Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն

Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն
Դրոշ	Զինանշան
;	;
Երկիր	Կաղապար:Դրօշաւորում/Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն
Հիմն	Ադրբեջանի օրհներգը?
Կարգավիճակ	էքսկլավ? եւ Ինքնավար հանրապետություն?
Վարչկեդրոն	Նախիջեւան (քաղաք)
ԲԾՄ	880 մեթր
Բնակչութիւն	439 800 մարդ (2015),; 461 530 մարդ (2021)
Տարածք	5500 քմ²
Հիմնադրուած է	17 Նոյեմբեր 1990 թ.
Կը սահմանակցի	Թուրքիա, Իրան եւ Հայաստան
ISO 3166-2 կոդ	AZ-NX
Հեռախօսային կոդ	60
Ինտերնետ-դոմեն	.az
Ավտոմոբիլային կոդ	67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74 եւ 75
	Lua error in Մոդուլ:Wikidata at line 701: Tried to write global coord_mod.
	nakhchivan.az

Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւնը (ազրպ.՝ Naxçıvan Muxtar Respublikası) կը գտնուի Ազրպէյճանական Հանրապետութեան կազմին մէջ։

Պատմութիւն Խմբագրել

Նախիջեւանը պատմական Հայաստանի մասը եղած է։ Այնտեղ զարգացած եղած է մշակոյթը, որուն վառ ապացոյցը կը հանդիսանան Ջուղայի հայկական գերեզմանոցի հազարաւոր խաչքարերը։ Այժմ Նախիջեւանը հայաթափուած է եւ ապօրինաբար բռնակցուած Ազրպէյճանի Հանրապետութեան։

16 Մարտ 1921-ին Խորհրդային Ռուսաստանը եւ Թուրքիան Մոսկուայի մէջ կնքեցին պայմանագիր, ըստ որուն Նախիջեւանը կը յանձնուի Խորհրդային Ազրպէյճանի խնամակալութեան։ Միջազգային իրաւունքի տեսակէտէն ատիկա միանշանակ ապօրինի պայմանագիր էր։ Երկու երկիրներ իրենց իսկ կողմէն ինքնիշխան ճանչուած երրորդ պետութեան տարածք մը կը յանձնէին չորրորդ պետութեան մը՝ առանց իրենց մասնակցութեան եւ նոյնիսկ կարծիքը հարցնելու։

Աշխարհագրութիւն Խմբագրել

Նախիջեւանը (ներկայիս Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան տարածքը) իր պատմական գաւառներով Հայկական լեռնաշխարհի բնական յարմարաւէտ պայմաններ ունեցող եւ գեղեցկատես անկիւններէն մէկն է։ Անոր այժմեան տարածքը 5368 քմ² է, որ ձգուած է հիւսիս-արեւմուտքէն դէպի հարաւ-արեւելք։ Ամբողջ մակերեւոյթը խազատուած է բազմաթիւ մեծ ու փոքր լեռնագիւղերով եւ զիրար զուգահեռուելով կը ձգուին դէպի մեծ ու փոքր դաշտերն ու գետահովիտները։ Այս կազմուածքով յառաջացած են բազմաթիւ նեղ ու խոր կիրճեր, հովիտներ։ Ունի մօտ 170 քմ երկարութիւն եւ ամենալայն մասին մէջ 70-75 քմ լայնք։ Լեռնաշխարհը կը բաժնուի բնակլիմայական պայմաններով իրարմէ տարբերող երկու մասէ, որուն լեռնային մասը հարթավայրայինի նկատմամբ ունի 1300-1500 մ բարձրութիւն։ Այսպէս տարածքի հարթավայրային մասը (կամ տարածքի 63%-ը), ծովի մակարդակէն կը գտնուի 750-1500 մ բարձրութեան վրայ, միջլեռնային մասը (կամ տարածքի 30%-ը)՝ 1500–2500 մ, իսկ բարձրլեռնային մասը (կամ տարածքի 7%-ը)՝ 2500-3500 մ բարձրութեան վրայ։ Ամենացած կէտը Գողթն գաւառի Քոթամ գիւղի մօտ է, որ ծովու մակարդակէն ունի 600 մ բարձրութիւն, իսկ ամենաբարձր կէտը Կապուտջուղ լեռնագագաթն է, որ ունի 3806 մ բարձրութիւն։ Կլիման այստեղ բարեխառն է։ Ձմրան սովորաբար կ'ըլլայ -7°–+5°, իսկ ամրան՝ 15°–35°։ Իրանի հետ ունի 163 քմ սահման, որ կը սկսի Գողթն գաւառի Քոթամ գիւղի մօտէն մինչեւ Շարուր գաւառի Տահնա լեոնաբլուրը։ Այստեղէն ալ Նախիջեւանը ընդամէնը 11 քիլոմեթրով սահմանակից է Թուրքիոյ հետ։

Նախիջեւանի պատմական գաւառներու գրաւած տարածքին մէջ կայ 130-էն աւելի անուանակոչումներ ունեցող մեծ ու փոքր լեռներ, չորս տասնեակէն աւելի ձորեր ու ձորակներ, երեք տասնեակի հասնող դաշտեր ու գետահովիտներ, հինգ բարձրլեռնային փոքրիկ ու քաղցրահամ լճակներ։ Նախիջեւանի տարածքը եզերող Զանգեզուրի եւ Վայքի լեռնաշղթաներու խորխորատ, մեծ ու փոքր ձորերէն ու ձորակներէն կը սկզբնաւորուին եւ կը հոսին մօտ 400 գետեր ու գետակներ։ Այդ գետերէն 330-ը ունին մինչեւ 5 քմ երկարութիւն, 31-ը՝ 6-10 քմ, 24-ը՝ 11-25 քմ, 7-ը՝ 26 - 50 քմ եւ 4-ը՝ 51-100 քմ երկարութիւն։ Այս գետ-գետակները, ինչպէս նաեւ լճակները կը սնին մակերեսային եւ ստորերկրեայ ջուրերով ու մթնոլորտային տեղումներով։ Այս լեռնաշխարհի տարբեր անկիւններուն մէջ կը բխին նաեւ 200-ի հասնող մեծ ու փոքր հանքային աղբիւրներ, կան բնական ու ձեոակերտ այլեւայլ յուշարձաններ, որոնց շուրջը հազարամեակներ աոաջ մեր նախնիները հիմնած են իրենց բնակավայրերն ու բերդաքաղաքները, ստեղծած նիւթական ու հոգեւոր մշակույթը։ Ահա այս ամէնէն ստորեւ զետեղած ենք այն կարեւոր տեղանքները, որոնք կը բնորոշեն Նախիջեւան լեռնաշխարհը, որոնց մէկ մասին հետ կապուած են նաեւ դարերու խորքէն եկող յուշ ու աւանդութիւն, եղելութիւն եւ արդէն սրբութեան վերածուած պատմական յիշողութիւն։