Թռչնակրիփ
Թռչնակրիփը, մասնաւորապէս թռչնազգիներու ժահրային հիւանդութիւն մըն է: Անոր յարուցիչը ինֆլուենզա Ա ժահրի պատկանող որոշ խմբաւորումներ են, մասնաւորապէս` H եւ N խմբաւորումները: Այս ժահրը կը հարուածէ մասնաւորապէս` հաւերը, բադերը, սագերը եւ հնդկահաւերը[1][2][3][4]:
Յարուցիչ ժահրը կ'ապրի վարակուած թռչունին քիթի, բերանի եւ աչքի հեղուկներուն մէջ, ինչպէս նաեւ` անոնց կղկղանքին մէջ:
Թռչունէ թռչուն ժահրի փոխանցումը տեղի կ'ունենայ անմիջական դպելով:
Թռչնակրիփը տեսնուած է նաեւ խոզերու մօտ:
Թռչնակրիփը 20-30 ժամուան ընթացքին կրնայ շուտով համաճարակի վերածուիլ ագարակներու մէջ եւ միլիոնաւոր թռչնազգիներ կը մահանան շատ կարճ ժամանակամիջոցի մը մէջ[5]:
Թռչնակրիփէ վարակուող հաւերը կ'ունենան հետեւեալ ախտանշանները` խորշոմած փետուրներ, սակաւակերութիւն, մարմնական տկարութիւն, յոգնածութիւն, փորքշուկ, հազ եւ անհաւասարակշռութիւն: Անոնց հաւկիթի արտադրութիւնը որոշապէս կը նուազի:
Այս ժահրը կրնայ այլափոխուիլ եւ ի վերջոյ հասնիլ մարդուն: Այլափոխուած ժահրը թռչուններէն մարդուն կը փոխանցուի զանազան ձեւերով: Այն անձերը, որոնք կ'ապրին ագարակներու մէջ, ուր կը գտնուին վարակուած թռչուններ, շուտով կը վարակուին այս հիւանդութեամբ, երբ անոնք անմիջական հպում ունենան վարակուած թռչուններուն հետ: Նոյնիսկ ագարակ այցելողներ նոյն ձեւով կրնան շուտով վարակուիլ այս հիւանդութեամբ: Ամէնէն դիւրին փոխանցման ձեւը վարակուած հաւը մորթելն է: Ժահրը կրնայ փոխանցուիլ մարդուն նոյնիսկ մեռած հաւերու եւ ագարակի մէջ գործածուած իրերու դպելով:
Վարակուող անձը ախտանշաններ կ'ունենայ, երբ բաւարար քանակութեամբ յարուցիչ ժահրեր կը տեղաւորուին անոր քիթին, բերնին եւ աչքին մէջ: Քիթին եւ բերնին վարակիչ ժահրերը շուտով կը հասնին թոքեր եւ կը պատճառեն թոքերու բորբոքում` թոքատապ:
Թռչուններէ մարդոց եւ մարդէ մարդ փոխանցումը տեղի կ'ունենայ անմիջական հպումով-դպելով եւ օդի ճամբով[6], այսինքն ժահրը կրնայ տարածուիլ օդին մէջ եւ օդի ներշնչումով յարուցիչ ժահրը մուտք կը գործէ մարդուն քիթին, բերանին եւ աչքերուն մէջ:
Թռչնակրիփը մարդուն մօտ կը յառաջացնէ ինֆլուենզայի նման ախտանշաններ, որոնք կրնան ըլլալ մեղմ-թեթեւ եւ կամ ուժգին-զօրաւոր: Անոր ախտանշաններն են` ջերմութիւն, հազ, կոկորդի ցաւ, մկանային ցաւ, ակնազօդաբորբ (conjunctivitis) եւ շնչառութեան դժուարութիւն:
Առաջին վարակումով անհատը կ'ունենայ վարակամերժողականութիւն-դիմադրողականութիւն այս ժահրին դէմ եւ հետեւաբար, ապագային ան երկրորդ անգամ վարակում չ'ունենար:
Թռչնակրիփով վարակուած անձը կրնայ ունենալ որոշ բարդութիւններ` թոքատապ եւ շնչահեղձութիւն, խռչափողատապ եւ ձայնի խռպոտութիւն, փորի ցաւ եւ փորհարութիւն, փսխունք, նեարդային-ջղային փոփոխութիւններ, մարմնական ցնցումներ, մտային խանգարումներ եւ նոյնիսկ մահ:
Մարդկային թռչնակրիփի ախտաճանաչումին համար խիստ կարեւոր է վարակուած անձին պատմականը, այսինքն` անոր ասպարէզը, գործը, կեցութեան վայրը, ագարակ այցելած ըլլալը, հաւերու հետ հպում ունեցա՞ծ է եւ կամ հաւ մորթա՞ծ է: Ախտաճանաչումը կը կայանայ յարուցիչ ժահրին յայտնաբերումով վարակուած անձին քիթի եւ բերանի հեղուկներուն եւ մասնաւորապէս լորձունքին մէջ: Անշուշտ կը կատարուին արեան որոշ քննութիւններ եւ թոքերու նկարումներ:
Այս հիւանդութիւնը կը դարմանուի յատուկ հակաժահրային դեղերով: Թոքատապի պարագային կը գործածուին նաեւ հարկաւոր դեղեր:
Մարդկային թռչնակրիփը կարելի է կանխարգիլել նախազգուշական միջոցառումներով, պարզապէս` վարակուած ագարակներ չայցելելով եւ վարակուած հաւերէ հեռու մնալով:
2003-էն ետք թռչնակրիփը պատահած է շատ մը երկիրներու ագարակներու մէջ: Այս թուականէն ետք, համաձայն Առողջապահական Միջազգային Կազմակերպութեան, մարդկային թռչնակրիփը յայտնուած է հետեւեալ երկիրներու մէջ` Քանատա, Անգլիա, Թուրքիա, Ատրպէյճան, Չինաստան, Հոնկ Քոնկ, Միացեալ Նահանգներ, Հոլանտա, Իրաք, Եգիպտոս, Քամպոչիա, Թայլանտ, Վիեթնամ եւ Ինտոնեզիա:
2004-ին Քանատայի Պրիթիշ Քոլոմպիա նահանգին մէջ 42 ագարակներու մէջ պատահած են թռչնակրիփի յայտնաբերումներ: Այս պատճառով պետութեան որոշումով ոչնչացուած են 17 միլիոն հաւեր: 2015-ին դարձեալ Քանատայի կարգ մը ագարակներու մէջ տեսնուած են թռչնակրիփի պարագաներ[5]:
Միացեալ Նահանգներու մէջ 2014-15 տարեշրջանին 21 նահանգներու ագարակներուն մէջ տեսնուած են անակնկալ մեծ թիւով պարագաներ:
Լիբանանի ագարակներէն մէկուն մէջ 2016-ին ոչնչացուած են 35 հազար հաւեր, որովհետեւ հոն յայտնաբերուած են թռչնակրիփի պարագաներ:
Թռչնակրիփը կը ստեղծէ տնտեսական մեծ վնասներ այն երկիրներու մէջ, ուր ան համաճարակի ձեւով կը յայտնուի ագարակներու մէջ: Միլիոնաւոր հաւեր կ'ոչնչացուին, որպէսզի մարդկային թռչնակրիփի պարագաներ չպատահին եւ անոր տարածումը եւ փոխանցումը այլ ագարակներ տեղի չունենան:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Chapter Two : Avian Influenza by Timm C. Harder and Ortrud Werner Archived 2017-08-09 at the Wayback Machine. in Influenza Report 2006
- ↑ Salzberg Steven L., Taubenberger Jeffery K., Fraser Claire M., Lipman David J., Taylor Jill, George Kirsten St, Bao Yiming, Tatusova Tatiana, Dernovoy Dmitry (October 2005)։ «Large-scale sequencing of human influenza reveals the dynamic nature of viral genome evolution»։ Nature (անգլերեն) 437 (7062): 1162–1166։ Bibcode:2005Natur.437.1162G։ ISSN 1476-4687։ PMID 16208317։ doi:10.1038/nature04239
- ↑ A/H5 The Writing Committee of the World Health Organization (WHO) Consultation on Human Influenza (29 September 2005)։ «Avian Influenza A (H5N1) Infection in Humans»։ N. Engl. J. Med. 353 (13): 1374–1385։ PMID 16192482։ doi:10.1056/NEJMra052211
- ↑ The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary (2005) (Անգլերէն)։ National Academies Press։ 2005։ ISBN 978-0-309-09504-4։ PMID 20669448։ doi:10.17226/11150։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2006-09-14-ին։ արտագրուած է՝ 2020-03-28։ «full text of online book»
- ↑ 5,0 5,1 «Թռչնակրիփ - Bird Flu»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2017-02-02։ արտագրուած է՝ 2021-07-30
- ↑ «Transmission of Influenza Viruses from Animals to People»։ www.cdc.gov (Անգլերէն)։ արտագրուած է՝ 2016-05-12