Լանկոպարտներ կամ Լոմպարտներ (անգլ.՝ Lombards), լատինէրէն ՝ Լանկոպարտներ (Latin: Langobardi), (լատիներէն՝ langobardī «երկարամորուքներ»[1]), հին գերմանական ցեղ։

Իտալիան Լանկոպարտներու օրոք

Լանկոպարտներու ծագումը եւ պատմութիւնը Խմբագրել

Լանկոպարտներու ծագման մասին պատմող աղբիւրներէն մէկը անհեղինակ «Լանկոպարտներու ցեղի ծագումը» շարադրանքն է, որ օգտագործեր է (Paul the Deacon) կամ (Paulus Diaconus) Փոլ Սարկաւագը իր «Լանկոպարտներու պատմութիւնը» գործը գրելու ժամանակ։ Համաձայն առասպելին, որ կը նկարագրուի աշխատութեան մէջ, ցեղի անունը տուեր է Օտինը, իսկ անոր կինը՝ Ֆրէյան, կ'ըսէր, թէ կռիւէն առաջ Լանկոպարտներու կանայք իրենց մազերը այնպէս կը փաթթէին դեմքին, որ հեռուէն թուի՝ անոնք մորուքներով տղամարդիկ են։ Նշուած է նաեւ, որ Լանկոպարտները կը կրէին (Winnili) «Ուինիլի կամ վինիլներ» անուանումը եւ կ'ապրէին «Սքատան» կղզիի վրայ: (Skadan, which means "in the north")[2]։

Հնէաբաններու կարծիքով Լանկոպարտները սկիզբը ապրած են (Bardengau) Պարտենկայի մէջ՝ Ստորին Էլպայի ձախ ափին։ 5-րդ դարի նախաշէմին, արտագաղթելով հարաւ, մուտք կը գործեն (Norican) Նորիք, ուր կ'ընդունին արիականութիւն, այդպէսով պաշտօնապէս կը համարուին Հռոմէական կայսրութեան մաս եւ դաշնակից[3]։

508 թուականին, (Heruls) հերուլներու դէմ երկրորդ պատերազմի ժամանակ ոչնչացուցին իրենց պետութիւնը՝ (Moravian məˈreɪviən/ ) Մարավիան[4], իսկ 526 թուականին (Gepids) հեփիտներու ցեղը, զբաղեցնելով Փանոնիան (Pannonia) (Հունգարիայի արեւմտեան մասը)։ 568 թուականին, (Alboin) Ալպոինի գլխաւորութեամբ, Լանկոպարտները ներխուժեցին Իտալիա, նուաճեցին երկրի հիւսիսային մասը (ներկայիս Լոմպարտիա), ուր եւ հիմնեցին Լանկոպարտեան թագաւորութիւնը՝ Փավիա մայրաքաղաքով։

Լանկոպարտեան օրէնսգիրքը (Edictum Rothari) («Էտիքթ») կը թարգմանուի լատիներէն (առաջին անգամ կ'ընդունուի 644 թուականին, հետագային վերանայուած է)։ Արքայ Աութարի (584-590 թուականներ) արքայատոհմի վերացումէն յետոյ պավարիական կայսր Լիութփրանտայի (713-744 թուականներ) դստեր՝ Թէոտելինտայի ժամանակ հզօրացաւ Լանկոպարտներու իշխանութիւնը։ Սակայն, Հռոմի պապը կարողացաւ Իտալիոյ մէջ կանգնեցնել Լանկոպարտներուն եւ յաջողութեամբ խանգարեց անոնց՝ (Franks) ֆրանքներու օգնութեամբ, որոնք կը փափաքէին միանալ պետութեանը։

Այսթուլֆը (Aistulf) (740-756 թուականներ) չկրցաւ գրաւել Հռոմը, քանի որ միջամտեց ֆրանքական արքայ (Pippin III) Փիփին Կարճահասակը (754-755 թուականներ)։ Անոր որդեգիրը Տեզիտերին (756-774 թուականներ) 774 թուականին յանձնուեցաւ Քարլոս Մեծին՝ Փավիայի եօթամսեայ պաշարումէն յետոյ։ Լանկոպարտներու պետութիւնը միաւորուեցաւ ֆրանքականին։ Լանկոպարտներու մասին կը յիշատակուին Փավել Տիաքոնի պատմութիւններուն մէջ, ինչպէս նաեւ կը յիշատակուին «Ոսկէ առասպէլը» գիրքին մէջ (լատ.՝ Legenda Aurea

Լանկոպարտներու արքաները Իտալիայի գրաւումէն առաջ Խմբագրել

Պատկերասրահ Խմբագրել

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. Bruckner, Wilhelm. Die Sprache der Langobarden. s, 30-33.
  2. Paulus Diakonus. Geschichte der Langobarden. Essen. Phaidon, 1987.
  3. Լանկոպարտներու // Պատմական բառարան
  4. Troels Brandt (Т. Брандт). The Heruls, 2013.
  5. Lot Ferdinand (1931)։ The End of the Ancient World and the Beginnings of the Middle Ages։ London 

Գրականութիւն Խմբագրել

  • Փոլ Սարկաւագը (Paul the Deacon) ։ «История лангобардов». Լատինական միջնադարեան գրականութիւն 4-9-րդ դարեր Թարգմանութիւն։ Тhietmar, 2002 թուական
  • Քուտրիացեւ Պ.Ն. Իտալիայի ճակատագիրը Արեւմտեան Հռոմէական կայսրութեան կործանումէն մինչեւ վերականգնումը Քարլոս Մեծի կողմէն, 1850 թուական
  • Շերվուտ Է.Ա. Լանկոպարտներու օրէնքները. հին գերմանական ցեղի սովորական իրաւունք 1992 թուական
  • «Երկարամազ արքաներու պատմութիւնը» Թարգմանութիւնը Ն. Կորելով 2004 թուական
  • Քոպիչեւ Վ. Պ. Սլովենացիներու նախահայրենիքի որոնումներով 1973 թուական

Արտաքին յղումներ Խմբագրել

Կաղապար:Commons category