Անտրէ Պրեթոն (ֆրանսերէն՝ André Breton 19 Փետրուար 1896(1896-02-19)[1][2][3], Tinchebray - 28 Սեպտեմբեր 1966(1966-09-28)[4][5][6][…], Փարիզ[4]), ֆրանսացի գրող, բանաստեղծ, գերիրապաշտ շարժումին հիմնադիրը:

Անտրէ Պրեթոն
ֆրանսերէն՝ André Breton
Ծննդեան անուն ֆրանսերէն՝ André Robert Breton
Նաեւ յայտնի է իբրեւ Breton, Andre
Ծնած է 19 Փետրուար 1896(1896-02-19)[1][2][3]
Ծննդավայր Tinchebray
Մահացած է 28 Սեպտեմբեր 1966(1966-09-28)[4][5][6][…] (70 տարեկանին)
Մահուան վայր Փարիզ[4]
Քաղաքացիութիւն  Ֆրանսա[7]
Մայրենի լեզու Ֆրանսերէն
Կրօնք Աթէիզմ
Ուսումնավայր Շապտալ?
Երկեր/Գլխաւոր գործ Գերիրապաշտութեան հռչակագիր, Գերիրապաշտ դպրոցի մասին գիրք՝ Անտրէ Պրեթոնի հեղինակութեամբ եւ Գերիրապաշտութեան մասին երկրորդ հռչակագիր՝ Անտրէ Պրեթոնի հեղինակութեամբ:
Մասնագիտութիւն բանաստեղծ, գրագէտ, վիպասան, ակնարկագիր, գծագրիչ, լուսանկարիչ, արվեստի տեսաբան
Կուսակցութիւն Ֆրանսայի Համայնավար Կուսակցութիւն
Ամուսին Ժագլին Լամպա, Էլիզա Պրեթոն եւ Simone Collinet?[8]
Երեխաներ Ֆրանսացի արուեստագիտուհի՝ Օպ Էլէուէ
Ստորագրութիւն

Կենսագրութիւն Խմբագրել

Պրեթոն ծնած է 19 Փետրուար 1896-ին Նորմանտիի Տենշեպրէ քաղաքը, ազնուական ընտանիքի մը մէջ: Ան ընտանիքին միակ զաւակն էր, հետեւաբար ծնողները ջանք չեն խնայեր անոր բարձր կրթութիւն տալու համար: Պրեթոն կ'աւարտէ կրօնական դպրոց մը, ապա ուսումը կը շարունակէ փարիզեան քոլէճներէն մէկուն, յետոյ Սորպոնի մէջ: Սորպոնի մէջ Պրեթոն կը դառնայ բժշկութեան ուսանող:

1915-ին երիտասարդ բժիշկը կը զինուորագրուի: Ճակատը գտնուած միջոցին, կը ծանօթանայ նշանաւոր բանաստեղծ Կիյոմ Աբոլիների հետ (Giom apollinaire): Այս հանդիպումը ճակատագրական կը դառնայ սկսնակ հոգեբան Պրեթոնի համար: Աբոլիներ Պրեթոնը կը ներկայացնէ ֆրանսացի բանաստեղծ Ֆիլիփ Սուպոյի, որ հետագային կը դառնայ Անտրէի մտերիմ համախոհը: Լուի Արակոն` Պրեթոնի միւս ընկերը, անոր կը բացայայտէ ֆրանսացի բանաստեղծ Լոտրեամոնի արուեստը:

1919-ին գրական ամսագիրներէն մէկուն մէջ կը հրատարակուի Անտրէ Պրեթոնի եւ Ֆիլիփ Սուպոյի «Մագնիսական դաշտեր» աշխատանքը, որ գրուած էր ստեղծագործական նոր ձեւի` ինքնեկ գրութեան եղանակով: Այդ աշխատանքը կը դառնայ գերիրապաշտութեան հռչակագիրը: Գեղարուեստական ուղղութեան շատ տարրեր ի յայտ կու գան 1919-ին:

Պրեթոնի շուրջ կը համախմբուին տաղանդաւոր ստեղծագործողներու խմբակ մը, որոնցմէ նշանաւոր են՝ Լուի Արակոն, Փոլ Էլուար եւ Թրիսթան Ծարա: 1920-ին` անոնք կը սկսին ներկայացնել իրենց աշխատանքները եւ կանոնաւոր ձեւով խռովութիւններ ստեղծել խնճոյքներու ընթացքին: Ազնուական դասը չի հանդուրժեր երիտասարդ բանաստեղծներուն արկածները:

Պրեթոն կը գիտակցի, թէ յարատեւ խռովարարութիւնները չեն կրնար գեղարուեստական նոր ուղղութեան հիմնաքարը դառնալ: Գերիրապաշտութեան առաջին հռչակագիրին հրապարակումէն ետք, 1924-ին, գերիրապաշտներու շարժումը յստակ ծրագիր եւ առաջնորդ մը կ'ունենայ, յանձինս՝ Անտրէ Պրեթոնի:

Պրեթոնի՝ Ֆոնթեն փողոցին մէջ գտնուող տան մէջ կը բացուի գերիրապաշտութեան հետազօտութիւններու գրասենեակը, ուր կը սկսին հրատարակուիլ գերիրապաշտ բազմաթիւ ամսագիրեր: Շարժման գաղափարները կը դառնան միջազգային. համանման խմբակներ կը բացուին եւրոպական այլ մայրաքաղաքներու մէջ եւս:

 
Անտրէ Պրեթոն՝ 1924-ին

Պրեթոն կը մասնակցի քաղաքական կեանքին: 1920-ականներուն կոչ կ'ուղղէ գերիրապաշտներուն անցնելու Ֆրանսական կոմունիստական կուսակցութեան շարքերը (որու անդամ էր ինք՝ 1927-էն, մինչեւ 1933, երբ կը վտարուի անոր շարքերէն):

1935-ին Գրողներու միջազգային քոնկրեսին մէջ Իլիա Էրենպըրկի հետ բախում կ'ունենայ:

Պրեթոն աշխարհի տարբեր անկիւններուն մէջ կը կազմակերպէ գերիրապաշտ արուեստի ցուցահանդէսներ, որոնք ԱՄՆ-ի մէջ առանձնակի յաջողութիւն կը գտնեն:

Բ. համաշխարհային պատերազմին Պրեթոն կ'ապրի ԱՄՆ ուր կը շարունակէ գրական գործունէութիւնը: Ան Ֆրանքոյի իշխող ռեժիմին հետ բանավէճ մը կ'ունենայ, երբ Սալվատոր Տալի կը յայտարարէ. «Գերիրապաշտութիւնը ես եմ»:

1946-ին Պրեթոն Ֆրանսայի մէջ իր գործերէն կը հրապարակէ բազմաթիւ գործեր եւ կը կազմակերպէ ցուցահանդէսներ:

 
Պրեթոն՝ 1927-ին

Կը մահանայ 28 Սեպտեմբեր 1966-ին: Կը թաղուի Փարիզ:

Նշանաւոր գործերը Խմբագրել

  • «Մագնիսական դաշտեր», Ֆիլիփ Սուպոյի հետ գործակցութեամբ, 1919
  • «Գերիրապաշտութեան հրովարտակ, Հալող ձուկ», 1924
  • «Նատիա, Կին մը, որ կը վերակերպարանափոխուի գիրքին մէջ», 1928-1963
  • «Գերիրապաշտութեան երկրորդ հրովարտակ», 1929
  • «Հաղորդող երակներ», 1932
  • Ակնարկներու ժողովածու, «Լուսաբաց», 1934
  • «Անմիտ սէր», 1937
  • «Ֆատա Մորկան» բանաստեղծութիւն, 1940 (Ֆրանսայի մէջ գրուած եւ արգիլուած՝ Վիշիի կառավարութեան կողմէ)
  • «Գերիրապաշտութեան երկրորդ հրովարտակ կամ Ոչ», 1942
  • «Արկան 17», 1945
  • «Լամբը ժամացոյցներուն մէջ», 1948

Գրականութիւն Խմբագրել

  • André Breton: Surrealism and Painting — edited and with an introduction by Mark Polizzotti.
  • Manifestoes of Surrealism by André Breton, translated by Richard Seaver and Helen R. Lane. ISBN 0-472-06182-8
  • Mauriac C., André Breton, P., [1949];
  • A. Breton (1896—1966) et le mouvement surréaliste, «La Nouvelle revue francaise», 1967, avr., No 172;
  • Carrouges М., A. Breton et les données fondamentales du surréalisme, [P., 1967].

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  2. 2,0 2,1 datos.bne.es: El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España — 2011.
  3. 3,0 3,1 Encyclopædia UniversalisEncyclopædia Britannica.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Бретон Андре / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. 5,0 5,1 5,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  6. 6,0 6,1 6,2 André (1896-1966) Breton
  7. Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
  8. https://www.slam.org/collection/objects/375/

Արտաքին յղումներ Խմբագրել