Սեւայտուց

Սեւայտուցը (melanoma) մորթի վատորակ քաղցկեղի տեսակ է։Բժշկական գրականութեան մէջ անգլերէնով կը կոչուի malignant melanoma, այսինքն՝ վատորակ սեւայտուց: Անիկա կը յառաջանայ մելանին (melanin) արտադրող բջիջներէն, որոնք թխաբջիջ (melanocyte) կը կոչուին: Մելանինը մորթի գունաւորում յառաջացնող նիւթն է: Սեւայտուցը թխաբջիջներու քաղցկեղն է: Թխաբջիջները կը գտնուին առաւելաբար մորթին մէջ եւ հազուադէպօրէն՝ աչքին մէջ, ուղեղա-ողնածուծային համակարգին մէջ եւ լորձնաթաղանթով (mucous membrane) ծածկուած օրկաններու մէջ, օրինակ՝ բերան, աղիքներ, սեռային արտաքին օրկաններ: Հետեւաբար, սեւայտուցը ընդհանրապէս կը զարգանայ մորթին վրայ եւ շատ քիչ պարագաներու՝ բերանին, աղիքներուն, սրբանին (anus) եւ նախաղիին (rectum) մէջ, աչքի ակնազօդին (conjunctiva) եւ սեռային արտաքին օրկաններուն վրայ:

Սեւայտուցը կը պատահի մորթի մակերեսի որեւէ բաժինին վրայ ՝ առանց տարիքի ու սեռի խտրութեան: Անիկա աւելի շատ կը պատահի կիներուն, քան՝ տղամարդոց: Անիկա մորթի վատագոյն եւ մահացու քաղցկեղն է:

Սեւայտուցը առաւել հաւանականութիւն ունի յայտնուելու այն անհատներուն մօտ, որոնք հետեւեալ տուեալները ունին.

Ունեցած են երկար ժամանակ արեւու ճառագայթներու ենթակայութիւն, առանց արեւապաշտպանիչներու (sunscreen) գործածութեան.
Մելանին արտադրող բջիջներով հարուստ ընդոծին (congenital) բիծերու գոյութիւն, ինչպէս՝ խալ (nevus) եւ պիսակ (mole).
Սեւայտուցի գոյութիւն ընտանիքին մէջ.

Սեւայտուցի ձեւերը

Սեւայտուցը կը յայտնուի երեք ձեւերով՝

Մակերեսային տարածուող սեւայտուց, որ կը կազմէ բոլոր սեւայտուցներուն 70 տոկոսը եւ կը պատահի 30-50 տարեկաններուն: Անիկա կը թափանցէ մորթին բոլոր շերտերը:
Հանգուցաւոր (nodular) սեւայտուց, որ կը կազմէ բոլոր սեւայտուցներուն 20 տոկոսը: Անիկա կը յայտնուի անօթային (vascular) կամ բշտիկաւոր տեսքով եւ մորթի թուխ-սեւ կամ մոխիրի գունաւորումով:
Վատորակ ոսպաբիծ (lentigo maligna), որ կը կազմէ բոլոր սեւայտուցներուն 15 տոկոսը: Անիկա առաւելաբար տարեցներու դէմքին վրայ կը պատահի: Վէրքը յատկանշական է անկանոն շրջագիծով եւ մորթի թուխութեամբ, թուխ գունաւորումով (tanning):

Սեւայտուցներուն 50 տոկոսը կը զարգանայ պիսակներու եւ խալերու մէջ, իսկ մնացեալը՝ ուղղակի թխաբջիջներու գերգործունէութեամբ:

Պիսակ եւ խալ

Պիսակն ու խալը մորթի մակերեսային ընդոծին գունաւորումներ են, որոնք կը յայտնուին իբրեւ գունաւոր կարմիր կամ սեւ փշտիկներ, ինչպէս նաեւ՝ մորթի տափակ եւ գերգունաւորուած տարածութիւններ: Խալը եւ պիսակը մորթի գունաւոր բջիջներու խմբաւորումներ են, որոնք կը տեսնուին մորթին վրայ զանազան գունաւորումներով՝ մորթի թուխ գոյնով, վարդագոյն, բաց մանիշակագոյն եւ սրճագոյն: Անոնք կ՛ըլլան մորթին հետ համահաւասար կամ մորթի մակերեսէն բարձր եւ յաճախ ծածկուած մազով: Անոնք կը պատահին մարմինի մակերեսի զանազան բաժիններուն վրայ, առանց որեւէ ախտանշանի, սակայն կը յառաջացնեն գեղագիտական հարցեր:

Այս լաւորակ ուռերը հազուադէպօրէն կրնան փոխուիլ վատորակ ուռի՝ սեւայտուցի, երբ անոնք ցուցաբերեն հետեւեալ ախտաբանական նոր յատկութիւնները՝ ընդհանուր տեսքի անակնկալ փոփոխութիւն, ձեւի եւ կազմուածքի փոփոխութիւն, մակերեսի փոփոխութիւն, շրջագիծի-եզրի անկանոնութիւն, գոյնի փոփոխութիւն, բորբոքումի նշան եւ ցաւ, քերուըտուք, խոց (ulcer), արիւնահոսում եւ չափի ծաւալում՝ մանաւանդ երբ տրամագիծը 1 սմ.ի հասնի: Այս նոր յատկութիւններու յայտնութեան հիմնական ախտապատճառը արեւու ճառագայթներուն ենթակայ ըլլալն է:

Սեւայտուցը սկզբնաւորութեան կը յայտնուի իբրեւ գոց կարմիր կամ սրճագոյն, մակերեսային կամ խորունկ մորթային պզտիկ ուռ մը: Կարճ ժամանակամիջոցի մը մէջ անիկա շուտով կը ծաւալի եւ կ՛ունենայ գոյնի, չափի եւ ձեւի փոփոխութիւն եւ կը տարածուի մորթի ներքին խաւերէն ներս եւ մորթէն շատ անդին: Սեւայտուցը կը տարածուի արեան եւ աւշային (lymphatic) անօթներու ճամբով: Անիկա շուտով կը տարածուի երբ խորունկ է եւ յառաջացած:

Սեւայտուցի ախտաճանաչումը կը կատարուի ուռէն պզտիկ կտոր մը վերցնելով՝ կենսահերձումով (biopsy) եւ ախտաբանական (pathologic) քննութեամբ:

Սեւայտուցի դարմանումը

Սեւայտուցի դարմանումը կը կարօտի վիրահատումի: Վիրաբուժը սեւայտուցի վիրահատումը կը կատարէ ապահով սահմաններով, այսինքն՝ սեւայտուցին հետ միատեղ կը հատէ անոր շուրջը գտնուող առողջ մորթի որոշ մէկ մասը: Տարածուած սեւայտուցը կը դարմանուի վիրահատումով, մօտակայ աւշագեղձերու (lymph nodes) հատումով եւ քիմիադարմանումով (chemotherapy), որ երկարատեւ եւ յոգնեցուցիչ դարմանամիջոց մըն է:

Սակայն, ներկայիս բժիշկ Արի Մկրտիչեան, Մոնթրէալէն, գտած է քիմիադարմանումի նոր միջոցառում մը, որ շատ աւելի արդիւնաւէտ է եւ կը կատարուի շատ կարճ ժամանակամիջոցի մը ընթացքին: «Այս դարմանամիջոցը կը կիրարկուի յառաջացած եւ կրկնուող սեւայտուցէ տառապող անհատներու վրայ: Անիկա մասնաւորապէս ներկայիս կը կիրարկուի մարմինի ծայրամասի անդամներուն վրայ եղած այտուցներու պարագային: Այս միջոցառումը կը կոչուի՝ կղզիացած-մեկուսացուած անդամի վրայ ներարկում (Isolated limb infusion- ILI) եւ կ՛իրականանայ հետեւեալ ձեւով. սեւայտուցէ վարակուած ծայրամասի անդամի արեան հոսքը կը կասեցուի առաձգական սեղմիչ երիզով մը (tourniquet) եւ յատուկ մուծակ մը՝ բարակ խողովակ մը (catheter) կը ներմուծուի մորթին տակը: Այս մուծակին միջոցաւ որոշ քանակութեամբ եւ ուժգնօրէն հակաայտուցային դեղը կը սրսկուի սեւայտուցի վայրը մօտաւորապէս 30 վայրկեան: Արեան հոսքը կը կասեցուի որպէսզի հակաայտուցային դեղը չշրջագայի մարմինին մէջ եւ կեդրոնանայ միայն սրսկումին վայրը: Այս միջոցառումը կը կատարուի ընդհանուր զգայազրկումով եւ կը տեւէ մօտաւորապէս 60 վայրկեան», կը յայտնէ բժիշկ Մկրտիչեան:

Սրունքի եւ ոտքի յառաջացած ու խորունկ սեւայտուցի պարագային, երբեմն վիրաբուժը պարտադրաբար անդամահատում կը կատարէ:

Գրականութիւն

«Բժիշկին Դ. Խօսքը», բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան, Անթիլիաս, 2015, էջ 35-40։