«Ռաւեննայի էկզարքութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

[[402]] թուականին, [[Հոնորիոս կայսր(արեւմտահայերէն)|Հոնորիոս կայսին]] օրով Ռավեննան դարձած էր Արեւմտեան Հռոմէական կայսրութեան մայրաքաղաք եւ մնաց այդ կարգավիճակին մէջ մինչեւ կայսրութեան կործանումը,[[476]] թուականին։ Ան ընտրուած էր որպէս կայսրին նստավայր, որովհետեւ ունէր ելք դէպի [[Ադրիատիկ ծով (արեւմտահայերէն)|Ադրիատիկ ծով]] եւ, ի շնորհիւ շրջապատող ճահիճներու, լաւ պաշտպանուած էր։

Հետագային Ռավեննան դարձաւ [[Օդոակր (արեւմտահայերէն)|Օդոակրի]]ի եւ օստգոթերի թագաւորութիւններու մայրաքաղաք։

[[540]] թ-ին քաղաքը կ՝ ազատագրուի արեւելահռոմէական կայսր Հուստինիանոսի զորավար [[Բելիսարիուս (արեւմտահայերէն)|Բելիսարիուսի]]ի կողմէն եւ վերստին կ՝ ընդգրկուի կայսրութեան կազմին մէջ։ Շուտով ան դարձաւ Իտալիոյ կառավարչի նստավայրը։

[[568]] թուականին լոմբարդներն ու անոնց դաշնակից այլ գերմանական ցեղեր [[Ալբոին արքայ (արեւմտահայերէն)|Ալբոին արքայի]]ի ղեկավարութեամբ ներխուժեցին հիւսիսային Իտալիա։ Տարածաշրջանը ընդամենը քանի մը տարի առաջ խաղաղացած էր եւ բաւականին տուժած էր [[Գոթական պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Գոթական պատերազմի]]ի հետեւանքով։ Տեղական հռոմէական զօրքերը փոքրաքանակ էին եւ քանի մը քաղաք գրաւելէ ետք, [[569]] թ-ին լոմբարդները գրաւեցին Միլանը։ [[572]] թուականին, 3 տարուայ պաշարումէն ետք, ինկաւ [[Պաւիա (արեւմտահայերէն)|Պաւիան]]ն, որ դարձաւ լոմբարդներու մայրաքաղաքը։<ref>{{cite book |last=Պողոս Դեակոն|title=լատ.՝ «Historia Langobardorum» |chapter=Գիրք 2:գլուխ. 26-27}}</ref>։ Հետագայ տարիներու ընթացքին գրաւեց Տոսկանիան։ Լոմբարդներու այլ խումբ մը ներխուժեց կեդրոնական եւ [[հարաւային Իտալիա]], ուր ստեղծուեցաւ [[Սպոլետոյ (արեւմտահայերէն)|Սպոլետոյի]]ի եւ [[Բենեվենտոյ (արեւմտահայերէն)|Բենեվենտոյի]]ի դքսութիւնները<ref>{{cite book |last=Հոդգկին|title=Լոմբարդական ներխուժումը |series=Իտալիան և իր ներխուժողները, հատոր. 5, գիրք VI |pages=71–73}}</ref>։[[573]] թուականին Ալբոինի սպանութեան հետեւանքով, լոմբարդական կեդրոնական պետութիւնը տրոհեց շարք մը դքսութիւններու։

[[576]] թուականին [[Հուստին Բ (արեւմտահայերէն)|Հուստին Բ]]-ը, օգտուելով լոմբարդներու մասնատուածութիւնէն, զօրք ուղարկեց Իտալիա վերագրաւելու կորսնցուցած տարածքները։ Սակայն տեղի ունեցած ճակատամարտին հռոմէական զորքը պարտուեցաւ, իսկ հրամանատարը սպաննուեցաւ։<ref>{{cite book |last=Հովհաննես Բիկլարցի |title=Ժամանակագրություն}}</ref> ։ [[Պալքան]]ներուն եւ արեւելքի մէջ շարունակուող հակամարտութիւնները հնարաւորութիւն չտուին կրկին փորձելու վերագրաւել հիւսիսային Իտալիան։

[[580]] թուականին [[Տիբերիոս Բ. (արեւմտահայերէն)|Տիբերիոս Բ.]] կայսրը հռոմական մասնատուած տիրոյթներէն ձեւաւորեց հինգ նահանագ կամ եպարքիա. [[Աննոնարիա (արեւմտահայերէն)|Աննոնարիան]]ն, որ կ՝ ընդգրկէր Ռավեննան, [[Կալաբրիա (արեւմտահայերէն)|Կալաբրիան]]ն, [[Կամպանիա (արեւմտահայերէն)|Կամպանիան]]ն, [[Եմիլիա (արեւմտահայերէն)|Եմիլիան]]ն ու [[Լիգուրիա (արեւմտահայերէն)|Լիգուրիան]]ն եւ [[Հռոմ]]ն ընդգրկող [[Ուրբիկարիա (արեւմտահայերէն)|Ուրբիկարիան]]։ն։ Այսպիոսվ 6-րդ դարու վերջը ձեւաւորուցաւ շատ թէ քիչ կայուն իրավիճակ։ Հիմնական դեր ունէր քաղաքացիական, ռազմական ու նաեւ եկեղեցական իշխանութիւն ունեցող եկսարքոսը, որ կը կառավարէր Ռավեննան իր արուարձաններով հիւսիսի մէջ մինչեւ Պո գետը, որուն կողմը կը գտնուէր Վենետիկի դքսութեան տարածքը, եւ հարաւը մինչեւ [[Մարեքիա (արեւմտահայերէն)|Մարեքիա]] գետը, ուրկէ կ՝ ըսկսէր Պենտապոլիսի դքսութիւնը։ Երկու դքսութիւններն ալ անուանապէս կ՝ ենթարկուէին Արեւելեան Հռոմէական կայսրութեանը։<ref>{{cite journal |last =Հալենբեք|title =Պավիան և Հռոմը. լոմբարդական միապետությունն ու պապականությունը ութերորդ դարում}}</ref>։

Էկզարխութիւնը կազմուած էր շարք մը դքսութիւններէ (օրինակ - [[Հռոմ]]ի, [[Վենեցիա (արեւմտահայերէն)|Վենեցիայի]]յի, [[Կալաբրիա (արեւմտահայերէն)|Կալաբրիայի]]յի, [[Նեապոլ (արեւմտահայերէն)|Նեապոլի]]ի, [[Պերուգիա (արեւմտահայերէն)|Պերուգիայի]]յի, [[Պենտապոլիս (արեւմտահայերէն)|Պենտապոլիսոյ]]ոյ, [[Լուկանիա (արեւմտահայերէն)|Լուկանիայի]]յի եւ այլն), որոնք հիմնականին կ՝ ընդգրկէին [[Ապենինեան թերակղզի]]ի ծովափնեայ շրջանները, քանի որ Իտալիոյ խորքը կը գտնուէր լոմբարդներու կայուն ենթակայութեան տակ։

Կայսերական այս տիրույթներու քաղաքացիական եւ ռազմական ղեկավար եկսարքոսը, որ կը նստէր Հռավեննայի մէջ, կը ներկայացնէր Կոստանդնուպոլսոյ մէջ գտնուող կայսրին։ Շրջապատող տարածքը, որ հիւսիս կը հասնէր մինչեւ Պո գետ, բաժնելով զայն [[Վենետիկ (արեւմտահայերէն)|Վենետիկէն]]էն եւ մինչեւ Պենտապոլիս Ռիմինի հարաւը, կը գտնուէր եկսարքոսի ուղիղ ղեկավարութեան տակ։ Նեղ իմաստով երբ այդ տարածքը կ՝ ընդգրկէր Ռավեննայի էկզարխութիւնը։ Կայսրութեան միւս իշխանութիւնները Իտալիոյ մէջ կը կառավարէին դքսերու եւ magistri militium-ներու կողմէն, որոնք շատ թէ քիչ ենթակայ էին եկսարքոսին։ Կոստանդնուպոլսոյ տեսակիւնէն էկզարխութիւնը կազմուած էր Իտալիոյ նահանգով։

Լոմբարդներու մայրաքաղաքը [[Պաւիա (արեւմտահայերէն)|Պաւիան]]ն էր եւ անոնց կը պատկանէր նաեւ Պո գետի մեծ հովիտը։ Լոմբարդական սեպը կը տարածուէր մինչեւ հարաւ, ուր կը գտնուէին Սպոլետոյի եւ Բենեվանտոյի դքսութիւնները; անոնց ձեռքին մէջ ը գտնուէր Իտալիոյ խորքային շրջանները, իսկ ծովեզրեայ տարածքները կը գտնուէին Արեւելեան Հռոմէական կայսրութեան հսկողութեան տակ։

[[Պյեմոնտ (արեւմտահայերէն)|Պյեմոնտը,]] [[Լոմբարդիա (արեւմտահայերէն)|Լոմբարդիան]]ն, [[Տոսկանիա (արեւմտահայերէն)|Տոսկանիան]]ն, [[Վենետոյ (արեւմտահայերէն)|Վենետոյի]]ի եւ [[Կամպանիա (արեւմտահայերէն)|Կամպանիայի]]յի ներքին շրջանները կը պատկանէին լոմբարդներուն, եւ քիչ-քիչ կայսերական ներկայացուցիչը Իտալիոյ մէջ այդ շրջաններու նկատմամբ կորսնցուց ամբողջ իշխանութիւնը։ Ան դեռեւս կը կառավարէր ([[640]] թ-ին ամբողջութեամբ նուաճուած լոմբարդների կողմէն), Նեապոլը եւ Կալաբրիան (կը մտնէին լոմբարդական [[Բենեուենտոյ (արեւմտահայերէն)|Բենեուենտոյի]]ի դքսութեան կազմին մէջ)։ Իսկ Հռոմի մէջ իրական տերն ու տիրակալը Հռոմի Պապն էր։

Վերջիվերջոյ, [[740]] թ-ին, էկզարխութիւնը կազմուած էր [[Իստրիայ (արեւմտահայերէն)|Իստրիայով]]ով, [[Վենետոյ (արեւմտահայերէն)|Վենետոյով]]ով, [[Ֆեռերայ (արեւմտահայերէն)|Ֆեռերայով]]ով, [[Ռավեննայ (արեւմտահայերէն)|Ռավեննայով]]ով (էկզարխութիւնը նեղ իմաստով), նաեւ [[Պենտապոլիս (արեւմտահայերէն)|Պենտապոլիսով]]ով եւ [[Պերուջիա (արեւմտահայերէն)|Պերուջիայով]]։յով։

6-րդ եւ [[7-րդ դար]]երուն [[լոմբարդ (արեւմտահայերէն)|լոմբարդներէն]]ներէն եւ [[ֆրանկ (արեւմտահայերէն)|ֆրանկներէն]]ներէն եկող վտանգն ու քրիստոնէութեան արեւելեան եւ արեւմտեան ճիւղերու հակակրանքի աճը պատկերամարտութեան պատճառով եկսարքոսի վիճակը կը դառնար օրհասական։

Ռավեննան մնաց եկսարքոսի նստավայրը մինչեւ [[727]] թուականի ապստամբութիւնը, պատկերամարտութեան պատճառով։ Ռավեննայի վերջին եկսարքոսը սպաննուեցաւ լոմբարդներու կողմէն [[751]] թուականին։ Էկզարխութիւնը վերածուեցաւ Իտալիոյ կատեպանութեան, որուն գլխաւոր քաղաքն էր [[Բարի (արեւմտահայերէն)|Բարին]]։ն։ Վերջինս գրաւեց արաբներու կողմէն [[847]] թիւականին եւ ետ վերադարձուց միայն [[871]] թուականին։

[[756]] թուականին, երբ [[ֆրանկ (արեւմտահայերէն)|ֆրանկները]]ները քշեցին լոմբարդներուն, [[Հռոմի Պապ (արեւմտահայերէն)|Հռոմի Պապը]]ը համարեց, որ էկզարխութեան մէջ նախկին տարածքը իրեն կը պատկանի։ [[774]] թուականին Պապի դաշնակից Պիպին կարճահասակի տղան՝ [[Կառլոս Մեծ (արեւմտահայերէն)|Կառլոս Մեծը]]ը Պապին յանձնեց այդ տարածքները։ Այս կը համարուի Հռոմի Պապի աշխարհիկ իշխանութեան սկիզբը։ Սակայն քանի որ արքեպիսկոպոսները սորուած էին տեղական աշխարհիկ ինքնիշխանութեան, տարածաշրջանը մնաց խիստ տրոհուած։