Սթանոզ

Սթանոզ (Stanoz, Stanos, Istanos, այժմ՝ Yenikent) Թուրքիոյ մայրաքաղաք Անգարայի կեդրոնէն կէս ժամ հեռաւորութեան գտնուող.

Սթանոզ գիւղը բաժնուած էր երկու հատուածի՝ բարձր եւ ստորին, որ իւրաքանչիւրն ունէր իր աղբիւրն ու կամուրջը: Գիւղը կար չորս թաղամաս. երկուքը `աւելի բարձր հատուածին եւ մնացածը` ներքեւի մասին: Ստորին թաղամասերէն մեկը, որը կը կոչուէր Հաճի Խոդե թաղամաս: Հոն կը գտնուէր բազմայարկ քարէ տուներ՝ Սաքարիա գետի վտակի ափին: Կարգ մը Հայեր հոն կը մեծցնէին մետաքսէ որդերը: Գիւղի քառորդի վերջը կար գերեզմանատուն, իսկ անոնցմէ դուրս ՝ պտղատու այգիները:

Այդ ժամանակներ Սթանոզ հասնելու համար Անգարա հասնելէ յետոյ Սինջան / Սինչանէն ձիասայլ կ'առնուէր: Երկու կողմէն բլուրներով եւ քարքարոտ լեռներով շրջապատուած ըլլալով՝ Սթանոզն ունէր աւելի մեղմ կլիմայ, քան Անգարայէն: Անգարա բնակող եւ հոն աշխատանք ունեցողները հանգստանալու համար կ'երթային Աթանոզ: Սթանոզի բնակիչներուն մի մասը Անգարա ունէին իրենց գրասենեակներն ու պահեստները, որտեղ անոնք իրենց առեւտուրը Եւրոպայի հետ կը վարէին: Անգարա ժամանած հայերը վաճառականներ էին, անոնց մի մասը հարուստ: Անգարայի մէջ յոյները, հրեաները եւ հայերը կ'ապրէին առանձին թաղամասերուն: Սթանոզի հայերուն մէկ մասը բողոքականներ էին եւ անոնցմէ ոմանք կը բնակէր Սեսմե կամ Հիսարէօնիւ կոչուող տարածքին, որտեղ կը գտնուէր հիւպատոսարանի բոլոր շէնքերը եւ Օսմանեան դրամատունը:

Ըստ այս համայնքէն Օտիանի ընտանիքի լեգենդը կ'ըսէր, որ իրենց նախահայր Օտա Ամատունին եւ անոր հետեւորդները ծագումով Անի հին քաղաքէն էին, որը ժամանակին եղել է Բագրատունի ​​Հայաստանի մայրաքաղաք: Անոնք հաստատուած էին Անգարայի շրջանը՝ իրենց հայրենի պատերազմներէն խուսափելէ յետոյ: Անգարա ճանապարհին անոնք կանգ առած էին Վասպուրականի Վորտան շրջանէն եւ այդ շրջանէն իրենց հետ բերել էին երկար մազերով ոչխարներու եւ այծերու յատուկ ցեղեր: Անոնք կառուցեցին առեւտուր՝ այս կենդանիներու երկար եւ փափուկ մազերը հիւսելով, որը կը փոխանցուէր սերունդներու ընթացքին: Սթանոզի ընտանիքներուն մեծ մասը իրենց ապրուստը կը վաստակէին կամ հիւսելով կամ մետաքսագործութեամբ: Անոնց առանձնայատկութիւնը փափուկ կտոր էր, որը կոչվում էր փափուկ(սօֆ), որ կ'արտահանուէր Մեքքա, Մետինա, Ճետտա, Եաֆա, Եգիպտոս եւ Պոլիս: Այն կը կոչուէր Էնկիւրիւ Սօֆու(Engürü Sofu) եւ կ'օգտագործուէր մահմետական հոգեւորականներւ հագուստ պատրաստելու համար: Անգարայի ոչխարներէն եւ այծերէն ստացուած բուրդը կ'արտահանուէր նաեւ ամբողջ Եւրոպայ՝ Վենետիկ, Լիվորնո, Ամսդերտամ, Պելկիա եւ Շոտլանդիա(Սքօթլանտ):

1915-ի Ապրիլին Սթանոզ լուր տարածուեց, որ Պոլսէն մի խումբ մտաւորականներ Անգարա եւ յարակից Սինջան գիւղի բանտերուն բերուած էին՝ Չանկիրի բանտ արտաքսելու համար: Անոնց մեջ կային հայ անուանի մտաւորականներ ու նշանաւորներ: Անոնցմէ ոմանք, ի վերջոյ, հետ ուղարկուեցին Պոլիս, իսկ միւսներու մեծ մասը անորոշ ճակատագիր ունեցաւ Անգարայի շրջանի հովիտներուն եւ կիրճերուն:

1915-ի Օգոստոսէն սկսելով՝ Սթանոզի եւ Անգարայի հայերը տեղահանուեցին եւ կոտորուեցին: Մէկ մասը փախուստի դիմեցին՝ օրերով թաքնուելով իրենց տներուն: Այն ընտանիքները, որոնք որդի ունէին Օսմանեան բանակը, կ'ազատուէին տեղահանութիւնէն, մինչեւ իշխանութիւնները կը կարողանային աւարտել բանակի հայ զինվորներու մեծ մասի լիցքաթափումն ու մահապատիժը:

Ողջ մնացածներէն ոմանք փախել են Պոլիս եւ ռազմական գործողութիւններու աւարտին ապահովել են ամերիկեան վիզա: Բայց 1918 թուականէն յետոյ հայ փախստականներու համար ԱՄՆ քվոտան զգալիորեն նուազեց եւ վերապրածները ստիպուած էին որոնել նոր ուղղութիւններ: 1921-1922 թուականներուն Անգարա եւ Սթանոզ մնացած հայերը, այդ թուին՝ յունա-թրքական պատերազմի ընթացքին բախուեցին տեղահանութիւնների եւ ջարդերի հերթական փուլին:

Սթանոզցիներու մի համայնք արդեն հաստատուած էր Ֆրանսա՝ աշխատելու տարածաշրջանի մետաքսի արտադրութեան արդիւնաբերութիւնով:

Հիմայ միակ հայ մը կ'ապրի Սթանոզի մէջ: