Գրիգոր Արծրունի

Արծրունի Գրիգոր (27 Փետրուար (11 Մարտ) 1845[1][2], Մոսկուա, Ռուսական Կայսրութիւն[1][2] - 19 (31) Դեկտեմբեր 1892[2], Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն[1]), հրապարակախօս, հիմնադիր եւ խմբագիր-հրատարակիչ՝ «Մշակ» հայ լրագիրին։

Գրիգոր Արծրունի
Ծնած է 27 Փետրուար (11 Մարտ) 1845[1][2]
Ծննդավայր Մոսկուա, Ռուսական Կայսրութիւն[1][2]
Մահացած է 19 (31) Դեկտեմբեր 1892[2] (47 տարեկանին)
Մահուան վայր Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն[1]
Քաղաքացիութիւն  Ռուսական Կայսրութիւն
Ազգութիւն Հայ[1][2]
Ուսումնավայր Թիֆլիսի Գիմնազիոն[1]
Հայտելպըրկի Համալսարան[1]
Մասնագիտութիւն հրապարակախօս, գրաքննադատ, հասարակական գործիչ, տնտեսագէտ
Աշխատավայր Գայանյան օրիորդաց դպրոց?[1]
Մշակ[1][2]
Վարած պաշտօններ Խմբագիր[1]
Ծնողներ հայր՝ Երեմիա Արծրունի, մայր՝ Ագրիպինա Նազարյանց-Արծրունի?

Կենսագրութիւն Խմբագրել

Ծնած է Մոսկուա 1845Փետրուար 27-ին։ Արծրունին իր մանկութիւնը անցուցած է Մոսկուայի մէջ եւ փոքր հասակէն տան մէջ սկսած է Ֆրանսերէն խօսիլ։ 1855–ին ծնողներուն հետ կ՛երթայ՝ Գերմանիոյ Կրացնախ քաղաքը, ուր կը սկսի դաս առնել գերմաներէն եւ լատիներէն լեզուներու։ Գրիգոր դարձեալ Մոսկուա կը բերուի, իսկ Մոսկուայէն ալ Տփխիս (Թիֆլիս), ուր 12 տարեկան հասակին առաջին անգամ կը սկսի հայերէն սովորիլ, նախ՝ Մուղնիի միաբան Գրիգոր քահանայ Տէր Բարսեղեանին մօտ, ապա՝ «Մեղու Հայաստան»ի հայաթերթի խմբագիր Պետրոս Սիմոնեացի մօտ, իսկ յետոյ՝ նշանաւոր Առաքել վարժապետ Արարատեանի մօտ։ Թիֆլիսի մէջ Գրիգոր կը յաճախէ աւագ դպրոցի դասընթացքները եւ 1863-ին դասընթացքը աւարտելով 1864-ին կը մեկնի Մոսկուա, ուր կը մտնէ բնագիտական համալսարան։ 1865-ին Արծրունին Փեթերսպուրկ կը տեղափոխուի եւ այնտեղէն առաջին անգամ կը սկսի գրել «Մեղու Հայաստանի»-ի մէջ (1865 №։ 13 եւ 14)։ Չդիմանալով Փեթերսպուրկի օդին, կ՛անցնի Ֆրանսայի Նիս քաղաքը՝ բժշկուելու համար, իսկ այնտեղէն՝ Ժընեւ եւ Զիւրիխ, ուր կարճ շրջանով, տեղի համալսարանին ազատ ունկնդիր եղաւ, իսկ 1867-ին Հայտելպէրկի համալսարան մտաւ քաղաքատնտեսութիւն սորվելու, 1869-ին փիլիսոփայութեան դոկտորի կոչումը ստանալով Փարիզ անցաւ, այնտեղէն ալ Վիեննա, ուր համալսարանի կը հետեւէր. իսկ Մխիթարեանց մօտ ալ հայերէն կը սորվէր։ Վիեննայէն նոյն նպատակով կ՛անցնի Վենետիկ։

Ստեղծագործական կեանք Խմբագրել

1871-ին անգամ մը եւս այցելելով Հայտելպէրկը՝ Թիֆլիս կը հանի, ուր ձրիաբար ուսուցչութեան պաշտօնը ստաձնեց Գայիանեան եւ Մարիամեան ուսումնարաններում եւ միեւնոյն ժամանակ սկսաւ աշխատակցիլ «Մեղու»-ին Նեոպէ եւ Ասիացի, Է․ Շաթիրաւացի կեղծանուններով։ Արծրունիի առաջին գործն եղաւ «Մշակ»-ի հրատարակութիւնը, որ ան սկսաւ 1872-ին իբրեւեւ շաբաթաթերթ։ Հրատարակման օրէն Արծրունին իրեն շրջապատեց ժամանակի ամէնէն աչքի ինկող գրողներով, որոնք էին Րաֆֆին, Գ․ Սունդուկեանը, Ա․ Քիշմիշեանը, Ստ․ Պալասանեանը եւ այլք, որոնք ամէն քայլափոխին իրեն կ՛աջակցէին, քանի որ ան դեռ հայերէնին այնքան ալ չէր ընտելացած, եւ անոնք կը խմբագրէին թերթը։ 1876-ին «Մշակ»-ն սկսաւ շաբաթն երկու անգամ հրատարակուիլ, իսկ 1878-էն շաբաթը 5 անգամ։ 1884-ին Արծրունիի գործերը ձախող ընթացան. նիւթապէս ճնշուած, ֆիզիքապէս ալ քայքայուած՝ դադարեցուց «Մշակ»-ը, գնաց Շուէտ առողջութիւնը վերադառնալով արտասահմանից 1886-ին վերսկսաւ «Մշակ»-ի հրատարակութիւնը՝ շաբաթ երեք անգամ, որ տեւեց մինչեւ իր մահը, որ տեղի ունեցաւ Թիֆլիս 1892-ի Դեկտեմբեր 19-ին։ Հանգուցեալը մեծ հանդէսով ու բազմաթիւ պսակներով թաղուեցաւ Խոջիվանքի գերեզմանատունը, ուր 1902 դեկտ․ 23-ին բացուեցաւ անոր «առանց խաչի» մահարձանը։

Աղբիւր Խմբագրել

  • Բառարան Հայ Կենսագրութեանց, Հայկ ՏԷր-Աստուածատուրեանց, Ա. հատոր, Թիֆլիս 1904, էջ 152:
  • Հայ Հանրագիտակ, Հ․ Մկրտիչ Վարդ․ Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Բ․ հատոր, էջ 282։

Արտաքին յղումներ Խմբագրել

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. ԽուդավերդյանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Հայկական համառոտ հանրագիտարանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.