Թեղենեաց Վանքի Խեցեղէն
Թեղենեաց Վանքը միջնադարեան Հայաստանի հոգեւոր, մշակութային ու գրչութեան կարեւոր կեդրոն էր։ Կը գտնուի Բուժական գիւղէն 3 քմ հիւսիս՝ Թեղենիսի կամ Թեղենեաց լեռներու անտառապատ լանջերուն վրայ։
Վանքային համալիրը՝ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ «գմբէթաւոր դահլիճ»ի պատկանող ոճով՝ բաղկացած է զոյգ որմնամոյթերով (յենասիւն), գաւիթով, սեղանատունով, գրչատունով եւ գաւիթին հիւսիսէն յարող ծայրամաս կառոյցով, հիմնական յուշահամալիրէն 30 մ արեւելք գտնուող 5–7-րդ դարերու քառախորան փոքր եկեղեցի մըն է։
Պեղման աշխատանքները սկսած են 1979 թուականին, հնագէտ-վիմագրագէտ՝ Գագիկ Սարգսեանի կողմէ եւ որոշ ընդհատումներով կը շարունակուին մինչեւ օրս։
Թեղենեաց վանքը՝ գրաւոր աղբիւրներուն մէջ կը յիշատակուի աւելի քան 8-րդ դարէն, որ իր բուռն ծաղկման հասած է 11–13-րդ դարերուն` Վաչուտեաններու իշխանական տոհմի օրօք եւ շարունակաբար գործած է որպէս վանք մինչեւ 17-րդ դար, որմէ ետք վանքը կը յիշատակուի՝ մատենագիտական եւ վիմագրական աղբիւրներու մէջ, որքան մեզի յայտնի է, ո՛չ որպէս գործող վանք։
Թեղենեաց վանքի պատմութեան, վիմագրական եւ հնագիտական նիւթի վերաբերեալ բազմաթիւ հրապարակումներով հանդէս եկած է յուշարձանը պեղող՝ Գագիկ Սարգսեանը[1]։
Վանքի գաւիթը 4 սիւներով կառոյց մըն է, որ կարծես գաւիթի պատճէնը ըլլայ։ Մուտքի բացակայութիւնը արեւելեան մասին մէջ կը յուշէ, որ անիկա եկեղեցի չունի։ Յետագայ շրջանին վերաշինուած է եւ կիրառուած՝ իբրեւ տնտեսական նշանակութիւն ունեցող շինութիւն մը, որուն մասին կը վկայէ հարաւ-արեւմտեան անկիւնը բացուած թոնիրը, ինչպէս նաեւ տնտեսութեան մէջ օգտագործուող տարբեր գործիքներն ու առարկաները[2]։ Սկզբնական նշանակութեամբ, ըստ հետազօտողի, անիկա եղած է ժողովասրահ, միաժամանակ՝ տապանատուն, նշխարատուն, մատենադարան, ճեմարան[3]։
Գտածոներ Խմբագրել
Թեղենեաց վանքի պեղումներով յայտնաբերուած խեցեղէնը բեկորային է եւ կը բաժնուի 2 մեծ խումբի՝ տնտեսական-կենցաղային եւ շինարարական։ Իր կարգին, տնտեսական-կենցաղային խեցեղէնին մէջ կ'առանձնանայ 2 խումբ՝ հասարակ կամ պարզ խեցեղէն, որ գերակշռող մեծամասնութիւնը կը կազմէ, եւ ջնարակապատը։
Հասարակ խեցեղէնը ըստ կիրառութեան կը բաժնուի հետեւեալ խումբերու՝
- կարասներ
- ամաններ
- կճուճներ
- սեղանի առօրեայ սպասք (ափսէ, պնակ, թաս, քերեղան (այսինքն՝ կաւէ խորունկ աման), մատուցարան)
- ձիթաճրագներ
- ծխամորճներ
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Գագիկ Սարգսյան (1977)։ Արձանագրություն Թեղենյաց վանքից։ ՀԽՍՀ ԳԱ «Լրաբեր հասարակական գիտությունների» (այսուհետեւ՝ ԼՀԳ)։ էջեր 100–107։
- ↑ Գագիկ Սարգսյան։ Թեղենյաց վանքի պեղումները (1979–1989 թվականների արդյունքները)։ էջեր 176–177։
- ↑ Գագիկ Սարգսյան։ Թեղենյաց վանքի պեղումները (1979–1989 թվականների արդյունքները)։ էջ 177