Իտալերէն
Կաղապար:Տեղեկաքարտ Լեզու արւմտ.
Իտալերէնը (իտալ.՝ Italiano 
[իթալեանօ] ) կը պատկանի Հնդեւրոպական լեզուներու ընտանիքի ռոմանական լեզուներու արեւմտաիտալական լեզուախումբին։
Իտալերէն կը խօսին աշխարհի վրայ 61 միլիոն մարդ[1]։ Իտալերէնը պետական լեզուն է Իտալիոյ, Զուիցերիոյ, Սան Մարինոյի, Սլովենիոյ, Վատիկանի եւ Իսթրիա կոմսութեան մէջ (Խրուաթիա)։
Ըստ աշխարհի լեզուներու դասակարգման՝ իտալերէնը 21-րդն է[1]։
Այբուբենը Եւ Գիրը Խմբագրել
Թէեւ իտալերէնի այբուբենը ունի 21 տառ՝ 16 բաղաձայն եւ 5 ձայնաւոր, սակայն կը ցուցադրուի 26 տառ, որոնցմէ վերջին 5-ը կ'օգտագործուին արտասահմանեան ծագում ունեցող բառերուն մէջ եւ չեն պատկանիր իտալերէն լեզուի այբուբենին։
| Տառ | Արտասանութիւն | Իտալերէն անուանում | Հայերէն անուանում |
| A a | {a} | a | ա |
| B b | {b} | bi | պի |
| C c | {k} {tʃ} | ci | չի |
| D d | {d} | di | տի |
| E e | {e} | e | է |
| F f | {f} | effe | էֆֆէ |
| G g | {g} {dj} | gi | ճի |
| H h | չ'արտասանուիր | acca | ակկա |
| I i | {i} | i | ի |
| L l | {l} | elle | էլլէ |
| M m | {m} | emme | էմմէ |
| N n | {n} | enne | էննէ |
| O o | {o} | o | օ |
| P p | {p} | pi | փի |
| Q q | միայն {qu] տառակապակցութեան պարագային {ku} | cu | քու |
| R r | {r} | erre | էռռէ |
| S s | {s} {z} | esse | էսսէ |
| T t | {t} | ti | թի |
| U u | {u} | u | ու |
| V v | {v} | vi | վի |
| Z z | {dz} {ts} | zeta | ձետա |
| Միայն օտար ծագումով բառերու պարագային | |||
| W w | {v} | doppia vi | տոփփիա վի |
| X x | {ks} | ics | իքս |
| Y y | {i} {j} | i greca | ի կրեքա |
| K k | {k} | kappa | քափփա |
| J j | {j} | i lunga | ի լունկա |
Հնչիւնները Խմբագրել
Ձայնաւորները Խմբագրել
Իտալերէն լեզուին մէջ ձայնավորները 5 հատ են՝
| Տառ | Արտասանությիւն | Հայերէն արտասանութիւն |
|---|---|---|
| a | {a} | ա |
| e | {e} | է |
| i | {i} | ի |
| o | {o} | օ |
| u | {u} | ու |
Բաղաձայնները Խմբագրել
Իտալերէն լեզուին մէջ բաղաձայնները թիւով 16 են՝
B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, Z.
C տառը՝ a, o, u ձայնաւորներէն եւ բաղաձայններէն առաջ կ'արտասանուի {k}(կ)։
Օրինակ՝
cane {քանէ} (շուն),
colore {քոլորէ} (գոյն),
cuore {քուորէ} (սիրտ),
clamore {քլամորէ} (աղմուկ, աղաղակ),
crudele {քրուտելէ} (դաժան)։
C տառը՝ i, e ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {tʃ} (չ)։
Օրինակ՝
cielo {չիելօ} (երկինք),
dolce {տոլչէ} (քաղցր),
cena {չենա} (ընթրիք),
facile {ֆաչիլէ} (հեշտ),
cinema {չինեմա} (շարժապատկեր)։
G տառը՝ a, o, u ձայնաւորներէն եւ բաղաձայններէն առաջ կ'արտասանուի {g}(կ)։
Օրինակ՝
gatto {կաթթօ} (կատու),
gola {կոլա} (կոկորդ),
gusto {կուսթօ} (համ),
greco {կրեքօ} (յոյն),
grigio {կրիճիօ} (մոխրագոյն)։
G տառը՝ e, i ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {dj}(ճ)։
Օրինակ՝
gelato {ճելաթօ} (պաղպաղակ),
giorno {ճիորնօ} (օր),
giallo {ճիալլօ} (դեղին),
gente {ճենթէ} (ժողովուրդ, մարդիկ)։
GN տառակապակցութիւնը կ'արտասանուի {նի}։
Օրինակ՝
gnomo {նիոմօ} (գաճաճ),
agnello {անիելլօ} (գառ),
ogni {օնիի} (իւրաքանչիւր),
sogno {սոնիօ} (քուն)։
GLI տառակապակցութիւնը կ'արտասանուի {լի}։
Օրինակ՝
figlio {ֆիլիօ} (որդի),
voglia {վոլիա} (ցանկութիւն),
aglio {ալիօ} (սխտոր),
biglietto {բիլիեթթօ} (տոմս)։
Իտալերէնին մէջ H տառը չունի հնչիւն, երբ h տառը կը գրուի c կամ g տառէն ետք, որուն կը յաջորդէ e կամ i ձայնաւորը ապա c կամ g տառը կ'արտասանուի {ք}, {կ}։
Օրինակ՝
chilo {քիլօ} (քիլօկրամ),
ghiaccio {կիաչչիօ} (սառոյց)։
H տառը կ'օգտագործուի նաեւ avere - ունենալ օժանդակ բայի ներկայ ժամանակի մէջ խոնարհուած որոշ դէմքերու մէջ։
ho {օ} ես ունիմ,
hai {այ} դուն ունիս,
ha {ա} ան ունի,
hanno {աննօ} մենք ունինք։
SC տառակապակցութիւնը a, o, u ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {սք}։
Օրինակ՝
scala {սքալա} (աստիճան),
scuola {սքուոլա} (դպրոց),
scopo {սքոփօ} (նպատակ)։
SC տառակապակցութիւնը e, i ձայնաւորներէն առաջ կ'արտասանուի {շ}։
Օրինակ՝
scegliere {շելիերէ} (ընտրել),
scienza {շենցա} (գիտութիւն)։
S տառը երբ կը գտնուի երկու ձայնաւորներու միջեւ կ'արտասանուի {զ}, սակայն երբ երկու ձայնաւորներու միջեւ կը գրուի երկու SS կ'արտասանուի {ս}։
Օրինակ՝
casa {քազա} (տուն),
cosa {քոզա} (ինչ)։
passare {փասսարէ} (անցնել),
bassare {պասսարէ} (իջեցնել)։
S տառը հետեւեալ բաղաձայններէն առաջ b, d, g, l, m, n, r, v նոյնպէս կ'արտասանուի {զ}։
Օրինակ՝
sdegno {զտենիօ} (զայրոյթ),
snello {զնելլօ} (բարակ),
svago {զվակօ} (զուարճանք)։
Քերականութիւնը Խմբագրել
Իտալերէն լեզուն ունի 2 սեռ՝ արական եւ իգական, 2 յօդ՝ անորոշ եւ որոշեալ, 15 ժամանակաձեւ՝ սահմանական եղանակ 8 ( indicativo ), ստորադասական եղանակ 4 ( congiuntivo ), պայմանական եղանակ 2 ( condizionale ), հրամայական եղանակ 1 ( imperativo )։
Անկատար Ներկայ / Presente Indicativo Խմբագրել
Անկատար ներկայ (սահմանական ներկայ) ժամանակը ցոյց կու տայ խօսելու ժամանակ կատարուող գործողութիւնը։
Իտալերէն լեզուին մէջ բայերը կը բաժնուին 3 խումբի.-
| I խումբ | որոնք ունին - are վերջաւորութիւն | parlare - խօսիլ |
| II խումբ | որոնք ունին - ere վերջաւորութիւն | credere - հաւատալ |
| III խումբ | որոնք ունին - ire վերջաւորութիւն | sentire - լսել, զգալ |
Սահմանական ներկայ ժամանակը կանոնաւոր բայերու պարագային կը կազմուի աւելցնելով բայի արմատին հետեւեալ վերջաւորութիւնները՝
| ARE | ERE | IRE |
|---|---|---|
| PARLARE | CREDERE | SENTIRE |
| parlo - կը խօսիմ | credo - կը հաւատամ | sento - կը լսեմ |
| parli - կը խօսիս | credi - կը հաւատաս | senti - կը լսես |
| parla - կը խօսի | crede - կը հաւատայ | sente - կը լսէ |
| parliamo - կը խօսինք | crediamo - կը հաւատանք | sentiamo - կը լսենք |
| parlate - կը խօսիք | credete - կը հաւատաք | sentite - կը լսէք |
| parlano - կը խօսին | credono - կը հաւատան | sentono - կը լսեն |
Սահմանական Անցեալ Passato Prossimo Խմբագրել
Սահմանական անցեալ ժամանակը ցոյց կու տայ ներկայ ժամանակակէտէ մը առաջ կատարուած, աւարտած գործողութիւն։ Կը կազմուի avere կամ essere օժանդակ բայի ներկայ ձեւով եւ վաղակատար դերբայով ( parl - ato, cred - uto, sent - ito)։
Անկատար Անցեալ / Imperfetto Խմբագրել
Անկատար անցեալ ժամանակը ցոյց կու տայ անցեալ ժամանակի մէջ կատարուող, ընթացքի մէջ եղող գործողութիւն մը։
Ապակատար Ներկայ Futuro semplice Խմբագրել
Ապակատար ներկայ (սահմանական ապառնի) ժամանակը ցոյց կու տայ խօսելու պահէն ետք կատարուելիք գործողութիւն մը։
Բառապաշարը Խմբագրել
Հանրայայտ Ասացուածքները Խմբագրել
" Una buona mamma vale cento maestre " - Լաւ մայրը հարիւր ուսուցիչ կ'արժէ։
" Prima i denti, poi i parenti " - Սկիզբը դուն եւ քու ընտանիքդ, այնուհետեւ բարեկամներդ։