Կոբաղդ

Կոբաղդ (լատ.՝ Cobaltum)՝ քիմիական տարր է, որուն նշանն է Co, կարգահամար՝ 27, հիւլէական զանգուածը՝ 58,9332: Կոբաղդը վարդագոյն երանգով արծաթափայլ, ծանր մետաղ մըն է։ Ունի մեկ կայուն իզոտոպ՝ ⁵⁹Co (տարածուածությամբ 100^[1] %), արհեստական ռատիոաշխոյժ իզոտոպներէն արժէքաւոր է ⁶⁰Co-ը (T_1/2= = 5.27 տարի)։

Միարժէք եւ քառարժէք կոբաղդի համար ստացուած են միայն քիչ թիւով համալիր միացութիւններ։ Սովորական ջերմաստիճանին հոծ կոբաղդը կայուն է ջուրի եւ օդի ազդեցութեան նկատմամբ։ α-Co-ը ունի վեցանկիւն բիւրեղացանցի կառուցուածք, β-Co-ի բիւրեղացանցը խորանարդ է, α↔β ջերմաստիճանային անցումը 427 °C է:

Պատմութիւն Խմբագրել

Հին Եգիպտոսին, Բաբելոնին եւ Չինաստանին մէջ կոբաղդի օքսիտը կը կիրառուեր ապակին եւ արծնը կապոյտ ներկելու համար։ Նոյն նպատակով ԺԶ դարուն Արեւմտեան Եւրոպային մէջ կ'օգտագործուէր քրքումաներկը, որը կը ստանային «քոպոլտ» կոչուող հանքանիւթերու ջերմային մշակմամբ, որուն ընթացքին կ'անջատուէր մեծ քանակութեամբ թունաւոր ծուխ, իսկ ջերմային մշակման նիւթերէն չհաջողեր մետաղ ձուլել։

Միջնադարեան հանքափորներն ու մետաղագործներն պյդ երեւոյթը կը համարէին առասպելական էակներու՝ քոպոլտներու (գերմաներէն՝ Kobold՝ տան ոգի) արարքներ։ 1735 թուականին շուէտացի, քիմիագէտ Կեօրկ Պրանտթը (շուէտ.՝ Georg Brandt, 1694-1768) քրքումաներկի, ածուխի եւ ֆլիւսի խառնուրդը հնոցին մէջ տաքացնելով ստացաւ մետաղ եւ անուանեցաւ «քոպոլտի ձուլահատիկ»: Ան եղած է առաջին անձը, որ բացայայտեցաւ անտիկ ժամանակներէն յայտնի մետաղը:

Հետագային ան վերանուանուեցաւ «քոպողդ», ապա՝ «կոբաղդ»:

Բնութեան Մէջ Խմբագրել

Երկրակեղեւին կոբաղդի պարունակութիւնն ըստ զանգուածի հաւասար է 4•10⁻³ %։ Յայտնի է կոբաղդ պարունակող շուրջ 30 հանքանիւթ, որոնցմէ են՝ քոպալթինը CoAsS, լինեիտը Co₃S₄, սմալտինը CoAs₂ եւ այլն։ Ծովու ջուրին մէջ պարունակութիւնը մօտ (1,7)•10⁻¹⁰ % է։ Կոբաղդի ամէնահարուստ հանքերը կը գտնուեն Քոնկոյի Տեմոքրաթական Հանրապետութեան մէջ^[2]։

Կիրառութիւն Խմբագրել

«Կոբաղդի կապոյտ» գոյնի անօթ։

Հնագոյն ժամանակներէն կոբաղդէն ստեղծուած գունանիւթերը (կոբաղդի կապոյտ) օգտագործուած են զարդէղենի արտադրութեան մէջ եւ ապակիներ գունաւորելու համար։
Կոբաղդն կ'օգտագործուէ պողպատի լեկիրացման համար, ինչի շնորհիւ կը մեծնայ վերջինիս ջերմակայունութիւնը, կը բարելաւուեն մշակային յատկութիւնները։ Կոբաղդ պարունակող համաձուլուածքներէն կը պատրաստեն մշակող գործիքներ՝ շաղափներ, կտրիչներ եւ այլն։
Քիմիական փոխազդեցութիւններուն մէջ կ'օգտագործուէ որպէս խթանիչ։
Ղիթիոնի կոբաղդիտը կուտակիչներու արտադրութեան ժամանակ կ'օգտագործուէ որպէս բարձր արդյունաւետութեան դրական ելեկտրոտ։
Բժշկութեան մէջ ռատիոաաշխոյժ ⁶⁰Co-ը, որի կիսատրոհման պարբերութիւնը 5 271 տարի է, կ'օգտագործուէ կամմա-արատադիտում կատարելու ժամանակ։

Կենսաբանական Դեր Խմբագրել

Կոբաղդը բոլոր կենդանիներու եւ բոյսերու համար ունի էական նշանակութիւն եւ անոնց բոլոր հիւսուածքներուն մէջ կը մասնակցէ նիւթափոխանակութեան գործընթացքներուն։ Ան քոպալամինի հիմնական բաղկացուցիչն է, որը յայտնի է նաեւ որպես B₁₂ կենսամին։^[3]^[4] Կոբաղդը կը մասնակցէ արյունաստեղծմանը, նեարդային համակարգի եւ լեարդի գործունէութեանը։ Մարդու օրական կոբաղդի պահանջը 0.007-0.015 մկ է։ Մարդու մարմինը կը պարունակէ իր քաշի իւրաքանչւր քիլոկրամի հաշւարկով 0.2 մկ կոբաղդ։

20^րդ դարու սկիզբին Նոր Զելանտայի հիւսիսին անասնապահութեան զարգացման ժամանակ անասունները կը տուժէին «թուփերի հիւանդութիւն» անունը ստացած տկարութիւնէ, որուն պատճառը հրաբխային ապարներուն մէջ անասուններուն սնունդի համար անհրաժեշտ կոբաղդի պակասն էր եղած:^[5]^[6]

Քիմիական յւատկութիւններ Խմբագրել

Պարբերական համակարգի 8^րդ խումբի առաջին եռեակի քիմիական տարր է:

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

↑ Կաղապար:Справочник:Nubase2003
↑ Мировая добыча кобальта по странам
↑ Yamada Kazuhiro (2013)։ «Chapter 9. Cobalt: Its Role in Health and Disease»։ in Astrid Sigel, Helmut Sigel, Roland K. O. Sigel։ Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases։ Metal Ions in Life Sciences 13։ Springer։ էջեր 295–320։ doi:10.1007/978-94-007-7500-8_9
↑ Cracan Valentin, Banerjee Ruma (2013)։ «Chapter 10 Cobalt and Corrinoid Transport and Biochemistry»։ in Banci Lucia։ Metallomics and the Cell։ Metal Ions in Life Sciences 12։ Springer։ ISBN 978-94-007-5560-4։ doi:10.1007/978-94-007-5561-10_10 electronic-book 978-94-007-5561-1
↑ «Soils»։ Waikato University։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-01-25-ին։ արտագրուած է՝ 2012-01-16
↑ McDowell Lee Russell (2008)։ Vitamins in Animal and Human Nutrition. (2nd հրտրկթն․)։ Hoboken: John Wiley & Sons։ էջ 525։ ISBN 9780470376683

[Nubase2003-1] Կաղապար:Справочник:Nubase2003

[2] Мировая добыча кобальта по странам

[3] Yamada Kazuhiro (2013)։ «Chapter 9. Cobalt: Its Role in Health and Disease»։ in Astrid Sigel, Helmut Sigel, Roland K. O. Sigel։ Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases։ Metal Ions in Life Sciences 13։ Springer։ էջեր 295–320։ doi:10.1007/978-94-007-7500-8_9

[4] Cracan Valentin, Banerjee Ruma (2013)։ «Chapter 10 Cobalt and Corrinoid Transport and Biochemistry»։ in Banci Lucia։ Metallomics and the Cell։ Metal Ions in Life Sciences 12։ Springer։ ISBN 978-94-007-5560-4։ doi:10.1007/978-94-007-5561-10_10 electronic-book 978-94-007-5561-1

[5] «Soils»։ Waikato University։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-01-25-ին։ արտագրուած է՝ 2012-01-16

[McDoewel-6] McDowell Lee Russell (2008)։ Vitamins in Animal and Human Nutrition. (2nd հրտրկթն․)։ Hoboken: John Wiley & Sons։ էջ 525։ ISBN 9780470376683

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]