Ժանտախտ (Քոլերա)
Քոլերա հիւանդութիւնը հայերէնով կոչուած է ժանտախտ: Ան բարակ աղիքներու մանրէական բորբոքում մըն է[1]: Քոլերան կոչուած է նաեւ «Հնդկախտ», որովհետեւ մնայուն հիւանդութիւն մը եղած է Հնդկաստանի մէջ[2]:
Յարուցիչ Խմբագրել
Ժանտախտի յարուցիչը քոլերա մանրէն է, որ կը տարածուի եւ կը փոխանցուի ոչ առողջապահական պայմաններով: Հիւանդութիւնը կը զարգանայ միլիոնաւոր մանրէներու գոյութեամբ: Քոլերան առաւելապէս կը պատահի մանուկներու, վատառողջ պայմաններու մէջ ապրողներու, ձեռքբերովի ախտամերժողութեան անբաւարարութեան համախտանիշէ (AIDS) տառապողներու, մարմնական տկար դիմադրողականութիւն ունեցողներու եւ արեան «Օ» խմբաւորում ունեցողներու: Զարգացող երկիրներու մէջ այս հիւանդութեան փոխանցումը եւ տարածումը տեղի կ'ունենայ ապականած եւ վարակուած ջուրի միջոցով, այսինքն՝ վարակուած ջուրի սպառումով եւ վարակուած ջուրով լուացուած սննդանիւթերու սպառումով: Իսկ զարգացած երկիրներու մէջ տարածումը տեղի կ'ունենայ ծովային կենդանիներու միջոցով[3]:
Ախտանշաններ Խմբագրել
Ժանտախտի ախտանշաններն են՝ փորհարութիւն, անզուսպ փսխում, անցաւ եւ մեծածաւալ փորհարութիւն-լուծ եւ ջերմ: Հեղուկային փորհարութիւնը յաճախ կը կոչուի «բրնձաջուր» (rice water): Յառաջացած ժանտախտէ տառապող ենթական, որ չէ դարմանուած, օրական կրնայ ունենալ 10-20 լիթր հեղուկային կղկղանք, որուն պատճառով կը յառաջանայ մարմնի սուր ջրանուազում (dehydration), մորթի տժգունութիւն, արեան ճնշումի նուազում, աչքերու խոր ինկած վիճակ եւ մահաքունանման վիճակ[4]:
Յառաջացում Խմբագրել
Ժանտախտը կը յառաջանայ ախտաբանական հետեւեալ ընթացքով.
Վարակուած ջուրի եւ սննդանիւթերու սպառումով քոլերա մանրէներուն մեծամասնութիւնը ստամոքս հասնելէ ետք կ'ոչնչանայ: Իսկ ապրող մանրէները կը հասնին բարակ աղիքներ, ուր անոնք կ'արտադրեն գլանաձեւ (cylindrical) յատուկ բնասպիտ (protein) մը, որ ֆլաճելլին (flagellin) կը կոչուի: Մանրէները ֆլաճելլինի միջոցով կը շարժին աղիքներու խլնաթաղանթային հեղուկին մէջ եւ կը տեղափոխուին տեղէ տեղ: Մանրէները կ'արտադրեն նաեւ թունաւոր բնասպիտ մը, որ կը յառաջացնէ մանրէներով հարուստ կղկղանք եւ ջրանման փորհարութիւն:
Ուրեմն ժանտախտէ վարակուած անհատ մը կը դառնայ քոլերա մանրէներու շտեմարան մը: Վատառողջ պայմաններու մէջ անհատին կղկղանքը հանդիպելով հանրային ըմպելի ջուրի եւ սննդանիւթերու՝ կը վարակէ զանոնք քոլերա մանրէներով, որոնք շուտով կը բազմապատկուին եւ կ'աճին:
Ժանտախտի ախտանշանները կը յայտնուին քոլերա մանրէներու թխսումէն (incubation) ետք, որ կը տեւէ 4-5 օրեր:
Ժանտախտի ախտաճանաչումը կը կատարուի քննելով հիւանդին կղկղանքը, այսինքն՝ ապացուցելով քոլերա մանրէներու գոյութիւնը կղկղանքին մէջ:
Ժանտախտէ տառապող հիւանդը ընդհանրապէս կը դարմանուի տան մէջ հակամանրէական դեղերու գործածութեամբ եւ առատ ջուր խմելով: Յառաջացած պարագաներուն դարմանումը կը կատարուի հիւանդանոցի մէջ, ուր հիւանդին կը ներարկուի ներերակային հակամանրէական դեղեր եւ առատ հեղուկներ:
Պատուաստ Խմբագրել
Գոյութիւն ունի ժանտախտի դէմ պատուաստ մը, որ կը կիրարկուի բերանի միջոցով: Անիկա ազդու է 60-75 տոկոսով:
Համաշխարհային առողջապահական կազմակերպութիւնները այս պատուաստի գործածութիւնը կը յանձնարարեն հետեւեալ պարագաներուն՝ մանուկներու, տեղաճարակային երկիրներու մէջ ապրողներու եւ մարդկային ախտամերժողութեան անբաւարարութեան ժահր (HIV) ունեցող հիւանդներու:
Հիւանդներուն 50 տոկոսը կը մահանայ, երբ դարմանում տեղի չ'ունենար, իսկ դարմանումով՝ մէկ տոկոսը:
Ըստ միջազգային առողջապահական կազմակերպութիւններու տուեալներուն, ամբողջ աշխարհի տարածքին տարեկան մօտաւորապէս 5 միլիոն անձեր կը վարակուին ժանտախտով:
Առողջապահական խիստ միջոցառումներու կիրարկումով կարելի է կանխարգիլել Ժանտախտը: Անիկա շուտով կրնայ համաճարակի վերածուիլ, եթէ կանխարգիլելի միջոցառումները ձախողին:
Կանխարգիլում Խմբագրել
Ժանտախտի կանխարգիլումը կ'իրականանայ հետեւեալ միջոցառումներով.
- Հսկել ըմպելի ջուրի եւ սննդանիւթերու մաքրութեան,
- Դաստիարակել ժողովուրդը առողջապահական գիտելիքներով, օրինակ՝ յաճախ լուալ ձեռքերը օճառով եւ ջուրով,
- Հսկել կոյուղիներու մաքրութեան,
- Հականեխել հիւանդին գործածած սպասները եւ անկողինը,
- Լուալ անոր հագուստը օճառով եւ տաք ջուրով,
- Հիւանդին շուրջը գտնուող անհատները լուալու են իրենց ձեռքերը հականեխիչ հեղուկներով եւ օճառով:
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Finkelstein Richard։ «Medical microbiology»։ արտագրուած է՝ July 2015
- ↑ WHO-ի Հնդկաստանի պրպտում ժանտախտի համար.
- ↑ WHO-ի պաշտօնական կայքէջ.
- ↑ WEBmD պաշտօնական կայքէջ.
Տե՛ս Նաեւ Խմբագրել
Աղբիւրներ Խմբագրել
- «Ազդակ» օրաթերթ, Յօդուածներ, Առողջապահական - Բժշկագիտական բաժին, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 23 Փետրուար 2016: