Ապելի Մրցանակ
Ապելի մրցանակ, թուաբանական մրցանակ մըն է, Նորվեկիացի թուաբանագէտ, Նիլս Հենրիկ Ապելի (1802–1829) անուամբ կոչուած[1][2][3][4][5][6][7]: Մրցանակը 2002 թուականին ստեղծուած է Նորվեկիայի կառավարութեան կողմէ եւ 2003 թուականէն սկսեալ, ամէն տարի կը նուիրուի բացառիկ մասնագէտ թուաբանագէտի մը[8]: Մրցանակը նաեւ կը պարունակէ դրամական պարգեւ մը, որ մօտաւորապէս 7.5 Միլիոն Նորվեկիական դրամ է:
Ապելի մրցանակի յաղթողները կ'ընտրուին տարին անգամ մը, յատուկ Ապելի կոմիտէին որոշումով, որ կազմուած է Նորվեկիայի Գիտութիւններու Ակադեմական Միութեան «Academy of Science and Letters» կողմէ: Մրցանակաբաշխումը տեղի կ'ունենայ Օսլոյի համալսարանը, որուն մէջ 1947 թուականէն մինչեւ 1989 թուական տեղի կ'ունենար Նոպէլեան խաղաղութեան մրցանակաբաշխութիւնը[9]:
Պատմութիւնը Խմբագրել
Ապելի մրցանակը առաջին անգամ առաջարկուեցաւ 1899 թուականին նորվեկիացի թուաբանագէտ Սոֆուս Լայի կողմէ, ի յիշատակ թուաբանագէտ Նիլս Հենրիկ Ապելի ծննդեան 100 ամեակին, որ 1802 թուականին էր[10]: Ան այս առաջարկը կատարեց, երբ տեղեակ եղաւ թէ տարեկան Նոպէլեան Մրցանակը չի պարունակեր պարգեւ մը՝ թուաբանութեան ճիւղին նուիրուած: 1902 թուականին, Նորվեկիայի եւ Շուէտի թագաւոր՝ Օսքար երկրորդը կը մտադրէ նոր մրցանակի մը հիմնումը ֆինանսաւորել, որ պիտի ներառէր պագեւ մը՝ թուաբանութեան ճիւղին: Սակայն, այս ծրագիրը չ'ամբողջանար Նորվեկիայի եւ Շուէտի բաժանումին պատճառով 1905 թուականին: Գրեթէ 100 տարի ետք, կրկին հետաքրքրութիւն մը ստեղծուեցաւ այս մրցանակին գաղափարին շուրջ եւ 2001 թուականին աշխատող խումբ մը կազմուեցաւ, այս ծրագիրը իրականացնելու եւ առաջարկը ներկայացնելու Նորվեկիայի նախարարութեան: Օգոստոս 2001 թուականին, Նորվեկիայի կառավարութիւնը վերջապէս հաստատեց Ապելի մրցանակը, որուն նպատակը եղաւ թուաբանագէտներուն արժեւորել եւ հաւասարիլ Նոպելեան Մրցանակի դիրքին[11]: Ապելի առաջին մրցանակաբաշխումը տեղի ունեցաւ 2003 թուականին, այս անգամ թուաբանագէտ՝ Նիլս Հենրիկ Ապելի ծննդեան 200 ամեակին[10]:
2010 թուականին, գիրքերու շարք մը հրատարակուեցաւ, ներկայացնելու Ապելի մրցանակի յաղթողները, իրենց հետազօտութիւններն ու աշխատանքները: Այս գիրքին առաջին 3 շարքերը ներկայացուցին 2003-2007, 2008-2012, եւ 2013-2017 տարիներու յաղթողները[12][13][14]:
2019 թուականին, Քարեն Ուհլենպեքը դարձաւ առաջին կինը, որ շահեցաւ Ապելի մրցանակը, իր կարեւոր գործին համար թուաբանագիտութեան ճիւղին մէջ[15]:
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Chang Kenneth (20 March 2018)։ «Robert P. Langlands Is Awarded the Abel Prize, a Top Math Honor»։ The New York Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 April 2019-ին։ արտագրուած է՝ 23 March 2018
- ↑ Dreifus Claudia (29 March 2005)։ «From Budapest to Los Alamos, a Life in Mathematics»։ The New York Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 29 May 2015-ին։ արտագրուած է՝ 18 February 2017
- ↑ Cipra Barry A. (26 March 2009)։ «Russian Mathematician Wins Abel Prize»։ ScienceNOW։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 29 March 2009-ին։ արտագրուած է՝ 29 March 2009
- ↑ Laursen Lucas (26 March 2009)։ «Geometer wins maths 'Nobel'»։ Nature։ doi:10.1038/news.2009.196։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 22 March 2019-ին։ արտագրուած է՝ 17 October 2012
- ↑ Foderaro Lisa W. (31 May 2009)։ «In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three»։ The New York Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2 April 2019-ին։ արտագրուած է՝ 17 October 2012
- ↑ Devlin Keith (April 2004)։ «Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel»։ Mathematical Association of America։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 27 August 2012-ին։ արտագրուած է՝ 4 November 2012
- ↑ Piergiorgio Odifreddi, Arturo Sangalli (2006)։ The Mathematical Century: The 30 Greatest Problems of the Last 100 Years։ Princeton University Press։ էջ 6։ ISBN 0-691-12805-7։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 29 December 2016-ին։ արտագրուած է՝ 23 March 2016
- ↑ Raussen, Martin; Skau, Christian F. (2017-09-01), An Imaginary Interview with Niels Henrik Abel, EMS Press, pp. 267–287, ISBN 978-3-03719-177-4, http://dx.doi.org/10.4171/177-1/15, վերցված է 2024-02-06
- ↑ «University of Oslo»։ Oslo Opera House։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 August 2018-ին։ արտագրուած է՝ 22 December 2012
- ↑ 10,0 10,1 «The History of the Abel Prize»։ www.abelprize.no։ արտագրուած է՝ 21 July 2022
- ↑ Devlin Keith (April 2004)։ «Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel»։ Mathematical Association of America։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 27 August 2012-ին։ արտագրուած է՝ 4 November 2012
- ↑ H. Holden, R. Piene, խմբգրնր․ (2010)։ The Abel Prize 2003–2007։ Heidelberg: Springer։ ISBN 978-3-642-01372-0։ doi:10.1007/978-3-642-01373-7։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 1 November 2009-ին։ արտագրուած է՝ 28 August 2017
- ↑ H. Holden, R. Piene, խմբգրնր․ (2014)։ The Abel Prize 2008–2012։ Heidelberg: Springer։ ISBN 978-3-642-39449-2։ doi:10.1007/978-3-642-39449-2։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 February 2015-ին։ արտագրուած է՝ 28 August 2017
- ↑ H. Holden, R. Piene, խմբգրնր․ (2019)։ The Abel Prize 2013–2017։ Heidelberg: Springer։ ISBN 978-3-319-99027-9։ doi:10.1007/978-3-319-99028-6։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 6 August 2019-ին։ արտագրուած է՝ 6 August 2019
- ↑ Change Kenneth (19 March 2019)։ «Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics»։ The New York Times։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 4 May 2019-ին։ արտագրուած է՝ 19 March 2019