Ուիքիփետիա

Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած

Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած, որ Մեծ հերձուած ու 1054-ի հերձուած ալ կը կոչուի, 11-րդ դարէն ի վեր Արեւելեան Ուղղափառութեան եւ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցիներու բաժանումն է:[1] Պետք է որ իրարմէ զատուի Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած ու Արեւմտեան հերձուածը (որ ան ալ երբեմն կը կոչուի “Մեծ” հերձուած):

Քիրուլարիոսը աթոռի վրայ նստած, կղերականներու հետ

Արեւելեան եւ Արեւմտեան եկեղեցիներու եկեղեցական տարբերութիւնները եւ աստուածաբանական վէճերը կանխեց պաշտօնական բաժանումը, որ տեղի ունեցաւ 1054 թուականին:[2][3][4] Երկու եկեղեցոյ միջեւ ուշագրաւ հարցերն էին Սուրբ Հոգիի աղբիւրը, Հաղորդութեան արարողութեան ընթացքին խմորած կամ չխմորած հացի գործածութիւնը, Հռոմի եպիսկոպոսի (պապ) տիեզերական իրաւասութիւնը ու Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութեան Ընդհանրական եկեղեցւոյ հինգ տիեզերական պատրիարքութիւններու կամ Աթոռներու տեղը:[5]

1053-ին, լուծումը սկսաւ ու վերջացաւ պաշտօնական բաժանումով: Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարք Ա. Միքայել Քիրուլարիոս (անգլերէն՝ Michael I Cerularius) հրամայեց Կոստանդնուպոլսոյ մէջ գտնուող ամբողջ Լատինական եկեղեցիներու փակումը, իսկ Իտալիոյ հարաւը գտնուող բոլոր եկեղեցիներուն փակել կամ ստիպել Լատինական կերպի վերածուիլ:[6][7][8] Ըստ պատմագէտ Ճ. Պ. Պիւրի (անգլերէն՝ J. B. Bury), Քիրուլարիօսին հրամանի նպատակն էր կտրել որեւէ հաշտութեան փորձ:[8]

1054-ին, Լեո IX-ի ղրկած Պապական դեսպանը հասաւ Կոստանդնուպոլիս, Քիրուլարիոսի Տիեզերական Պատրիարքութեան տիտղոսը մերժելու եւ պնդելով Պապական խորհուրդին Քրիստոնէութեան բարձրագոյն կանոնը ըլլալը:[2] Պապական դեսպանութեան գլխաւոր նպատակն էր Բիւզանդական կայսրէն Նորմաններուն հարաւային Իտալիոյ արշաւանքի դէմ օգնութիւն միացնել: Մէկ ուրիշ նպատակն էր անխմոր հացի գործածութեան դէմ Լէօ Օխրիդցիի առաջնորդած յարձակումներու ու տարբեր արեւմտեան ծիսականներու [9] պատճառաւ տեղի ունեցած կռիւներու վրայ վիճաբանիլ, որ այդ կռիւները Քիրուլարիոսը կը պաշտպանէր: Ըստ պատմագէտ Աքսէլ Պայ (գերմաներէն՝ Axel Bayer), դեսպանութիւնը երկու նամակի փոխարէն ղրկուած է: Այս նամակներէն առաջինը որ Սրբազան Հռոմէական կայսրի կողմէ գրուած է, օգնութիւն կը պահանջէ հասարակաց բանակ մը կազմակերպելու համար Նորմաններուն արշաւանքին դէմ: Միւս նամակը որ Քիրուլարիոսի կողմէ ղրկուած է, կը մերժէ այս խնդրանքը:[10] Քիրուլարիոսը իր մերժումի փոխարէն Դեսպանի տէրը Կարտինալ, O.S.B., Սիլվա Քանտիտացի Հիւմպրդի (անգլերէն՝ Humbert of Silva Candida) կողմէ Քրիստոնէութենէ կը վտարուի: Հետեւաբար Քիրուլարիոսն ալ Քրիստոնէութենէ կը վտարէ Հիւմպրդը ու դեսպանի անդամները:[2] Այս դէպքը հարիւրաւոր տարիներ տեւող խնդիրներուն առաջինն է որ Մեծ հերձուածին հիմնը կը կոչուի: [11]

Պատմութիւն Խմբագրել

Արեւմտեան ու Արեւելեան Միջերկրական եկեղեցիներու հերձուածը յառաջ կու գայ զանազան քաղաքական, մշակութական եւ կրօնական պատճառներէն որ տեւեցին դարեր:[12] Պատմագէտերը 1054-ի փոխադարձ վտարումները կը կոչեն հերձուածի վերջաւորութիւն:[13] Դէպքը ուղիղ որ թուականին պատահած է յայտնի չէ ու պատմագէտներն ալ համաձայն չեն այս նիւթի վրայ, բայց հերձուածի սկիզբը յայտնի է:[14] Հերձուածը իր սկիզբը առած կրնայ ըլլալ Քուանթոտեցիմական (անգլերէն՝ Quartodeciman) վիճաբանութեան ատենը[15] որ Հռոմի պապը Ա. Հռովմայեցի Վիքթորն (անգլերէն՝ Pope Victor I) էր։ Ուղղափառ ջատագովերը այս դէպքը կը կոչեն Արեւմտեան եկեղեցիներուն Պապական խորհուրդին ու Հռովմէական եկեղեցիի առաջնութեան մերժումի օրինակ մը:

Զանազան ուրիշ հերձուածներ տեղի ունեցան 4-րդ ու 5-րդ դարերուն, Ա. Տապասուսի (անգլերէն՝ Damasus I) ժամանակ:[16][17][18] Կրօնական ու տարբեր նիւթերու վէճերը Հռոմը ու Կոստանդնուպոլսոյ եկեղեցիները 428-էն մինչեւ 519-ին, 37 տարուան հերձուածի տարաւ որ կը կոչուի Ագագիական հերձուած (անգլերէն՝ Acacian Schism): Շատ աղբիւր կը ճշդէ թէ Արեւելքի ու Արեւմուտքի բաժանումը Փոտ-ական հերձուածէ (անգլերէն՝ Photian schism) սկսեալ յայտնի է որ այս հէրձուածը կը պատահի 866-ին ու կը տեւէ 13 տարի մինչեւ 879:[19]

Քրիստոնէութեան Կեդրոնները Խմբագրել

Արեւմուտքը Հռոմէն բացի, Արեւելքի բազմաթիւ աւագ եկեղեցիներ առաքեալներու կողմէ հաստատուած ըլլալու վրայ կը պնդէին: Օրինակի համար Անթաքիոյ եկեղեցին՝ Պետրոսի ու Պօղոսի կողմէ, Աղեքսանտրիոյ եկեղեցին՝ Մարկոսի կողմէ, Կոստանդնուպոլսոյ եկեղեցին՝ Անդրեասի կողմէ, Կիպրոսը՝ Պարնապասի կողմէ, Եթովպիա՝ Մատթէոսի կողմէ, Հնդկաստան՝ Թովմասի կողմէ,  արեւելեան Սուրիայի Եդեսիոյ եկեղեցին՝ Թադէոսի կողմէ, Հայ եկեղեցին՝ Բարթողիմէոսի կողմէ, Վրաստանի եկեղեցի՝ Սիմոն Կանանացիի կողմէ:[20] Ասիոյ Եօթը Եկեղեցիներն ալ (Հռոմի Ասիոյ նահանգ) Յայտնութիւն Յովհաննու առաջին մասը գտնուելու պատճառաւ անուանի  են:

Հռոմի Եկեղեցւոյ Պահանջը Խմբագրել

Հռոմի Եկեղեցին կը պնդէր ամբողջ ուրիշ եկեղեցիներու վրայ իր հեղինակութիւնը: Բայց օրուան պաշտօնագիրերը Պապական խորհուրդի առաջնութեան որոշ պահանջքի կամ ճանաչումի մը տեղի չեն տար:[21][22]

2-րդ դարու վերջաւորութեան, Հռոմայեցի Վիքթորը, Հռոմի եպիսկոպոսը, Քուանթոտեցիմական վէճը լուծել փորձեց:

Աղբիւրներ Խմբագրել

  1. ↑ «Great Schism», Oxford Dictionary of the Christian Church (article), Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-280290-3 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Cross FL, խմբգր․ (2005)։ «Great Schism (1)»։ The Oxford Dictionary of the Christian Church (article)։ New York: Oxford University Press։ ISBN 0-19-280290-9 
  3. ↑ D'Agostino, MG (2008), Il Primato della Sede di Roma in Leone IX (1049–1054). Studio dei testi latini nella controversia greco-romana nel periodo pregregoriano [The primacy of the Roman see in Leo IX (1049–54). Study of the Latin texts in the Greek-Roman controversy in the pre-Gregorian period], Cinisello Balsamo: San Paolo 
  4. ↑ Bayer, Axel (2002) (german), Spaltung der Christenheit. Das sogennante Morgenländische Schisma von 1054, Köln-Weimar-Wien 
  5. ↑ Lembke, Martin (Spring 2010), Meetings with the World's Religions (lecture), Lund University: Centre for Theology and Religious Studies 
  6. ↑ Dragani Anthony (2007)։ Adrian Fortescue and the Eastern Christian Churches։ Gorgias։ էջ 44։ ISBN 978-1-59333345-4։ արտագրուած է՝ 23 February 2013 
  7. ↑ Bihlmeyer Karl, Tüchle Hermann (1967)։ Church History: The Middle Ages։ Newman Press։ էջ 102։ արտագրուած է՝ 23 February 2013 
  8. ↑ 8,0 8,1 Bury John Bagnell (1923)։ The Cambridge Medieval Histories 4։ Plantagenet Publishing։ էջ 267։ արտագրուած է՝ 23 February 2013 
  9. ↑ Siecienski, 2010, էջեր 113
  10. ↑ Bayer, Axel (2004) (german), Spaltung der Christenheit, Böhlau, p. 80, ISBN 978-3-41214204-9, https://books.google.am/books?id=LYD7XoGwafAC&pg=PA80 
  11. ↑ Runciman, 1955
  12. ↑ Granfield Patrick, Phan Peter C. (1 November 2000)։ The Gift of the Church: A Textbook Ecclesiology in Honor of Patrick Granfield, O.S.B.։ Liturgical Press։ էջ 37։ ISBN 978-0-8146-5931-1։ արտագրուած է՝ 26 October 2012։ «(t)he divergence of the Eastern and Western churches, leading ultimately to the East–West Schism, was a process of many centuries, influenced by a host of political, cultural and theological factors» 
  13. ↑ Haight Roger D. (16 September 2004)։ Christian Community in History Volume 1: Historical Ecclesiology։ Continuum International Publishing Group։ էջ 289։ ISBN 978-0-8264-1630-8։ արտագրուած է՝ 26 October 2012։ «The [East–West Schism] should not be understood to have occurred in the mutual excommunications [of 1054] ... only one factor in a much longer and larger story involving cultural, political and theological factors» 
  14. ↑ Schadé Johannes P. (30 December 2006)։ Encyclopedia of World Religions։ Foreign Media Group։ էջ 805։ ISBN 978-1-60136-000-7։ արտագրուած է՝ 28 October 2012 
  15. ↑ Cleenewerck, Laurent His Broken Body: Understanding and Healing the Schism between the Catholic and Eastern Orthodox Churches. Washington, DC: EUC Press (2008) pp. 145–155. Կաղապար:Self-published source
  16. ↑ Soloviev V.S., Wozniuk Vladimir (1 July 2009)։ Freedom, Faith, and Dogma: Essays by V. S. Soloviev on Christianity and Judaism։ SUNY Press։ էջ 14։ ISBN 978-0-7914-7536-2։ արտագրուած է՝ 9 November 2012 
  17. ↑ Makrides Vasilios N. (1 September 2009)։ Hellenic Temples and Christian Churches: A Concise History of the Religious Cultures of Greece from Antiquity to the Present։ NYU Press։ էջ 68։ ISBN 978-0-8147-9568-2։ արտագրուած է՝ 9 November 2012 
  18. ↑ Nichols, 2010, էջեր 227–272
  19. ↑ See Patriarch Photios I of Constantinople
  20. ↑ John Binns, An Introduction to the Christian Orthodox Churches, Cambridge University Press, UK, 2002, p. 144.
  21. ↑ Kling David W. (20 April 2005)։ The Bible in History:How the Texts Have Shaped the Times։ Oxford University Press։ էջ 61։ ISBN 978-0-19-988096-6։ արտագրուած է՝ 31 October 2012։ «Obviously, the church at Rome, given the dual presence of the apostles Peter and Paul, claimed a special authority. In the first three centuries, church leaders and thinkers throughout the empire increasingly recognized Rome as a center of Christianity. At the same time, the literary evidence yields no clear-cut claims to, or recognition of, papal primacy.» 
  22. ↑ «Roman Presidency and Christian Unity in our Time»։ Orthodoxytoday.org։ արտագրուած է՝ 23 February 2013 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Արեւելեան_–_Արեւմտեան_հերձուած&oldid=204481» էջէն