Արեւմտահայերէնի բաղաձայններու հնչիւնական համակարգը

Արեւմտահայերէնի բաղաձայններու հնչիւնական համակարգը, աշխարհաբար հայերէնը գլխաւորապէս ժառանգեց դասական ուղղագրութիւնը, սակայն բառը արտաբերեց նոր հայերէնի հնչիւնական համակարգին համաձայն, զայն արձանագրելով իր պատմական տարազով։ Հայերէնի երկու գրական տարբերակները՝ արեւելահայերէնն ու արեւմտահայերէնը տարբեր են իրենց հնչիւնական համակարգերով։ Գրութեան մէջ երկու լեզուներն ալ կը պահպանեն բոլոր գրանիշերը, սակայն արտասանութեան մէջ հանդէս կու գան որոշ տարբերութիւններ։

Արեւմտահայերէնի երկաստիճան խլազուրկ համակարգը

Պայթական բաղաձայններու գրաբարեան եռաստիճան համակարգը արեւմտահայերէնի մէջ վերածուած է երկաստիճան խլազուրկ համակարգի։ Նաեւ տեղի ունեցած են հնչիւնափոխական շարք մը երեւոյթներ, որոնք Հրաչեայ Աճառեանը անուանած է տեղաշարժ-տեղափոխութիւն։

Հայերէնի պայթական ու պայթաշփական բաղաձայնները գրաբարի մէջ ունէին ձայնեղ, խուլ, շնչեղ խուլ եռաստիճան համակարգ։ Արեւելահայ բարբառներներէն այս համակարգը փոխանցուեցաւ արեւելահայ գրական լեզուին։ Իսկ արեւմտահայ բարբառներէն խօսակցական արեւմտահայերէնին այս համակարգը փոխանցուեցաւ երկու գլխաւոր փոփոխութեամբ։ Արեւմտահայերէնի մէջ գրաբարի ձայնեղները խլացան, խուլերը ձայնեղացան եւ ձայնեղները նաեւ շնչեղացան։ Այս փոփոխութիւններու հետեւանքով ստեղծուեցաւ հետեւեալ պատկերը.

արեւելահայերէն  

ձայնեղ - խուլ - շնչեղ

բ - պ - փ

գ - կ - ք

դ - տ - թ

ձ - ծ - ց

ջ - ճ - չ

արեւմտահայերէն

ձայնեղ - շնչեղ

պ - փ=բ

կ - ք=գ

ծ - ց=ձ

ճ - չ=ջ

Փաստօրէն, արեւմտահայերէնի մէջ պարզ խուլերու շարքը անհետացաւ։ Շնչեղ խուլերը՝ փ, ք, թ, ց, չ երկու գրականներու մէջ ալ կ՚արտասանուի նոյնութեամբ՝ որպէս շնչեղ խուլեր։

Ռ - Ր հնչիւններու արտասանութիւնը

Ժամանակակից արեւմտահայերէնի մէջ ռ-ր հակադրութիւնը չէզոքացած է, ռ հնչիւնի արտասանութիւնը դժուար է տարբերել ր-ի արտասանութենէն։