name="fio.ru">[http://center.fio.ru/method/resources/ALIKBEROVALYU/2004/KONSPECT/KONSP1-04.HTML Простые и сложные вещества. Аллотропия. Названия сложных веществ] {{недоступная ссылка|число=21|месяц=05|год=2013|url=http://center.fio.ru/method/resources/ALIKBEROVALYU/2004/KONSPECT/KONSP1-04.HTML|id=20090325}}.</ref>։ Մեծ մասամբմասով պարզ նյութերինիւթերու անվանումներըանունները համընկնումկը ենհամընկնին համապատասխան տարրերիտարրերու անվանումներիանունների հետ (օրինակ՝ ցինկզինք, ալյումինալիումին, քլոր), սակայն մի քանի ալոտրոպայինմը ալոթրոփային ձևերիձեւերու գոյությանգոյութեան դեպքումպարագային պարզ նյութինիւթի ևեւ տարրի անվանումներըանունները կարողկրնան են տարբերվելտարբերիլ, օրինակ՝ թթվածինըթթուածինը (երկթթվածիներկթթուածին, O<sub>2</sub>) ևեւ [[օզոն (արեւմտահայերէն)|օզոն]]ը (O<sub>3</sub>), [[ալմաստադամանդ]]ը, [[գրաֆիտածուխ]]ը ևեւ ածխածնիածխածինի մյուսմիւս ալոտրոպայինալոթրոփային ձևերըձեւերը գոյությունգոյութիւն ունենունին ածխածնիածխածինի ամորֆ ձևերիցձեւերէն առանձին։անկախ։
 
Սովորական պայմաններումպայմաններու մէջ 11 տարրեր գոյությունգոյութիւն ունենունին գազայինկազային պարզ նյութերինիւթերու ձևովձեւով ([[ջրածին (արեւմտահայերէն)|H]], [[հելիում (արեւմտահայերէն)|He]], [[Ազոտ (արեւմտահայերէն)|N]], [[թթվածինթթուածին|O]], [[ֆտոր (արեւմտահայերէն)|F]], [[նեոննէօն|Ne]], [[քլոր (արեւմտահայերէն)|Cl]], [[արգոնարկոն|Ar]], [[կրիպտոնքրիփթոն|Kr]], [[քսենոն (արեւմտահայերէն)|Xe]], [[ռադոնռատոն|Rn]]), երկուսը՝երկուքը՝ հեղուկ ([[բրոմպրոմ|Br]] ևեւ [[սնդիկ (արեւմտահայերէն)|Hg]]), մյուսներըմիւսները կազմումկը ենկազմեն պինդ մարմիններ։
 
== Տես նաևնաեւ ==
*[[Քիմիական տարրերիտարրերու ցանկ]]
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Արտաքին հղումներյղումներ ==
* [http://www1.jinr.ru/Archive/Pepan/v-33-4/3.htm Бедняков В. А. «О происхождении химических элементов» Э. Ч. А. Я., Том 33 (2002), Часть 4 стр.914-963.] {{ref-ru}}
* Менделеев Д. И.,. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5 Элементы химические] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). - СПб., 1890-1907.
* {{книга|автор=Чернобельская Г.М.|заглавие=Методика обучения химии в средней школе|издание= |место=М.|издательство=Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС|год=2000|том= |страниц=336|isbn=5-691-00492-1|ref=Чернобельская Г.М., Методика обучения химии}}
[[Կատեգորիա:Քիմիական տարրեր (արւմտ.)]]
{{Շաբաթվա հոդված նախագծի մասնակից|2018|[[Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 23, 2018 թ.|23-րդ]]}}
▲[[Կատեգորիա:Քիմիական տարրեր|*]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Քիմիական_Տարրեր» էջէն