«Իսրայէլ Օրի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 41.
[[1698]] թուականի Օգոստոսին Իսրայէլ Օրին ժամանած է [[Վիեննա]]՝ [[ավստրիա]]կան Լեոպոլդ I կայսրէն եւս յուսադրող գրութիւն ստանալու, սակայն մերժուած է [[Թուրքիա]]յի հետ սկսած խաղաղութեան բանակցութիւններու պատճառով։ Այնուհետեւ մեկնած է Ֆլորենցիա, ստացած Տոսկանյաի դուքս Կոզմաս III–ի համաձայնութիւնը եւ [[1699]] թուականին ուղեւորած Հայաստան։
 
==Անգեղակոթի ժողով։ժողով, Ազատագրութեան ծրագիր==
{{Հիմնական հոդված|Անգեղակոթի ժողով}}
Հայաստանի եւ Վրաստանի մէջ իրադրութիւնը կտրուկ փոխուած էր։ Առաջ ապստամբ Գեորգի XI–ը կը հնազանդէր եւ կը գտնուէր [[Սպահան]]ում, իսկ Հայոց կաթողիկոս [[Նահապետ Ա Եդեսացի]]ն ու [[Գանձասար]]ի Սիմեոն կաթողիկոսը չեն արձագանքած Իսրայէլ Օրիի ձեռնարկմանը։
Տող 49.
[[1699]] թուականի [[Սեպտեմբեր]]ին մեկնելով [[Դիւսելդորֆ]]՝ Իսրայէլ Օրին եւ Միսակ վարդապետը մշակած ու [[1700]] թուականի սկզբին Յովհան Վիլհելմին ներկայացրած են [[Հայաստան]]ի ազատագրութեան ծրագիր, ըստ որուն, պիտի կազմուէր եռեակ դաշինք։ Դաշնակիցներու բանակը պիտի անցնէր [[Ռուսաստան]]ով՝ վերջինիս համաձայնութեամբ, հետեւաբար, ծրագրի իրագործմանը պետք է մասնակցէր նաեւ [[Ռուսաստան]]ը։ Արտաքին օգնութիւնը դիտուած է որպէս ազդակ՝ երկրին մէջ ապստամբական շարժում հրահրելու. Հայաստանի ազատագրութիւնը պետք է իրագործուէր հիմնականին մէջ սեփական ուժերով։ Ծրագրին մէջ առաջնահերթ տեղը տրուած էր պարսկական լուծի տակ գտնուող [[Արեւելեան Հայաստան]]ի ազատագրութիւնը՝ հատուկ ընդգծելով հայ ու վրաց ժողովուրդներու համատեղ պայքարի անհրաժեշտութեան գաղափարը։ Ծրագիրն իրականացնելու համար Յովհան Վիլհելմը Իսրայէլ Օրիին հանձնարարականներով ուղարկած է [[Տոսկանա]]յի ([[Ֆլորենցիա]]) դուքսի եւ ավստրական կայսեր Լեոպոլդի մօտ, սակայն վերջինս հրաժարուած է Հայաստանի ազատագրման գործին մասնակցելէ՝ Իսպանական ժառանգութեան համար սկսած պատէրազմի պատճառով։
 
ԱվստրիայիԱւստրիոյ հրաժարումը կը խափանէ եռեակ դաշինքի ստեղծումը եւ, [[Եւրոպա|Արեւմուտքից]] յույսը կտրած, Իսրայէլ Օրին վերջնականապէս հայացքը կ'ուղղէ դէպի հզորացող [[Ռուսական կայսրութիւն]] եւ [[1701]] թուականին կ'երթայ [[Մոսկուա]]։
 
==Ռուսական կողմնորոշում==
Տող 57.
Գիտակցելով, որ Արեւելեան Հայաստանը ազատագրելու անյաջող փորձը կրնայ վտանգաւոր կացութիւն ստեղծել հայ ժողովուրդի համար՝ Իսրայէլ Օրին ձգտած է ապահովել Ռուսաստանի եւ [[Հռոմեական Սրբազան կայսրութիւն|Հռոմեական սրբազան կայսրութեան]] հակաթուրքական կոալիցիան, փորձել հայ ժողովուրդի ազատագրական պայքարը դուրս բերել ազգային պարփակուածութիւնէն։ Այդ նպատակով ալ սերտ հարաբերութիւններ հաստատած է [[Մոսկուա]] ապաստանած Իմերեթի թագաւոր [[Արչիլ II]]–ի, իսկ հետագային՝ նաեւ անդրկովկասեան այլ գործիչներու հետ։ Ծրագիրը ռուսական կառաւարութեանը ներկայացուած է [[1701]] թուականի [[Յուլիսի 25]]–ին։ Հոկտեմբերին [[Պետրոս Մեծ]]ը ընդունած եւ զրուցած է Իսրայէլ Օրիի եւ Մինաս վարդապետի հետ, իսկ [[1702]] թուականի մարտին հայ պատուիրակներուն պաշտօնապես յայտնուած է, որ ռուսական արքունիքը Հայաստանի ազատագրութեան խնդիրով կզբաղուի միայն [[Հիւսիսային պատերազմ]]էն յետոյ։ [[1703]] թուականին Իսրայէլ Օրիի նախաձեռնութեամբ կազմուած եւ ռուսական կառավարութեան ներկայացուած է նաեւ Հայաստանի քարտեզը<ref>[http://hpj.asj-oa.am/321/1/61-3-4(297).pdf Ոսկանյան Վ. Կ., Իսրայէլ Օրիի կողմից Պետրոս I-ին ներկայացված նորահայտ քարտեզը.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1961, № 3-4, էջ 297-306։]</ref>։
 
==Իսրայէլ Օրին ՊարսկաստանումՊարսկաստանի եւ Կովկասում=Կովկասի Մէջ =
[[Պատկեր:Sultan Husayn of Persia.jpg|250px|մինի|աջից|Իրանի շահնշահ սուլթան Հուսեյն (1694-1722 )]]
Դէպի [[Անդրկովկաս]] նախատեսուոողնախատեսուող արշաւանքի յաջողութեան համար Իրանի ներքին կացութեան վերաբերեալ առաւել ճշգրիտ տեղեկութիւններ հաւաքելու եւ հայ ու վրաց ապստամբական ուժերը համախմբելու նպատակով ռուսական արքունիքը հաւանութիւն տուած է նաեւ Իսրայէլ Օրիի առաջ քաշած պարսկական դեսպանութեան գաղափարին։ Դեպանութեան նկատմամբ կասկածանք չառաջացնելու նպատակով [[1704]] թուականին Իսրայէլ Օրին կը մեկնի [[Եւրոպա]], Հռոմի պապէն ձեռք բերած է պարսկական տիրապետութեան մէջ քրիստոնյաների հալածանքը դադարեցնելու մասին պարսից շահին ուղղուած դիմում, գնած զենք եւ [[1706]] թուականին վերադարձած [[Ռուսաստան]]։ [[Պետրոս Մեծ]]ը նոյնպես գրած է համանման դիմում, Իսրայէլ Օրիի շնորհած ռուսական բանակի գնդապետի աստիճան, նշանակած դեսպանութեան ղեկաւար եւ [[1707]] թուականին ուղարկած [[Պարսկաստան]]։
 
Շքախումբով եւ ռազմական ջոկատի ուղեկցութեամբ Իսրայէլ Օրին [[1708]] թուականի սկիզբին մուտք գործած է պարսկական պետութեան սահմանները։ Առաջինը ան կ'ըլլայ [[Շամախի]] քաղաքի մէջ։ Չնայած Իսրայէլ Օրիի պաշտոնապես Հռոմի պապի դեսպանն էր, սակայն հանդիպել է մեծ արգելքների։ Իրանում գործող արեւմտաԵւրոպական, հատկապես ֆրանսիական միսիոներները Հուսեին շահին ներշնչում էին, թե Իսրայէլ Օրիի նպատակը հայկական պետութեան վերականգնումն է։ Այնուամենայնիվ [[1709]] թուականին Իսրայէլ Օրիին հաջողվել է հասնել Իրանի մայրաքաղաք [[Սպահան]] եւ տեսակցել շահի հետ, որից հետո վերադարձել է Անդրկովկաս եւ այնտեղ մնացել մինչեւ [[1711]] թուականը։ Այդ ընթացքում հանդիպումներ է ունեցել Հայոց կաթողիկոս [[Աղեքսանդր Ա Ջուղայեցի|Աղեքսանդր Ջուղայեցիի]], Աղվանից կաթողիկոս [[Եսայի Հասան–Ջալալյան]]ի, հայ մելիքներու եւ անդրկովկասեան այլ գործիչների հետ, որոնց նպատակն էր ազատագրական շարժման հրահրումը, ընդհանուր ճակատի եւ հայկական միացյալ զորական ուժերու ստեղծումը։
 
Եսայի Հասան–ՃալալյանիՀասան–Ճալալեանի հետ Իսրայէլ Օրին [[1711]] թուականին-ին վերադարձած է [[Աստրախան]], ուր Օգոստոսին, մութ հանգամանքներու մէջ հանկարծամահյանկարծամահ եղած է։ Գանձասարի կաթողիկոսը վերադարձած է [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]]։
 
== Աղբիւրներ ==
Տող 72.
== Գրականութիւն ==
* Աշոտ Յովհաննիսեան, Դրվագներ հայ ազատագրական միտքի պատմութեան, հտ․ 1-2, Երեւան, 1957, 1959։
* Յարութիւն Քիւրտեան, Իսրայէլ Օրի. Պատմաքննական ուսումնասիրութիւն, [[Վենետիկ (արեւմտահայերէն)|Վենետիկ]]-Ս. Ղազար, 1960։
*Աշոտ Գարեգինի Աբրահամեան, Իսրայէլ Օրի, «Հայաստան», [[Երեւան]], 1978։
 
== Ծանոթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
== Տես նաեւ ==
* [[ՀովսեփՅովսէփ Էմին]]
* [[Շահամիր ՇահամիրյանՇահամիրեան]]
 
{{ՀՍՀ}}
 
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
 
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
 
{{DEFAULTSORT:Օրի, Իսրայէլ}}
[[Կատեգորիա:Սիսիան քաղաքում ծնվածներծնածներ]]
[[Կատեգորիա:1659 ծնունդներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:1711 մահեր (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Աստրախան քաղաքում մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Պռոշյաններ]]