Քաղկեդոնի Ժողով
Քաղկեդոնի ժողով, 8 Հոկտեմբեր 450 թուականէն մինչեւ 1 Նոյեմբեր տեղի ունեցած եկեղեցական ժողով, որ կայացած է Կոստանդնուպոլսէն ոչ հեռու գտնուող Քաղկեդոն քաղաքին մէջ (ներկայիս Պոլսոյ արուարձաններէն մէկն է), Բիւզանդիոնի կայսր՝ Մարկիանոսի կողմէ Լեւոն Բ. Պապի համաձայնութեամբ՝ Եւտիքեսի ուսմունքը քննելու եւ Քրիստոսի բնութեան մասին վէճերուն լուծում տալու նպատակով։ Կաթոլիկ եւ Ուղղափառ եկեղեցիներու կողմէ Քաղկեդոնի ժողովը կը ճանչցուի որպէս տիեզերական։ Հայ առաքելական եկեղեցին, տեսնելով Քաղկեդոնի ժողովի որոշ թերութիւնները, հրաժարած է ճանչնալ ժողովին կողմէ հռչակուած քրիստոսաբանական բանաձեւը, որու հիման վրայ դրուած է Լեւոն Պապի տոմարը։
Եվտիքեսի վարդապետութիւնը
ԽմբագրելԵվտիքեսը Կ.Պոլսոյ վանքերէն մէկուն վանահայր էր, որ 430-ական թթ. սկսաւ ուսուցանել, որ Քրիստոսը ունի միայն մէկ՝ աստուածային բնութիւն, իսկ անոր մարդկային որակները լուծուած են աստուածային բնութեան մեջ, իբրեւ կաթիլ մը մեղրը ովկիանոսի մեջ, որով եւ մարդկային բնութիւնը աստուածացած է։ Ըստ Եվտիքեսի, թէեւ Քրիստոսը ունի մարդկային մարմին, սակայն ան նման չէ սովորական մարմնի, այլ անապակ է ու իջեցուած երկինքէն։
Եվտիքեսի ուսմունքը դարձաւ բուռն եկեղեցական աստուածաբանական վէճերու առիթ։ Անտիոքի քրիստոնեայ աստուածաբանական դպրոցը դէմ դուրս եկաւ Եվտիքեսին, հիմնուելով իր վարդապետներ՝ Թէոդորիտոս Կիրոսացիի եւ Թէոդորոս Մոփսուեստացիի գաղափարներուն վրայ։ Աղեքսանդրիոյ աթոռը այս հարցին մէջ աւելի չափաւոր էր. չպաշտպանելով Եվտիքեսը, ան այնուամենայնիւ դէմ էր Քրիստոսի մարդկային եւ աստուածային բնութիւններու տարանջատման, կ'երկիւղէր Եփեսոսի ժողովին մէջ դատապարտուած Նեստորի ուսմունքի վերածնումէն եւ կասկածներ կը յայտնէր Անտիոքի վարդապետներու գաղափարներու ուղղափառութեան վրայ։
448 թ. գումարուած Կ.Պոլսոյ պատրիարքութեան տարեկան ժողովը կը նզովէ Եվտիքեսի ուսմունքը, կը զրկէ զինք կարգէն եւ վանահայրութենէն։ Եվտիքեսը կը դիմէ Աղեքսանդրիոյ աթոռին, Հռոմի պապին եւ այլ եպիսկոպոսական աթոռներու։ Հռոմի պապը իր դիրքորոշումները հարցի վերաբերեալ կ'արտայայտէ գրութեան մը մեջ, որ յետագային կը ստանայ Լեւոնի տումար անունը։ Լեւոնի տումարը Քրիստոսի մէջ կ'ընդունէր դէմք մը՝ երկու բնութեամբ եւ էութեամբ։ Երկու բնութիւնները չեն խառնուիր եւ չեն շփոթուիր իրար հետ («Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի միանձնաւորութիւն»)։
Եփեսոսի 449 թ. եկեղեցական ժողովը
Խմբագրել449 թ. Բիւզանդիոյ կայսր Թէոդոս Բ.ի կարգադրութեամբ, Եփեսոս քաղաքին մէջ կը գումարուի եկեղեցական ժողով, որ կը նախագահէր Աղեքսանդրիոյ պապ՝ Դիոսկորոսը։ Ժողովը կը հարկադրէ Եվտիքեսին հրաժարած իր վարդապետութենէն։ Միեւնոյն ժամանակ, ժողովը կը մերժէ Լեւոնի տումարը եւ կը դատապարտէ Կ.Պոլսոյ Փլաբիանոս պատրիարքը, իբրեւ երկու բնութիւն ուսուցանողի։ Լեւոն Բ. պապը, անուանելով Եփեսոսի ժողովը «աւազակային», չ'ընդունիր անոր որոշումները։ Սակայն Թէոդոս Բ. կայսրը կարեւորութիւն չի տար պապի բողոքներուն։
451 թ. Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած բանաձեւը
Խմբագրել450 թ. Թէոդոս Բ. կայսրի մահէն ետք, գահ կը բարձրանայ անոր քոյր Պուլքերիան եւ վերջինիս ամուսին՝ Մարկիանոսը, որոնք եկեղեցական հարցերուն մէջ հակադիր էին հանգուցեալ կայսեր։ 8 Հոկտեմբեր 451-ին Քաղկեդոնի մէջ կը գումարուի նոր ժողով, որուն նախագահութիւնը կը յանձնուի պապի պատուիրակներուն։ Ժողովը իբրեւ դաւանութեան հիմք կ'ընդունի Լեւոնի տումարը, կը դատապարտէ Նեստորը եւ Եվտիքեսը։ Իբրեւ հաւատ կ'ընդունուի «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս» բանաձեւը։
Բացի այս բանաձեւէն Քաղկեդոնի ժողովը կրօնադաւանաբանական կողմէն ունէր նաեւ առաջնայնութեան խնդիր։ Այսպէս Եփեսոսի 431 թ. Տիեզերաժողովին մէջ Նեստորը նզովուեցաւ, որ Կ.Պոլսոյ պատրիարքն էր եւ Անտիոքեան դպրոցի ներկայացուցիչ։ Այսպէս այս ժողովին սահմանուեցաւ աթոռներու նոր կարգ՝ Հռոմ, Կոստանդնուպոլիս, Անտիոք, Երուսաղէմ, Աղեքսանդրիա։
Քաղկեդոնի ժողովի որոշման նկատմամբ հակազդեցութիւնը
ԽմբագրելՔաղկեդոնի ժողովի քրիստոսաբանական բանաձեւը լուրջ ընդդիմութեան հանդիպեցաւ եւ դատապարտուեցաւ Աղեքսանդրիոյ եւ արեւելեան շարք մը աթոռներու կողմէ։ Հրաւիրուեցան բազմաթիւ տեղական եկեղեցական ժողովներ, որոնք մերժեցին Քաղկեդոնի վարդապետութիւնը։ Այդ ընդդիմութիւնը յանգեցաւ այն բանին, որ Բիւզանդիոյ Զենոն կայսրը 482 թ. հրապարակեց Հենոտիկոն անունով փաստաթուղթ, որով հաւատքի կանոն կը համարուէին Նիկիայի, Կ.Պոլսոյ եւ Եփեսոսի տիեզերական ժողովներու դաւանաբանական որոշումները, իսկ Քաղկեդոնի ժողովը եւ Լեւոնի տումարը բնաւ չեն յիշատակուիր։
Հայ եկեղեցին եւ Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները
Խմբագրել451 թ. երբ գումարուեցաւ Քաղկեդոնի ժողովը, Հայաստանի մէջ տեղի կ'ունենար Վարդանանց պատերազմը։ Հայոց եկեղեցին զբաղուած ըլլալով պարսկական զրադաշտական կրօնի դէմ պայքար մղելով, ի վիճակի չէր յստակեցնելու իր դիրքորոշումը Բիւզանդական կայսրութեան մեջ ծաւալուող դաւանաբանական վիճաբանութիւններուն նկատմամբ։ Դրութիւնը փոխուեցաւ 480-ական թթ.` Վահան Մամիկոնեանի մարզպանութեան շրջանին, երբ Հայաստանի մէջ դրութիւնը քիչ մը խաղաղեցաւ եւ կայունացաւ։ Հայոց եկեղեցին այս վէճերուն մէջ որդեգրեց այդ ժամանակ Բիւզանդական եկեղեցիին մէջ գերիշխող պաշտօնական դաւանաբանութիւնը` Զենոն կայսեր «Հենոտիկոնը»։ Այդ դիրքորոշումը պաշտօնապէս ամրագրուեցաւ 506 թ. Դուինի մէջ գումարուած եկեղեցական ժողովին կողմէ, որուն կը մասնակցէին «Հայոց, Վրաց, Աղուանից եւ Սիւնեաց» եպիսկոպոսները։
Հայ եկեղեցին ունի յստակ վերաբերմունք Քաղկեդոնի ժողովին նկատմամբ։ Այս դարաշրջանը յայտնի է իր բազմաթիւ քրիստոսաբանական վէճերով։ Բազմիցս քաղկեդոնականները հայ եկեղեցին մեղադրած են միաբնակութեան մէջ, սակայն հայ եկեղեցին չի հետեւիր ծայրայեղ միաբնակներուն (ինչպիսին էր օրինակ Եվտիքեսը), այլ այսպէս կոչուած, Կիւրեղեան (եփեսոսեան) դաւանաբանութեան։ Այսպէս հայ եկեղեցւոյ քրիստոսաբանութիւնը ձեւաւորուեցաւ Եփեսոսի ժողովին մէջ, իսկ անկէ ետք դեռեւս կենդանի հայ եկեղեցւոյ մեծագոյն գործիչներու՝ Սահակ Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմէ աւելի եւս յստակացաւ։ Այս մասին մենք կ'իմանանք «Գիրք թղթոց» ժողովածուէն։ Յետագայի հայ մտածողները քաղկեդոնականութիւնը համարած են կեղծ նեստորականութիւն եւ անոր հիման վրայ մերժած՝ այս ժողովի կանոնները, զայն համարելով թաքնուած նեստորականութիւն։
Աղբիւրներ
Խմբագրել- Հայ եկեղեցու պատմություն, մասն Ա (սկզբից մինչեւ 1441 թ.), Էջմիածին, 2002։